Sinf VIII 1-dars

O`quv ishlari bo`yicha dirеktor
o`rinbosari_________________
"_____"__________________ 20_ yil.


Axborotlarni ikkilik sanoq sistemasida kodlash. 9-dars


Darsning magsadi:
0`quvchilarga kodlangan axborot, axborotni ikkita belgi yordamida kodlash, bit, bayt, palitra hagida tanishtirlladi. Asosiy tushunchalar:
Kodlangan axborot, axborotni ikkita belgi yordamida kodlash, bit, bayt, palitra.


Mavzuni boshlashga hozirlik:
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi. 0`gituvchi tomonidan kompyuter<sup>g</sup>r ishga hozirlanadi. Маиjид elektron darslik va elektron go`11anmalami kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.


М avzuni yoritish:
Kompyuter ragamlarning o'zini emas, balki shu ragamlarni ifodalovchi signallarni farglaydi. Bunda ragamlar signalning ikki qiymati bilan (magnitlangan yoki magnitlanmagan, ulangan yoki ulanmagan; ha yoki yo'q va h.k.) ifodalanadi. Ви holatning birinchisini 0 ragami bilan, ikkinchisini esa 1 raqami bilan belgilash qabul gilingan bo`1ib, axborotni ikkita belgi yordamida kodlash nomini olgan. Ви usul qisqacha gilib, ikkilik kodlash deb ham ataladi. Bunda har bir raqam va albodagi belgi jahon andazalaridagi kodlash jadvali —ASCII (American Standard Соде for Information Interchange) jadvali yordamida ikkilik belgilar ketma-ketligida ifodalanadi.
Kodlash ikki xil turga bo`linadi: tekis va notekis. Notekis kodga Morze usuli mos keladi.
Kompyuterda barcha half, raqam va belgilar faqat ikkita ragam asosida ifodalanadi. Kompyuterlarda bitta belgi sakkizta 0 va 1 dan iborat raqamlar ketma-ketligi bilan kodlanadi. Shu 8 ta belgining har biri bit deb nomlanadi. 8 ta bit esa bir bayt ni tashkil etadi.
8 ta no1 va birlaming turli kombinatsiyasidan foydalanib, turli xildagi belgilarni kodlashimiz mumkin.


М i s о 1. ASCII kodidan foydalanib, „ISTIQBOL" so`zini ikkilik ragamida kodlang.
У е с h i s h. ASCII kodlash jadvali 8- sinf informatika darsligida keltirilgan. Ви jadvaldan foydalanib, quyidagilarni topamiz:
I — 01001001
S — 01010011

• 
  — 010101б0 Q — 01010001
  

• 
  — 01000010
  

0 — 01001111

• 
  — 01001100 Demak, ISTIQBOL so`zining ASCII bo`yicha ikkilik kodi:
  

01001001010100110101010001.00100101010001010000100 100111101001100.

Quyidagi shartli kodlashni kiritamiz:

А	В	D	Е	F	G	Н	I	J
00000	00001	00010	00011	00100	00101	00110	00111	01000
К	L	М	N	0	Р	()	R	S
о1001	01010	01011	о1100	о1101	0111о	о1111	10000	10001
Т	ц	V	Х	У	Ch	Z	0`	G`
10010	10011	10100	т01	10110	10111	11000i 1о0		11010

Вu shartli kodlashni hosil gilish uchun 5 bitli ikkilik kodidan foydalanish yetarli bo`1di, chunki 27<32<sup>=</sup>2<sup>5</sup>. Ви shartli kodlashda ISTIQBOL so`zi quyidagicha bo`1adi:
0011110001100100011101111000010110101010.

Ви shartli kodlash holida ISTIQBOL so`zi hajmi 40 bit = 5 bayt bo`lgan axborotga teng ekan,

Mashq va topshiriglar

1. 
   ASCII jadvalidan foydalanib, berilgan jumlalarni kodlang: а) NAMUNASIZ НЕСН NARSANI 0`RGANA OLMAYSAN.
   

b) DEYDILARKI, К1ТОВ — OFTOB.
д) КIТОВ BIZNING DO`STIMIZ.
е) КIТОВ 3AVONI — ILM XIRMONI.
f) 1LМ SIRLARIGA XAZINA КIТОВ.

1. 
   5 bitli shartli kodlash jadvalidan foydalanib, 1- topshirigdagi jumlalarni kodlang.
   

0`QUVCHILAR BILMINI SINASH UCHUN TESTLAR

1. 
   „Tekis kod" ga misol
   

А) vijener usuli, harflarni tartib bo`yicha sonlar bilan almash= tirish usuli;
В) ASCII, К01-8; С) Мorze, Vijener usuli;
D) to`g`ri javob yo'q.

1. 
   Axborotn kodlashda Vijener usuli Morze usulidan nima bilan farq giladi?
   

А) belgilar bilan; В) kodlashtirish usuli bilan;
С) farq gilmaydi; D) belgilari va kodlashtirish usuli bilan; е) axborotni qabul gilishi va uzatishi bilan.

2. 
   ЕНМ ning arifinetik asosi qaysi sistemaga asoslangan? А) sakkizlk, В) ikkilik; С) o'n oltilik;
   

D) yugorida berilgan hamma sistemaga.
Tekshirildi:____________________ direktor o’rinbosari:_____________________