Sotsialliq pa`nler kafedrasi tariyx h‟a‟m h‟uqıq fakul`tetinin` 4-kurs studenti Utepergenova Tamaraxan Polatovnanın’

§3. Ma’deniyat h’a’m tsivilizatsiyanın’ tiykarg’ı o’zgeshelikleri 
Joqarıda ko‟rip shıqqanımızday filosofiya tariyxında «tsivilizatsiya» 
tu‟sinigine tu‟rlishe anıqlamalar berilgen. Tsivilizatsiya varvarlıqqa salıstırg‟anda 
ma‟deniyattın‟ joqarılawı sıpatında da, ja‟miyettin‟ to‟menlew da‟rejesin, lokal 
ma‟deniyattın‟ so‟niwine alıp keliwshi ma‟deniyattın‟ sonday da‟rejede ıdrawı 
basqıshı sıpatında da ko‟rsetilgen. Ha‟tte, tsivilizatsiya h‟a‟m ma‟deniyattın‟ 
qarama-qarsı qoyıwshı ko‟z-qaraslar da bar. So‟zsiz ma‟deniyat h‟a‟m 
tsivilizatsiyanı bir birinen parıqlaw kerek. Olar arasındag‟ı o‟zgesheliklerdi İ.Kant 
ta ko‟rsetedi. Ol o‟zinin‟ «usınılıp atırılg‟an adamzat tariyxının‟ baslanıwı 
h‟aqqında» shıg‟armasında bul ma‟seleni Russo pikirleri menen polemikag‟a 
tu‟siw arqalı ko‟rsetedi: adamzat tsivilizatsiyası degenimiz ne? insan onnan bas 
tartıwg‟a h‟aqlı ma? bul isti a‟melge asırıp boladı ma? degen sorawlardı qoyadı. 
Kanttın‟ pikirinshe tsivilizatsiya insan ta‟repinen insan o‟miri h‟am is-
h‟a‟reketlerine qag‟ıydalardın‟ qoyılıwı menen baslanadı. Tsivilizatsiyalı adam – 
bul, basqa adamg‟a zıyan tiygizbeytug‟ın h‟a‟m onın‟ ma‟plerin esapqa alatg‟ın 
insan. Tsivilizatsiyalı adam sıpayı, mu‟la‟yım, basqa adamg‟a dıqqatlı bolıp 
basqada adamdı h‟u‟rmet etedi. Ma‟deniyattı bolsa Kant birinshi gezekte aqılg‟a 
tiykarlanatug‟ın ko‟pshilik ta‟repinen qabıl etilgen normalar menen emes, 
insannın‟ morallıq tiykarı bolg‟an, h‟u‟jdan menen belgilenetug‟ın morallıq 
imperativ penen baylanıstıradı
49
. Demek Kant tsivilizatsiyanı ja‟miyette qabıl 
etilgen normalar menen belgilenedi dese, ma‟deniyattı insannın‟ jeke o‟zi tan‟lawı 
menen baylanıslı dep ko‟rsetedi. 
Filosfiya tariyxında tsivilizatsiya h‟a‟m ma‟deniyat tu‟siniklerinin‟ 
salıstırmalı analizi tiykarında, olardı bir birinen parıqlawshı belgiler sıpatında 
to‟mendegilerdi ko‟rsetiwge boladı.