Soliqlar va soliqqa tortish

Faoliyat ko’rsatayotgan soliq to’lovchilar soni to’g’risida ma’lumot 
Тartib 
raqami 
Ko’rsatkichlar 
2009 yil 
2010 yil 
Farqi 
1 
Yuridik shaxslar 
417705 
407534 
-10171 
2 
Mol-mulk solig’i to’lovchi 
jismoniy shaxslar 
 
4736683 
 
4778129 
 
41446 
3 
Er solig’i to’lovchi 
jismoniy shaxslar 
4158419 
4216009 
57590 
4 
Yakka tartibdagi 
tadbirkorlar 
171829 
154935 
-16927 
 
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, 2010 yilda 2009 yilga nisbatan yuridik shaxslar soni 10171 taga 
kamaygan.  Bu  esa  2009  yilda  faoliyat  ko’rsatgan  soliq  to’lovchilarning    2  %ga  kamayganligini 

 
67 
bildiradi.  Mol-mulk  solig’i  va  er  solig’i to’lovchi jismoniy  shaxslar soni  oshgan.  Bu  esa mahalliy 
soliqlardan  tushumning  oshishiga  olib  keladi.  Shu  bilan  birga  yakka  tartibdagi  tadbirkorlar  soni 
16927 taga kamaygan. Bu esa o’tgan yilga nisbatan 9,8%ga kam demakdir. 
Soliqlarning  tahlili  korxona  va  tashkilotlarni  xo’jalik    hisobotlari    ko’rsatkichlarini  tahlil 
qilish  va  ulardan    ma’lum  xulosalar  chiqarish,  prognoz    hisobotlariga  ta’sir  etuvchi  iqtisodiy, 
moliyaviy, ijtimoiy faktorlarni aniqlash, Davlat soliq inspeksiyalari, Davlat soliq boshqarmalari va 
Davlat soliq qo’mitasi  hisobot materiallarini tahlili va shu tahlillar asosida soliqqa tortish ishlarini 
takomillashtirish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. 

 
2006 - 2011 yillar davomida Davlat byudjeti va byudjetdan tashqari jamg’armasi soliq turlari bo’yicha boshorat ko’rsatkichlari to’g’risida ma’lumot 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№  
Soliq turlarining nomi  
2006 yilda 
2007 yilda 
2008 yil 
2009 yil 
2010 yil prognoz 
2011 yil prognoz 
so’m 
jami 
tushumdagi 
salmog’i 
so’m 
jami 
tushumdagi 
salmog’i 
so’m 
jami 
tushumdagi 
salmog’i 
so’m 
jami 
tushumdagi 
salmog’i 
so’m 
jami 
tushumdagi 
salmog’i 
so’m 
jami 
tushumdagi 
salmog’i 
A 
B 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
  
Byudjetga 
tushumlar, 
jami 
2559,0 
100,0 
3441,1 
100,0 
7108,3 
100,0 
10421,4 
100,0 
13116,4 
100,0 
16178,6 
100,0 
1. 
Bevosita soliqlar 
883,7 
34,5 
991,5 
28,8 
1798,1 
25,3 
2769,2 
26,6 
3420,6 
26,1 
4238,7 
26,2 
1.1 
Yuridik shaxslardan 
olinadigan foyda solig’i 
291,3 
11,4 
224,1 
6,5 
361,2 
5,1 
542,3 
5,2 
645,5 
4,9 
825,0 
5,1 
1.2 
Kichik 
korxonalardan 
yagona soliq to’lovi 
84,9 
3,3 
185,5 
5,4 
145,6 
2,0 
222,4 
2,1 
297,0 
2,3 
527,5 
3,3 
1.3 
Savdo 
va 
umumiy 
ovkatlanish  korxonalaridan 
yagona solik tulovi 
 
 
 
