Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Ma’rifatparvarlar - ... «Tarbiyai atfol» - ...
M. Mirmo‘minboyev - ... Absolyutizm - ...
Y akunlarni chiqaramiz!

• 
  Behbudiy, Munawarqori - yirik jadid ma’rifatparvarlari.
  
• 
  Turkiston jadidlari podsho yakkahukmronligiga qarshi turdilar.
  
• 
  Jadidlar yoshlarni chet elda o‘qihsh tarafdorlari edi.
  

S
Atamalar izohi

Savol va topshiriqlar
enzura (lotincha) - hokimiyatning mavjud tuzum uchun noma’qid yoki zararli deb hisoblangan maTumotlarni cheklash maqsadida matbu- ot ustidan nazorat qilishi.

1. 
   Jadidchilik harakatining namoyandalarini sanab bering.
   
2. 
   Jadidchilik harakatining namoyandalari faoliyati haqida nimalarni bilib oldingiz?
   
3. 
   Taraqqiyparvar ziyolilar tomonidan qanday darsliklar tayyorlangan?
   
4. 
   «Tarbiyai atfol» jamiyatining maqsadi nima edi?
   

28. 
    §. JADIDCHILIK HARAKATINING TURKISTON
    IJTIMOIY - SI Y O SI Y VA MADANIY HAYOTIGA TA’SIRI
    

J
Jadidlar va
islom dini
adidlar mafkurasiga ko‘ra islom dini shaxsning ma’naviy kamoloti va jamiyat rivojida muhim o‘rin tutgan. Ular ushbu vazifani hal etmay turib, boshqa muammolami bartaraf qilishning iloji yo‘qligini anglab yetganlar. Ana shu maqsadda 1909-yilda Mahmudxo‘ja Behbudiy, 1910-yilda Abdulla Avlo- niy, 1915-yilda Abdurauf Abdurahim o‘gdi Fitrat tomonidan islom tarixi- ga oid asarlar yaratildi. Ushbu asarlarda ular islomning paydo bodishi va tarqalishining eng muhim bosqichlarini yoritib berdilar, shuningdek, islom aqidalarining noto‘gri talqin qilinishiga qarshi chiqdilar.
T


A. Fitrat

urkiston taraqqiyparvarlari tomonidan birinchi navbatda amalga oshirilgan chora-tadbirlar qatorida islom dini me’yorlarini, Qur’on oyatlari va hadis- larni, shariat hukmlarini to‘g‘ri talqin etish, ta’lim tizimini isloh qilish, uni zamon talablariga moslash- tirish kabilar bor edi.
Milliy taraqqiyparvarlar musulmon ruhoniyla- rining fanga nisbatan salbiy munosabatda bodgan vakillarini qoraladilar. Taraqqiyparvarlar islom di­ni har bir musulmon erkak va ayollaming bilim- ga ega bodishini ulaming zimmasiga burch qilib qo‘yganligini keng targdb qildilar.
Jadidlar ilm-fanni taraqqiyotning va farovonlik- ning asosiy yo‘naltiruvchi kuchi hamda jaholatga qarshi kurashning birdan bir vositasi deb hisobladilar. Ularning fikriga ko‘ra chin musulmon bodish uchun diniy bilimlar bilan birga dunyoviy bilimlami, ayniqsa, matematika, fizika, kimyo, tibbiyot, tarix va boshqa fanlami bilishlari zarur deb hisob- langan. Buni muqaddas Qur’on oyatlari va hadislar asosida tasdiqladilar.
Jadidlaming islomga oid g‘oyalari ulami islomning asosiy ta’limotini o‘zgartirishga intilganlar, degan xulosaga olib kelmasligi kerak. Sababi ular o‘z faoliyatlarida Qur’onni ham, umuman, butun islom ta’limotini ham to‘g‘ri izohlab berganlar. Ularning barchasi islom diniga va musulmon an’analariga sodiq edilar. Ular islomga putur yetkazadigan urf-odatlarga, jamiyat rivojiga va taraqqiyotiga xalal beradigan salbiy kodinishdagi ho- latlarga qarshi chiqdilar. Jadidlar johillikni tugatishga, omma orasida taraq- qiyparvar g‘oyalar uyg‘otishga intildilar.