Soliqlar va sug’urta fakulteti” “iqtisodiyot nazariyasi” fanidan kurs ishi mavzu: Pul tizimi evolutsiyasi va uning turlari

Iqtisodiyotning turli modellarida pul aylanishining xususiyatlari.

1 Iqtisodiyotning ma'muriy-taqsimotli modeli sharoitida pul aylanishining xususiyatlari
Iqtisodiyotning turli modellari pul muomalasining tabiatida o'z izini qoldiradi. Bu iqtisodiyotning ma'muriy-taqsimlovchi va bozor modellarida pul muomalasining o'ziga xos xususiyatlarida namoyon bo'ladi.
Iqtisodiyotning ma'muriy-taqsimlovchi modeli sharoitida pul muomalasiga quyidagi xususiyatlar xos edi:
Naqd va naqd bo'lmagan pul aylanmasi iqtisodiyotda taqsimot munosabatlariga xizmat qildi. Ishlab chiqarish vositasi va mahsulot va xizmat (iste'mol tovarlari) ko'rinishidagi butun ijtimoiy mahsulot taqsimlandi: birinchi holda, moddiy -texnik ta'minot tizimi orqali; ikkinchisida - jamiyat a'zolari olgan ish haqiga (ish haqiga) muvofiq davlat savdo shoxobchalari tizimi orqali;
Qonuniy ravishda, u naqd bo'lmagan va naqd pul aylanmasiga bo'lindi va davlat qaysi munosabatlarga naqd pulsiz, qaysi biri-pul aylanmasi orqali xizmat ko'rsatishi kerakligini belgilab berdi. Shu bilan birga, naqd pulsiz muomala asosan ishlab chiqarish vositalarini taqsimlashga, pul aylanishi esa - iste'mol tovarlarini taqsimlashga xizmat qildi;
Davlat tomonidan direktiv rejalashtirish ob'ekti bo'lib xizmat qilgan;
Bitta ichida ishlagan davlat shakli mulk;
Markazlashgan - uning dastlabki va oxirgi bosqichlari davlat bankida jamlangan;
Monopoliya mavjud edi davlat banki naqd pulsiz va naqd pul banknotalarini chiqarish uchun;
Bank multiplikatori mexanizmi yo'q edi.
2 Sharoitdagi pul aylanishining xususiyatlari bozor modeli iqtisodiyot
Bozor iqtisodiyoti modelida pul aylanishining xususiyatlari quyidagilar:
Iqtisodiyotda asosan bozor munosabatlariga va ozgina darajada - taqsimot munosabatlariga xizmat qiladi;
Davlat, tijorat banklari, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan bashoratli rejalashtirish ob'ekti bo'lib xizmat qiladi;
U turli mulkchilik shakllari mavjudligi sharoitida ishlaydi;
Markazlashmagan - uning dastlabki va yakuniy bosqichlari turli tijorat va davlat banklarida tarqalgan;
Naqd pulsiz va naqd pul aylanmasi bir-biri bilan chambarchas bog'liq-naqd pul aylanmasi faqat naqd pulsiz aylanma asosida sodir bo'ladi;
Naqd pullar emissiyasi tijorat banklari tizimi, naqd pul emissiyasi davlat banki tomonidan amalga oshiriladi.
Pul aylanishining tizim bilan o'zaro bog'liqligi bozor munosabatlari iqtisodiyotning bozor modeli bilan 1 -rasmda ko'rsatilgan.
Rasm 1. Pul aylanmasining alohida qismlarining iqtisodiyotdagi bozor munosabatlari tizimi bilan aloqasi
Rasmdan ko'rinib turibdiki, bozor munosabatlari tizimi ikki sohaga bo'linadi: pul-tovar va pul-tovar bo'lmagan munosabatlar. Pul-tovar munosabatlarining o'ziga xos xususiyati shundaki, nafaqat pul, balki tovar (qiymat) aylanmasi ham sodir bo'ladi, chunki bu erda pul harakati har doim tovarlarning yaqinlashib kelayotgan harakati bilan bog'liq.
Pul-tovar bo'lmagan munosabatlar bilan qiymat aylanmasi sodir bo'lmaydi, faqat pul egalari o'zgaradi. Masalan, kredit resurslari bozorida qarz beruvchi o'z pul mablag'larini vaqtincha kamaytiradi va shu bilan bozorning boshqa sohalariga kirish huquqini pasaytiradi. Qarz oluvchi esa pul mablag'larini ko'paytiradi va shu bilan boshqa bozorlarga chiqish imkoniyatini oshiradi.
Pul aylanmasining har bir qismi o'ziga xos bozor munosabatlariga xizmat qiladi (1 -rasmga qarang) va pul pul aylanmasining bir qismidan ikkinchisiga erkin o'tadi, bu uni bozor munosabatlarining bir sohasidan boshqasiga tez o'tkazish imkonini beradi. talab va takliflar qonuni natijasida paydo bo'lgan bozor sharoitlariga muvofiq. Boshqa bozorlardan farqli o'laroq valyuta bozori pul aylanmasining bir qismi maxsus xizmat ko'rsatmaydi, faqat aylanishni oshiradi yoki kamaytiradi.
Shunday qilib, pul aylanmasi hal qiladigan ikkita asosiy vazifani shakllantirish mumkin, bu uning rolini belgilaydigan bozor munosabatlari tizimiga xizmat qilish orqali:
Pul aylanmasi, pulni uning qismlari o'rtasida qayta taqsimlash, kapitalning bozor munosabatlarining bir sohasidan boshqasiga erkin aylanishini ta'minlaydi va shu bilan ularning o'zaro bog'liqligini amalga oshiradi;
Bozor munosabatlarining barcha sohalarida unga bo'lgan ehtiyojni qondirishni ta'minlab, pul muomalasida yangi pullar vujudga keladi.