 
145,0 
2,0 
256,0 
2,5 
346,3 
2,6 
378,4 
2,3 
1.4 
Jismoniy 
shaxslardan 
olinadigan daromad solig’i 
405,4 
15,8 
539,6 
15,7 
888,5 
12,5 
1281,6 
12,3 
1535,0 
11,7 
1789,7 
11,1 
1.5 
Тadbirkorlikning ayrim 
faoliyat turlari bilan 
shugullanuvchilarga kat’iy 
belgilangan solik 
35,0 
1,4 
42,3 
1,2 
81,7 
1,1 
108,6 
1,0 
139,1 
1,1 
187,5 
1,2 
1.6 
Obodonlashtirish 
va 
infratuzilmani rivojlantirish 
solig’i 
70,2 
2,8 
122,8 
3,6 
176,0 
2,5 
358,2 
3,4 
457,6 
3,5 
530,6 
3,3 
2. 
Bilvosita soliqlar 
930,0 
36,3 
1341,4 
39,0 
3571,0 
50,2 
5162,1 
49,5 
6973,8 
53,2 
8656,9 
53,5 
2.1 
Qo’shilgan qiymat solig’i 
509,7 
19,9 
792,4 
23,0 
2000,9 
28,1 
3094,0 
29,7 
3987,9 
30,4 
5228,8 
32,3 
2.2 
Aksiz solig’i 
351,4 
13,7 
458,9 
13,3 
1170,4 
16,5 
1503,8 
14,4 
2191,1 
16,7 
2481,8 
15,3 
2.3 
Bojxona bojlari 
 
 
 
 
247,8 
3,5 
361,1 
3,5 
479,3 
3,7 
516,0 
3,2 
2.4 
Benzin,  dizel  yoqilg’isi  va 
suyultirilgan  gaz  iste’moli 
uchun soliq   
68,9 
2,7 
90,1 
2,6 
151,9 
2,1 
203,2 
1,9 
315,5 
2,4 
430,3 
2,7 

 
69 
3. 
Resurs  to’lovlari  va  mol-
mulk solig’i 
587,4 
23,0 
732,8 
21,3 
1218,9 
17,1 
1662,5 
16,0 
1974,1 
15,1 
2308,9 
14,3 
3.1 
Mol-mulk solig’i (jami) 
118,0 
4,6 
147,3 
4,3 
234,0 
3,3 
319,0 
3,1 
354,1 
2,7 
490,5 
3,0 
3.2 
Yer solig’i (jami) 
79,8 
3,1 
108,4 
3,2 
203,6 
2,9 
275,1 
2,6 
303,8 
2,3 
346,9 
2,1 
3.3 
Yer 
ka’ridan 
foydalanganlik uchun soliq 
375,4 
14,7 
455,6 
13,2 
746,3 
10,5 
1024,8 
9,8 
1265,0 
9,6 
1409,7 
8,7 
3.4 
Suv 
resurslaridan 
foydalanganlik uchun soliq 
14,3 
0,6 
21,5 
0,6 
34,9 
0,5 
43,5 
0,4 
51,2 
0,4 
61,8 
0,4 
4. 
Qo’shimcha foyda soligi 
 
 
 
 
203,6 
2,9 
238,5 
2,3 
25,7 
0,2 
142,3 
0,9 
5. 
Boshqa 
soliqlar 
va 
yig’imlar 
87,7 
3,4 
252,5 
7,4 
316,7 
4,5 
589,1 
5,7 
722,1 
5,5 
831,8 
5,1 
  
Davlat 
maksadli 
jamgarmalarining 
daromadlari  (byudjetdan 
tashkari  pensiya  fondi, 
Respublika 
yul 
fondi, 
Bandlikka  kumaklashish 
fondi,  Mulk  kumitasining 
maxsus 
xisob 
rakami) 
2011 
yildan 
ta’lim 
maussasalrini 
qayta 
ta’mirlash,  kapital ta’mir 
va jihozlash jamg’armasi 
 
 
 
