Sitologiya va

20­ rasm.
Suv dipollari orasida 
kimyoviy bog‘larning 
hosil bo‘lish sxemasi.

http:eduportal.uz

---

57
hAYoTIY JARAYoNLARNING kIMYoVIY ASoSLARI
III Bo‘LIM
hujayraning buferlik xususiyati uning ichki qismidagi tuzlar-
ning aralashmasiga bog‘liq. hujayraning ichki muhitini mo‘tadil 
darajada kuchsiz ishqoriy holatda saqlab turish qobiliyati u ning 
buferligi deb ataladi. hujayraning ichki muhit buferligini aso-
san h
2
Po
–
4
va hPo
2–
4
anionlari ta’minlaydi. hujayra tashqari sidagi 
suyuqlik va qondagi buferlik vazifasini h
2
Co
3
va hCo
–
3
bajara-
di. kuchsiz kislotalar va kuchsiz ishqorlarning anionlari vodo 
rod 
ionlari hamda gidroksil ionlar (oh
-
) bilan bog‘lanadi. Natijada hu-
jayraning ichki muhiti buferlik darajasi, ya’ni ph qiymati deyarli 
o‘zgarmaydi. Ca va P ning asosiy qismi suyak to‘qimalarini hosil 
qilishda ishtirok etadi. ulardan asosan murakkab kalsiy fosfat va 
murakkab kalsiy karbonat tuzlari ko‘rinishda foydalanadi.
1. Suvning biologik ahamiyati uning qanday xususiyatlari 
bilan bog‘liq bo‘ladi?
2. Suv erituvchi sifatida qanday ahamiyatga ega?
3. Tirik organizmlar tarkibida ko‘p uchraydigan mineral 
tuzlarga nimalar kiradi?
Quyidagi jadvalda berilgan hujayradagi elementlar 
qanday vazifalarni bajarishini juftlab ko‘rsating.
1
h
2
o
A
qon hosil qilishda ishtirok etadi
2
k
+
,Na
+
,Ca
2+
B
hujayra ichi buferligini ta’minlaydi
3
h
2
Po
4
va Po
2+
4
D
suyak to‘qimalarini hosil qiladi
4
Ca va P
e
qo‘zg‘aluvchanlikni ta’minlaydi
5
oh
-
va h
+
F
hujayradan tashqaridagi buferlikni 
ta’minlaydi
6
h
2
Co
3
va hCo
–
3
G
fotosintez jarayonida ishtirok etadi
7
Co
h
turli xil molekulalarning erkin 
valentligiga birikadi
8
Mg
I
moddalarni eritish
1-
2-
3-
4-
5-
6-
7-
8-
http:eduportal.uz

---

58
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
Тirik organizmlar hujayrasining o‘rtacha 20–30 foizini orga nik 
birikmalar tashkil qiladi. ular xilma xil katta va kichik molekular 
og‘irlikka ega bo‘lgan moddalar bo‘lib, biomolekulalar deb atala-
di. kichik molekulali oddiy organik molekulalar monomerlar deb 
ataladi. ko‘p sonli monomerlar bir-biri bilan qo‘shilib, juda kat-
ta molekulalarni hosil qiladi. ular makromolekula yoki polimer-
lar deb ataladi. Barcha tirik organizmlar tarkibida asosan to‘rt xil 
makromolekulali organik birikmalar: uglevod, oqsil, nuklein kislota 
va lipidlar uchraydi. Bulardan oqsil, nuklein kislota va uglevodlar