Soliq nazariyasining elementlari

Солиқларнинг функциялари ва вазифалари
Солиққа тортиш тамойиллари
Солиқ назариясининг элементлари.
1
2
3
Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва принциплари
Солиқларнинг моҳияти уларнинг бажарадиган функцияларидан келиб чиқади.
Солиқларнинг функциялари тўғрисида турли хил қарашлар мавжуд. Собиқ социалистик мамлакатлар иқтисодчилари ўртасида солиқлар икки функцияни бажаради, деган қараш кенг тарқалган эди.
1.Солиқларнинг функциялари ва вазифалари
1. Солиқнинг фискал функцияси
2. Тартибга солиш функцияси.
3. Рағбатлантириш функциясчи
4. Солиқнинг назорат функцияси.
5. Солиқни ҳисоблаш жараёнини ахборот билан таъминлаш функцияси.
Солиқларнинг қуйидаги асосий функцияларини ажратиб кўрсатиш мақсадга мувофиқдир:
Фискал функцияси (fiscus)
Солиқлар ёрдамида давлатнинг молия ресурслари ҳосил қилинади ҳамда давлат фаолият кўрсатиши учун моддий шароит яратилади
Тартибга солиш функцияси
Давлат солиқлар орқали товарлар, хизматларни ишлаб чиқариш ва сотишнинг иқтисодий шарт-шароитини тартибга солади ва бу билан халқ хўжалиги тармоқларининг иқтисодий фаолиятини амалга ошириш учун муайин «солиқ муҳити»ни яратади.
Рағбатлантириш функцияси
Ишлаб чиқаришни ривожлантиришга, моддий хом ашё ресурслари, шунингдек молиявий ва меҳнат ресурслари, жамғарилган мол-мулкдан самарали фойдаланишга рағбатлантирувчи таъсир кўрсатади, яъни солиқ юкини камайтириш орқали ишлаб чиқаришни ривожлантиришга, молиявий аҳволни мустаҳкамлашга ва инвестиция фаолиятини жонлантиришга рағбатлантиради.
Солиқларнинг вазифалари уларни амалга ошириш муддатига қараб
Солиққа тортиш тамойилларини А.Смит ўзининг «Халқлар бойлигининг сабаблари ва табиатлари» номли китобида (1776) илк бор солиқ тамойилларини асослаб берган:
2. Солиққа тортиш тамойиллари
Ҳозирги шароитга татбиқан олганда, солиққа тортиш самарали тизимининг қуйидаги тамойилларини таърифлаб ўтиш мумкин:
1.Етарлилик тамойили.
Мазкур тамойилга мувофиқ солиққа тортиш даражаси шундай бўлиши лозимки, у давлат интилаётган халқ хўжалиги самарадорлигига эришишни кафолатлай олсин.
2.Тадбиркорлик ва инвестицияларни рағбатлантириш.
Капитал жамғариш йўли билан технологияларни такомиллаштириш, рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни рағбатлантириши лозим.
Адолат тамойилларига мувофиқ, солиқлар жамият томонидан оқилона ва адолатли деб тан олинган умумий объектив қоидаларга биноан белгиланиши лозим.
Бу тамойил солиққа тортиш базасини аниқлашда, солиқларни ҳисоблаб чиқишда оддийлик бўлишини, тақдим этиладиган ҳисоботларнинг мазмунини соддалаштириш кўзда тутади.
3.Солиққа тортишнинг адолатлилик тамойили.
4.Оддийлик ва холислик.
Самарали солиқ тизимига қўйиладиган муҳим талаблардан бири бошқарувга қулай бўлишидир.
Мазкур тамойил давлат ва солиқ тўловчилар томонидан солиқларни йиғиш учун кетадиган харажатларни мумкин қадар камайтиришни кўзда тутади.
5. Бошқаришга қулайлик.
6.Солиқларни йиғиш жараёнини имкон қадар арзонлаштириш.
3. Солиқ назариясининг элементлари
Солиққа тортиш тизимининг асосий бўғини ҳисобланган солиқ элементлари солиққа тортишда ифодаланадиган тушунчалар бўлиб, улар солиқ тўловчилар ва солиқни ундирувчи ўртасидаги иқтисодий-ҳуқуқий муносабатларда намоён бўлади.

солиқ субъекти,

• солиқ субъекти,
• солиқ объекти,
• солиқ предмети,
• солиқ манбаи,
• солиққа тортиш бирлиги,
• солиқ ставкаси,

Солиқ элементлари:

• солиқ имтиёзлари,
• солиқ нормаси,
• солиқни тўлаш муддатлари,
• солиқ юки, солиқ базасини ҳисоблаш усуллари,
• солиққа тортиш усуллари

Солиқ субъекти
Солиқ агенти -
Солиқ объекти
- солиқ тўловчини солиққа тортиш учун асос бўлиб хизмат қиладиган даромади, обороти ва мол-мулки тушунилади.
Солиққа предмети
солиқ солиш объекти бўлиб бирор-бир солиқ предметига бўлган ҳуқуқ тушунилса, предмет бўлиб ана шу эгалик қилинадиган даромад, ер участкаси, иморат ва бошқаларнинг ўзи тушунилади.
Солиққа тортиш усуллари уч хил кўринишда амалга оширилади:
Солиқ ставкаси турлари
Пропорционал
Прогрессив
Регрессив
Қатъий
Табақалашти-рилмайдиган
Улушли
Табақалашти-риладиган
Ўзгарувчан
Ўзгармас
Солиқ ставкалари икки хил кўринишда:
қатъий ставкаларда ва нисбий (фоиз) ставкаларда ифодаланади.
солиқ ставкасининг моҳияти шундан иборатки, бунда солиққа тортиш объекти қандай бўлишидан қатъий назар солиқ ставкаси ўзгармайди.
Пропорционал
солиқ ставкасида солиқ объектининг ўзгариши ўз навбатида солиқ ставкасининг ўзгаришига, яъни ошиб боришига олиб келади.
Прогрессив
солиқ ставкасида солиқ объектининг ошиб бориши билан солиқ ставкаси камайиб бориб, даромад ёки маҳсулот кўплаб ишлаб чиқаришни талаб қилади.
Регрессив
Солиқ қонунчилигида ҳар бир солиқ турининг бюджетга тўлаш муддатлари белгиланган.
Солиқларни тўлаш муддатлари ва тартиблари.
Аванс (бўнак) тўловлари
Ҳақиқий даромад олинганидан кейинги тўловлар.