 
3200,4 
 
4963,1 
 
6205,6 
 
7725,4 
47,8 
  
Maktabni 
rivojlantirish 
fondi daromadlari 
 
 
 
 
494,4 
 
577,3 
 
315,5 
 
 
 
  
Yerlarning 
meliorativ 
xolatini  yaxshilash  fondi 
daromadlari 
 
 
 
 
75,0 
 
130,0 
 
150,0 
 
184,5 
1,1 
  
Uzbekiston  Respublikasi 
kayta 
tiklash 
va 
rivojlantirish 
fondi 
daromadlari 
 
 
 
 
1115,6 
 
762,9 
 
1529,7 
 
1905,7 
11,8 
 

2.  O’zbekiston  Respublikasi  Soliq  kodeksiga  binoan  soliq  solinadigan  baza  soliq  solish 
ob’ektining soliq yoki boshqa majburiy to’lovning stavkasi tatbiqan belgilangan ko’rsatkichlardagi 
qiymat, miqdor, fizik va boshqa tavsiflarning ifodalaydi.  
Yuridik  shaxslardan  undiriladigan  soliqlar  ichida  foyda  solig’i  muhim  o’rinni  egallaydi. 
Chunki  tadbirkorlik  faoliyatining  pirovard  maqsadi  foyda  olishdir.  Shuning  uchun  ham  foyda 
solig’ini  undirish  soliqlarning  iqtisodiy  kategoriya  sifatida  tan  olingan  qonunlari,  ya’ni  soliqqa 
tortishning  zamonaviy  tamoyillariga  mos  kelishi  lozim.  Avvalo,  foyda  solig’ini  undirishda  soliq 
bazasini soliqqa tortish tamoyillariga mos ravishda, soliq to’lovchilar hamda davlat manfaatlaridan 
kelib  chiqqan  holda  adolatli  hal  qilish  lozim  bo’ladi.  O’zbekiston  bu  masalada  rivojlangan 
mamlakatlar  tajribasini  o’rgangan  holda  hamda  qisqa  vaqt  ichida  orttirilgan  soliqqa  tortish  tizimi 
tajribalarini  qo’llagan  holda  o’ziga  xos  yo’lni  tutdi.  Respublikamizda  Ushbu  soliq  turini  soliqqa 
tortish mexanizmining o’ziga xosligi,  ya’ni boshqa mamlakatlardan tubdan farq qiladigan tomoni 
soliq bazasini shakllantirishning o’ziga xosligidir. 
Yuridik shaxslardan undiriladigan  foyda solig’ining soliqqa tortiladigan bazasi  jami  daromad 
bilan O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksida nazarda tutilgan chegirib tashlanadigan xarajatlar 
o’rtasidagi farq sifatida, soliq solinadigan foydaning kamaytirilishini hisobga olgan holda hisoblab 
chiqarilgan  soliq  solinadigan  foydadan  kelib  chiqib  belgilanadi.  O’tgan  soliq  davrlariga  tegishli, 
joriy  soliq  davriga  o’tkazilishi  lozim  bo’lgan  zararlar  mavjud  bo’lsa,  soliq  solinadigan  baza 
taqsimlab  o’tkaziladigan  zararlar  summasiga  kamaytiriladi.  Soliq  solinadigan  bazani  to’g’ri 
aniqlash  maqsadida  Soliq  kodeksida  jami  daromad  tarkibi,  foyda  solig’i  bazasidan  chegiriladigan 
