Sobirjon raxmetov собиржан рахметов dastgohli rangtasvirda kompozitsiya asoslari

K o m p o z its iy a d a harakat va tinch h olat
Dom yening «M uhojirlar» kartinasida vatanidan 
q u v g 'in qilingan qochoqlarning talp in ib borayotgan 
h arak atlari asosiy mavzu hisoblanadi. Asarni yanada 
t a ’sirchan qilish uchun rassom figuralarning jam lan- 
gan holatidan kechadi, u lar kulrang b u lu tla r fonida 
sharpa singari ajralib tu rad i. U lar yonginangizdan 
o 'tib borayotibdi, lekin siz ularga nigoh tashlashga 
ulgurmaysiz.
M an ten y en in g « Ib o d atx o n ag a k eltirish » k a rti­
nasida esa bunga zid tarzda ulkan qadim iy ibodat- 
xonada osoyishta o 'tay o tg a n marosim tasvirlangan. 
G o‘yo h arak at to 'x ta b qolgandek, figuralar toshdan 
y o 'n ilg an singari nafis. Kom pozitsiya q a t’iy muvo- 
fiqlashtirilgan.
Yuz y illik d a ra x tla rg a o ‘xshaydigan y irik va 
baland ustun k artin a m arkazida joylashgan va u 
figuralar harakatini ushlab tu rib d i. Rassom shakl- 
larni aniq silliqlagan, kiyim burm alari naqshlarga 
o'xshaydi. U m um an olganda, k a rtin a tinch, viqorli 
va m utanosib.
H ar bir k artin ad a figuralar harakati va tin ch
------------------------------------------------------------------------------------------- 
19

---

holatidan tash q ari rangtasvir shakllari harakati va 
tin ch holati b o iis h i mumkin. Sim m etriya kartinaga 
tin c h h o la tn i b e rad i, u n in g b u zilish i k a rtin a g a
harak at bag'ishlaydi. G orizontal joylashtirish k a rti­
naga xo tirjam lik , v ertik allik esa vazndorlik, barok- 
ko ustalari sevib ishlatishgan diagonal esa kartinaga 
h arak at bag'ishlashi kuzatiladi. Y irik u stalar karti- 
nalarid a kom pozitsion shakllarning tili bir ohangga 
y o ‘g ‘riladi.
K o'pgina k a rtin ala rd a k o 'p ro q harakatm i yoki 
harakatsizlik ustunligini aniqlash qiyin.
R ubensning «Persey va 
Andromeda» kartinasida 
(E rm ita j) m axluq g 'o lib i go'zal qizni ozod qilish 
uchun yaqinlashib kelayotgan lahza tasvirlangan.
Bu h a ra k at unsurlarining barchasi b o iib o 'tg an
voqeadan nishonadir. Shu bilan bir qatorda asarda 
qahram on g ‘alabasining ta n ta n a li d aq iq alari ham 
aks ettirilg an . Shunga m uvofiq, u teng ikki qismga 
b o iin g a n . Perseyning G orgona boshli qalqoni k a rti­
na diagonallarining kesishuv nuqtasida joylashgan.
A .Ivanovning «Kuyov q a llig 'i uchun zirak tan- 
lam oqda» asarida t o ‘rta la qahram on xarakteri aniq 
tasvirlab berilgan. U larning orqasidan olis sari to r 
ko'cha ketgan. Ammo asar qahram onlari bir qator 
qilib sim m etrik h o latd a jo ylashtirilgani uchun ham 
kom pozitsiyada m uvozanatlik saqlangan.