Sitologiya va

gay chatishtirish deb yuritiladi.
monoduragay chatishtirish. Monoduragay chatishtirish 
deb, bir juft turg‘un belgisi bilan farq qiluvchi ota-ona organizm-
larni chatishtirishga aytiladi.
Irsiyat qonunlarini tahlil qilishni Mendel monoduragay chatish-
tirishdan boshladi.
Masalan, qizil gulli no‘xatni oq gulli no‘xat bilan chatishtirishni, 
doni sariq no‘xatni doni yashil no‘xat bilan chatishtirish monodura-
gay chatishtirishga misol bo‘ladi. Tajribada doni sariq va yashil 
no‘xat o‘simliklari chatishtirilsa, shu chatishtirish natijasida olina-
digan birinchi avlod duragaylarning hammasida doni sariq bo‘ladi. 
Qarama-qarshi belgi (donlarning yashilligi) go‘yo yo‘qolib ketadi. 
Mendelning birinchi avlod duragaylarning bir xilligi mana shunday 
namoyon bo‘ladi. Donlarning sariq rangidan iborat belgi (yashil 
rang) yuzaga chiqishiga go‘yo yo‘l qo‘ymaydi va F
1
duragaylar-
ning hammasi sariq (bir xil) bo‘lib qoladi.
http:eduportal.uz

---

132
genetika haqida umumiy ma’lumot
VI Bo‘LIM
Belgining ustun turishi dominantlik, ustun turadigan belgi 
domi nant belgi deb ataladi. Mendelning birinchi qonuni – domi-
nantlik qonuni yoki birinchi bo‘g‘inda bir xillilik qonuni deb
ataladi.
ko‘zdan kechirilayotgan misollarda donning sariq silliq for-
malari, gulning qizil rangi, donning yashil, burishgan, gulning oq 
rangi ustidan dominantlik qiladi. Qarama-qarshi, F
1
da namoyon 
bo‘lmaydigan belgi retsessiv belgi deb ataladi. Dominant belgilar 
katta harflar bilan, (A) retsessiv belgi esa kichik harf (a) bilan bel-
gilanadi.
Agar organizm genotipida ikkita bir xil genlar bo‘lsa, bunday 
organizm gomozigota organizm deyiladi. Gomozigota organizm 
dominant (AA yoki BB) yoki retsessiv (aa yoki bb) holatda bo‘ladi.
Agar genlar bir-biridan farq qilsa, ya’ni biri dominant, ikkin-
chisi retsessiv (Aa yoki Bb) bo‘lsa, bunday genotipli organizm