va  chegirilmaydigan  xarajatlar    alohida  moddalarda  keltirib  o’tilgan.  Shuningdek,  xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlar buxgalteriya hisobini yuritishda ishlab chikarish xarajatlari va davr xarajatlari 
alohida hisobvaraqlarda yuritilib, foyda solig’i bazasini to’g’ri aniqlash imkonini beradi.  
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999  yil 5 fevraldagi  54-sonli qaror bilan 
tasdiqlangan  «Mahsulot(ishlar,  xizmatlar)ni  ishlab  chiqarish  va  sotish  xarajatlari  tarkibi  hamda 
moliviy  natijalarni  shakllantirish  tartibi  to’g’risida»gi  Nizomga  asosan  xo’jalik  yurituvchi  sub’ekt 
faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning quyidagi ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi: 
1.  Mahsulot  sotishdan  olingan  yalpi  foyda  sotishdan  olingan  sof  tushum  bilan  sotilgan 
mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi o’rtasidagi fark sifatida aniqlanadi: 
YaF = SSТ – IТ, 
bu erda YaF – yalpi foyda, 
SSТ – sotishdan olingan sof tushum, 
IТ – sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi. 
Sotishdan  olinadigan  sof  tushum  buxgalteriya  hisobi  to’g’risidagi  qonunchilikka  muvofiq 
mahsulot  (ishlar,  xizmatlar)ni  sotishdan  olingan,  undan  qo’shilgan  qiymat  solig’i,  aksiz  solig’i 
chegirilgan  tushum  sifatida  aniqlanadi.  Soilgan  mahsulotning  ishlab  chiqarish  tannarxi  tarkibi 
bevosita  mahsulotlar(ishla,  xizmatlar)ni  ishlab  chiqarish  bilan  bog’liq  bo’lgan,  ishlab  chiqarish 
texnologiyasi  va  uni  tashkil  etish  bilan  shartlangan  xarajatlardan  iborat.  Ya’ni  ular  bevosita  va 
bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, shu jumladan, ishlab chiqarish 
xususiyatiga ega bo’lgan ustama xarajatlardir. 
Mahsulot(ishlar,  xizmatlar)ning  ishlab  chiqarish  tannarxini  hosil  qiluvchi  xarajatlar  ularning 
iqtisodiy mazmuniga ko’ra quyidagi elementlar bilan guruhlarga ajratiladi: 
- ishlab chiqarish moddiy xarajatlar; 
- ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan mehnatga haq to’lash xarajatlari; 
- ishlab chiqarishga tegishli bo’lgan ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar; 
- asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; 
- ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan boshqa  xarajatlar. 
2.  Asosiy  faoliyatdan  ko’rilgan  foyda  –  mahsulot  sotishdan  olingan  yalpi  foyda  Bilan  davr 
xarajatlari o’rtasidagi tafovut va plyus asosiy faolyaitdan ko’rilgan boshqa daromadlar yoki minus 
boshqa zararlar sifatida aniqlanadi. 
AFF = YaF – DХ + BD – BZ, 
bunda, 

 
71 
AFF – asosiy faoliyatdan olingan foyda; 
DХ – davr xarajatlari; 
BD – asosiy faoliyatdan olingan boshka daromadlar; 
BZ – asosiy fayoliyatdan ko’rilgan boshqa zararlar. 
Foyda solig’i bazasini aniqlashda  davr  xarajatlari  tarkibiga    kiritiladigan  xarajatlar o’ziga  xos 
xususiyatga  ega.  Bu  xarajatlar  ishlab  chiqarish  tannarxiga  kiritilmaydi,  biroq  asosiy  faoliyatdan 
olinadigan foydada hisobga olinadi. 
Davr xarajatlariga xrajatlar elementlari bo’yicha quyidagilar kiradi: 
- sotish xarajatlari; 
- ma’muriy xarajatlar; 
- boshqa operatsiyaon xarajatlar; 
- hisobot davrining kelgusi davr soliq solinadigan bazasidan chiqariladigan xarajatlari. 
Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan boshqa daromadlarga quyidagilar kiradi: 
Undirilgan  yoki  qarzdor  tomonidan  e’tirof  etilgan  jarimalar,  penyalar,  vaqtida  to’lanmagan 
karzlar  va  xo’jalik  shartnomalari  shartlarini  buzganlik  uchun  boshqa  xil  jazo  jarimalari, 
shuningdek, etkazilgan zararlarni undirish bo’yicha daromadlar; 
Hisobot yilida aniklangan o’tgan yillardagi foyda; 
- ishlab chiqarish va mahsulotlar sotish bilanbevosita bog’liq bo’lmagan operatsiyalardan renta 
daromadi,  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlar  huzuridagi  oshxonalardan  tushumlar,  yordamchi 
xizmatlardan daromadlar sifatidagi boshqa daromadlar; 
-  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning  asosiy  fondlari  va  boshqa  mol-mulklarini  sotishdan  olingan 
daromadlar; 
-  da’vo  muddati  o’tgan  kreditorlik  va  deponent  qarzlarini  hisobdan  chiqarishdan  olingan 
daromadlar; 
- davlat subsidiyalaridan daromadlar; 
- xolisona moliyaviy yordam 
- boshqa operatsion daromadlar. 
3.  Umumxo’jalik  faoliyatidan  olingan  foyda  (yoki  zarar)  asosiy  faoliyatdan  olingan  foydaga 
moliyaviy  faoliyatdan  ko’rilgan  daromadlarni  qo’shish  va  zararlarni  ayirish  orqali  hisoblab 
chiqariladi: 
UF = AFF + MD – MХ 
bunda,  
UF – umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda; 
MD – moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar; 
MХ – moliyaviy faoliyat xarajatlari. 
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlarga quyidagilar kiradi: 
- olingan royaltilar va sarmoya transferi; 
- qimmali kog’ozlar bo’yicha daromadlar; 
- mol-mulkni uzoq muddatli ijaraga berishda olingan daromadlar; 
-  valyuta  schetlari,  shuningdek,  chet  el  valyutalaridagi  operatsiyalar  bo’yicha  ijobiy  kurs 
tafovutlari; 
- sarflangan (qimmatli qog’ozlarga, sho’’ba korxonalarga va hokazolarga)  mablag’larni qayta 
baholashdan olingan daromadlar; 
- moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar. 
Moliyaviy faoliyat xarajatlariga quyidagilar kiradi: 
-  O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  tomonidan  belgilangan  hisob  stavkalari  doirasida 
va  ulardan  yuqori  doirada  qisqa  muddatli  hamda  uzoq  muddatli  kreditlar  bo’yicha,  shu  jumladan, 
to’lov muddati o’tgan va uzaytirilgan ssudalar bo’yicha to’lovlar; 
- mol-mulkni uzoq muddatli ijaraga olish buyicha foizlarni  to’lash xarajatlari; 
- chet el valyutalaridagi operatsiyalar bo’yicha salbiy kurs tafovutlari; 
- sarflangan (qimmatli qog’ozlarga, sho’’ba korxonalarga va hokazolarga)  mablag’larni qayta 
baholashdan ko’rilgan zararlar; 

 
72 
- o’z qimmatli qog’ozlarini chiqarish va tarqatish bilan bog’liq xarajatlar; 
- Moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa xarajatlar. 
4.  Soliq  to’langunga  qadar  foyda  umumxo’jalik  faoliyatidan  olingan  foydaga  favqulodda 
vaziyatlardan  ko’rilgan  foydani  qo’shish  va  favqulodda  zararlarni  ayirish  orqali  hisoblab 
chiqariladi: 
SТF = UF + FP – FZ, 
bunda, 
SТF – soliq to’lagunga qadar foyda; 
FP – favqulodda vaziyatlardan olingan foyda; 
FZ – favqulodda vaziyatlardan olingan foyda; 
Favqulodda  foyda  moddalari – bu  ko’zda  tutilmagan, tasodifiy  tusga  ega  bo’lgan  hodisa  yoki 
xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning  odatdagi  faoliyati  doirasidan  chetga  chiqadigan  tusdagi 
operatsiyalar natijasida paydo bo’ladigan va olinishi kutilmagan foydadir. 
Favqulodda  zararlar  -    xo’jalik  yurituvchi  sub’ektning  odatdagi  faoliyatidan  chetga  chiquvchi 
hodisalar  operatsiyalar  natijasida  vujudga  keladigan  va  ruy  berishi  kutilmagan  odatlan  tashqari 
xarajatlar moddalaridir. 
Foyda  solig’i  bazasi  soliq  to’lagunga  qadar  foydaga  O’zbekiston  Resupblikasi  Soliq 
kodeksining  147-moddasida  nazarda  tutilgan  chegirilmaydigan  xarajatlarni  kayta  qo’shish  orqali 
aniklanadi. 
3.  Davlat  byudjetiga  undiriladigan  soliqlar  va  to’lovlardan  tushadigan  tushumlarning  asosiy 
qismi  yuridik  shaxslar  zimmasiga  to’g’ri  keladi,  ya’ni  yuridik  shaxslardan  undiriladigan  soliqlar 
jami soliq tushumlari tarkibida salmoqli o’rinni egallaydi.   
Byudjetga  jami  tushumlar  tarkibida  2011  yilda  bevosita  soliqlar  26,2  %ni,  bilvosita  soliqlar 
53,5  %ni,  resurs to’lovlari va  mol-mulk solig’i  14,3 %ni  tashkil  qiladi.  Bevosita  soliqlar  tarkibini 
tahlil  qilishda  yuridik  shaxslarning  foyda  solig’i  tushumi,  soliq  bazasi  va  unga  ta’sir  qiluvchi 
omillarni  o’rganish  lozim.  Chunki,  davlat  soliq  organlri  va  korxonalar  uchun  soliqqa  tortiladigan 
foyda  muhim  hisoblanadi.  Binobarin,  foyda  solig’i  summasi  va  sof  foyda  summasi  soliqqa  
tortiladigan foydaga bog’liq bo’ladi. Soliqqa tortiladigan foydani aniklash uchun hisobot davrining 
soliq to’lagunga qadar foydasidan: 
- to’langan soliqlar; 
-  maxsus  stavkalar  bo’yicha  to’lanadigan  hamda  soliqni  undirish  to’lov  manbaida  amalga 
oshiriladigan  korxona  daromadlari,  jumladan,  qimmatli  qog’ozlardan  daromadlar,  qo’shma 
korxonalardagi ulushli ishtirokidan va boshqa moliyaviy operatsiyalardan olingan daromadlar; 
- amaldagi  soliq konunchiligiga muvofiq korxonaning soliq imtiyozlari chegiriladi.  
«Kamron-savdo» mas’uliyati cheklangan jamiyati soliqqa tortiladigan foydasining yillar 
bo’yicha o’zgarishi 
 
 
№ 
 
Ko’rsatkichlar 
Summasi, ming so’mda 
O’tgan yili, 
t
0
 
Hisobot 
davrida, t
1
 
O’zgarishi, 
 
∆ 
1. 
Mahsulot  (ishlar,  xizmatlar)ni  sotishdan  sof 
tushum 
7425 
11725 
+ 4300 
2. 
Sotilgan 
mahsulot(ishlar, 
xizmatlar)ning 
tannarxi 
3473 
5649 
+ 2176 
3. 
Mahsulot  (ishlar,  xizmatlar)  sotishning  yalpi 
foydasi 
3952 
6076 
+ 2124 
4. 
Davr xarajatlari 
688 
3996 
+ 3308 
5. 
Asosiy faoliyatdan foyda  
3264 
2080 
- 1184 
6. 
Umumxo’jalik faoliyatidan foyda 
3339 
2247 
- 1092 

 
73 
7. 
Soliq to’lagunga qadar foyda 
3291 
2345 
-   946 
8. 
Foyda solig’idan imtiyozlar 
158 
158 
- 
9. 
Chegirilmaydigan xarajatlar 
253 
926 
+  673 
10  Foyda solig’i bazasi 
3386 
3113 
-  273 
 
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, garchi mahsulot(ishlar, xizmatlar) sotishdan tushum 4300 
ming so’mga oshgan bo’lsa ham  soliq  to’lagunga  qadar foyda 946  ming  so’mga  kamaygan.  Soliq 
to’lagunga  qadar  foydaning  o’zgarishiga  asosan  mahsulot  tannarxining  oshishi  hamda  davr 
xarajatlarining  ko’payganligi  sabab  bo’lgan.  Mahsulot(ishlar,  xizmatlar)  sotishdan  yalpi  foyda, 
moliyaviy  faoliyatdan  foyda,  shuningdek,  mahsulot(ishlar,  xizmatlar)  sotish  bilan  bog’liq 
bo’lmagan  boshqa  moliyaviy  natijalarni  omilliy  tahlil  qilib,  soliq  to’lagunga  qadar  foyda 
summasiga, shuningdek foyda solig’i bazasiga qanday omillar ta’sir qilishini aniqlashimiz mumkin.  
 
Soliqqa to’lagunga qadar foydaning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar 
 
№ 
Omillar 
Soliqqa 
tortiladigan 
foydaning 
o’zgarishi 
Ming so’mda 
1. 
Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan sof tushum 
+ 4300 
2. 
Sotilgan mahsulot(ishlar, xizmatlar) ning tannarxi 
+ 2176 
 
Hisoblangan ish haqi 
+ 579 
 
Хom ashe va materiallar 
+ 320 
 
Moddiy qiymatliklar kamomadi 
+ 115 
3. 
Mahsulot(ishlar, xizmatlar) sotishning yalpi foydasi 
+ 2124 
4. 
Davr xarajatlari 
+ 3308 
 
Ma’muriy xarajatlar 
+2913 
 
Boshqa operatsion xarajatlar 
+ 395 
5. 
Asosiy faoliyatdan foyda  
- 1184 
 
Moliyaviy faoliyatning daromadlari 
+79 
 
Moliyaviy faoliyatning xarajatlari 
-13 
6. 
Umumxo’jalik faoliyatidan foyda 
- 1092 
 
Favqulodda foyda va zararlar 
+ 146 
7. 
Soliq to’lagunga qadar foyda 
-   946 
8. 
Chegirilmaydigan xarajatlar 
+  673 
 
Foyda solig’i bazasi 
-  273 
 
Тahlil  natijalaridan  ko’rinadiki,  foyda  solig’i  bazasining  o’zgarishiga  asosan  mahsulot 
tannarxining, jumladan, ish haqi, xom ashyo va materiallar narxining oshganligi, shuningdek, davr 
xarajatlari,  jumladan  ma’muriy  xarajatlar  va  boshqa  operatsion  xarajatlarning  oshganligi  sezilardi 
ta’sir ko’rsatgan.  
Korxona tomonidan to’langan foyda solig’i summasining soliq to’lagunga qadar foydadagi 
salmog’i 
Soliq turi 
Summasi, ming so’mda 
Salmog’i, % 
t
0
 
t
1
 
+, –  
t
0
 
t
1
 
+, –  

 
74 
Foyda solig’i 
320 
234 
– 86  
46,7 
46,3 
– 0,3 
Boshqa soliqlar  
365 
271 
– 94  
53,3 
53,6 
+ 0,3 
Jami 
685 
505 
– 180 
100 
100 
– 
Soliq 
to’lagunga 
qadar 
foydadagi 
salmog’i, % 
21,4 
21,6 
+ 0,2 
 
 
 
Jadval  ma’lumotlaridan  ko’rish  mumkinki,  foydadan  to’lanadigan    soliqlar  hisobot  davrida 
26,3%  (-180/685*100)ga  kamaygan.Soliqlar  tizimi  deyarli  o’zgarmagan.  Foydadan  undiriladigan 
soliqlar umumiy tushumda o’tgan yilga nisbatan oshgan. 
Foyda  solig’i  summasi  (Fs)soliqqa  tortiladigan  foyda  miqdori  (Sf)  va  foyda  solig’i  stavkasi 
(Ss)hisobiga o’zgarishi mumkin: 
                                                                            Sf x Ss 
Fs =  ––––––––. 
                                                                            100 
Soliq summasining birinchi omil hisobiga o’zgarishi quyidagicha aniqlanadi: 
                                                                            ∆Sf x Ss
0
  
∆Fs = ––––––––––. 
                                                                                100 
Ikkinchi omil ta’siri quyidagi formula yordamida hisoblanadi: 
                                                                          Sf
1 
x ∆Ss 
∆Fs = ––––––––––. 
                                                                              100 
Agar  soliqqa  tortiladigan  foyda  qaysi  omillar  hisobiga  o’zgarganligi  ma’lum  bo’lsa,  u  holda 
ularning soliq summasiga ta’sirini i-omil hisobiga soliq summasining o’sishi bilan foyda solig’ining 
bazaviy darajasi ko’paytmasi tarzida aniqlash mumkin: 
                                                                              ∆Sf
(xi)
 x Ss
0
 
∆Fs
(xi)
= ––––––––––– 
                  100 
 
Jismoniy  shaxslar  tomonidan  to’lanadigan  soliqlar  tahlil  qilinganda  asosiy  e’tibor  jismoniy 
shaxslarning daromad solig’iga qaratiladi. Chunki, jismoniy shaxslarning  daromad solig’i ijtimoiy 
va  iqtisodiy  ahamiyatga  ega.  Ijtimoiy  ahamiyati  shundan  iboratki,  jismoniy  shaxslarning 
daromadidan  undiriladigan  soliqning  ko’pligi  xisoblangan  oylik  ish  haqining  ko’pligidan  dalolat 
beradi  va  u  o’z  navbatida  fuqarolarning  jamg’arib  boriladigan  pensiya  ta’minotining  asosi 
hisoblanadi.  Iqtisodiy  ahamiyati  haqida  to’xtalganda  jismoniy  shaxslarning  daromad  solig’ining 
davlat  byudjetidagi  salmog’i  haqida  fikr  yuritishning  o’zi  kifoya.  Negaki,  jismoniy  shaxslarning 
daromad  solig’i  salmog’i  bo’yicha  davlat  byudjetining  daromadlar  qismida  qo’shilgan  qiymat 
solig’idan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Jismoniy shaxslarning daromad solig’i 2009  yilda davlat 
byudjetining  daromadlar  qismida  12,3  %ni  tashkil  qilgan,  2010  yil  uchun  bu  ko’rsatkich  11,7  %, 
2011  yil  uchun  bu  ko’rsatkich  11,1  %    qilib  belgilangan.  Jismoniy  shaxslarning  daromad  solig’i 
tushumining  davlat  byudjetida  tutgan  o’rni,  salmog’ini  bilish  uchun  ushbu  soliqning  soliqqa 
tortiladigan bazasiga ta’sir qiluvchi omillarni o’rganish zarur bo’ladi.  
«B»  korxonasi  tomonidan  Davlat  byudjetiga  o’tkazib  beriladigan  jismoniy  shaxslarning 
daromad solig’i bazasiga ta’sir qiluvchi omillardan eng kam oylik ish haqining o’zgarishi, korxona 
tomonidan  o’z  ishchilariga  uzoq  yillar  mehnat  qilganlik  uchun  beriladigan  ustamalar, 
rag’batlantiruvchi mukofotlar, imtiyozlar, intizom jazo choralari kabi omillarni keltirish mumkin. 
Eng  kam  oylik  ish  haqini  birinchi  o’rganilayotgan  davrda  shartli  ravishda  37680  so’m, 
keyingi davrda 45215 deb qabul qilamiz. 
 
Т/r 
Ko’rsatkichlar 
O’rganilayotgan davr