So'z turkumlari haqida ma'lumot Ot. Otning ma'nosi va grammatik belgilari

Shaxs oti yasovchi qo'shimchalar. Bu guruhdagi otlar katta miqdorni tashkil qilganidek, turli ma'nolarni ham ifodalaydi. Shaxs oti yasovchilar orasida eng faol va turli ma'nolardagi otlar yasovchi qo'shimcha- chi qo'shimchasidir. Bu qo'shimcha barcha so'z turkumlari va boshqa tillardan kirgan so'zlarga ham qo'shilib quyidagi ma'nolarni ifodalovchi otlar yasaydi.
1. -chi qo'shimchasi: a) ot va fe'l negizlariga qo'shilib, negiz orqali ifodalangan narsa, predmet bilan shug'ullanuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi. ishchi, suvchi, terimchi, o'quvchi, o'qituvchi kabi.
b) Ot, sifat, son negizlarga qo'shilib negiz anglatgan predmet, narsa-hodisaga mansub ekanlikni ifodalovchi otlar yasaydi: Tursunoychi, musobaqachi, a'lochi, og'machi, o'n-mingchi.
d) Fe'l va sifat negizlarga qo'shilib negiz anglatgan belgi, xususiyatga egalikni bildiruvchi otlar yasaydi: yozuvchi, sinovchi, qiziqchi, yolg'onchi kabi.

1. 
   -chi kasb-hunar yoki mutaxassislikni ifodalovchi so'zlargaqo'shilib, fe’l negizi orqali anglashilgan kasb-korga egalikni bildiruvchiotlar yasaydi: pichoqchi, suvoqchi, tilchi.
   
2. 
   -dosh. Bu qo'shimcha negiz anglatgan shakl yoki predmetbilan birgalik ma'nosidagi otlar yasaydi. a) Yashash joyda fikrdabirgalikni ifodalovchi otlar yasaydi: vatandosh, mahalladosh,flkrdosh, suhbatdosh. b) Qarindoshlik jihatdan birlikni bildiruvchiotlar yasaydi: qarindosh, qondosh, jondosh.
   

-dosh qo'shimchasi bilan o'rinda birlik: sinfdosh, vatandosh; paytda birlik. zamondosh, asrdosh; holatda birlik: flkrdosh, suhbatdosh kabi otlar yasalganidek, ayrim tilshunoslik atamalari ham hosil bo'lgan: sifatdosh, ravishdosh kabi.

3. 
   -kash. Bu qo'shimcha tojik tilidan o'zlashgan bo'lib, tojikchakashidan "tortmoq" so'zining o'zbek tilida affikslashgan shaklidir.-kash qo'shimchasi asl ma'nosiga mos holda "yurgizuvchi"ma'nosidagi otlar yasaganidek: tuyakash, aravakash, "biror ishbilan shug'ullanuvchi" ma'nosidagi otlar ham yasaydi:mehnatkash, chizmakash
   
4. 
   -bon. Negiz orqali anglashilgan predmetni qo'riqlovchi,qarovchi ma'nosidagi otlar yasaydi: darbozabon, bog'bon.
   

5. 
   -dor. Tojikcha” ushlamoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali anglashilgan narsaga egalikni ifodalovchi otlar yasaydi;puldor, mulkdor, chorvador, aybdor.
   
6. 
   -boz. Negiz orqali anglashilgan predmet bilan shug'ullanuvchima'nosidagi otlar yasaydi: nayrangboz, masxaraboz, dorboz,kaptarboz.
   
7. 
   -paz. Tojikcha "pishirmoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali anglashilgan taomni pishiruvchi ma'nosidagi otlar yasaydi:oshpaz, somsapaz, kabobpaz.
   
8. 
   -shunos. Tojikcha "bilmoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali anglashilgan sohani egallaganlik ma'nosidagi otlar yasaydi:tilshunos, adabiyotshunos, o'Ikashunos kabi.
   

9. 
   -parast. Negiz orqali anglashilgan ishga berilganlikma'nosidagi otlar yasaydi: amalparast, mansabparast kabi.
   
10. 
    -furush. Tojikcha "sotmoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib. negizorqali ifodalangan predmetni sotuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi:nosfurush, qovunfurush.
    
11. 
    -parvar. Tojikcha "saqlamoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib,negiz orqali ifodalangan predmetga sodiqlik ma'nosidagi otlaryasaydi: vatanparvar, xalqparvar, ma'rifatparvar kabi
    
12. 
    -xo'r. Tojikcha "yemoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali ifodalangan taomni ko'p yeyuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi:oshxo'r, somsaxo'r kabi. Shuningdek, ishyoqmaslik, dangasalikma'nosini ifodalovchi: nonxo'r, yuvindixo'r; yomonlik ma'no­sidagi: odamxo'r, qonxo'r; mehribonlik ma'nosidagi: g'amxo'rkabi otlar yasaydi:
    
13. 
    -soz. Tojikcha "yasamoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali ifodalangan narsani tuzatuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi:soatsoz, aravasoz, mashinasoz.
    
14. 
    -do'z. Tojikcha "tikmoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali anglashilgan narsani tikuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi:do'ppido'z, mahsido'z, etikdo'z kabi.
    
15. 
    -xon. Tojikcha "o'qimoq" so'zidan o'zlashgan bo'lib, negizorqali anglashilgan narsani o'qish bilan shug'ullanuvchi ma'nosidagiotlar yasaydi: gazetxon, kitobxon.
    

16. -gar, -kor, -kar. Negiz orqali anglashilgan predmet bilanqiziquvchi, u bilan shug'ullanuvchi ma'nosidagi otlar yasaydi: zargar,kimyogar, san'atkor, paxtakor, miskar.
Narsa - qurol oti yasovchi qo'shimchaiar. Narsa -qurol otlari asosan ot va fe'l negizlaridan yasaladi. Narsa-qurol otlarini yasashda fe'l negizlar ancha faoldir .Quyidagi qo'shimchaiar narsa-qurol otlari yasovchi qo'shimchalardir:

1. 
   -gich, -kich, (-g'ich, -qich). Fe'l negizlariga qo'shilib, narsaotini yasaydi. Bu qo'shimchalar turli negizlarga qo'shilishiga ko'raturli variantlidir: suzg'ich, o'tkazgich, ko'rsatkich, chizg'ich,ochqich, tutqich kabi.
   
2. 
   -ma. Fe'l negizlarga qo'shilib narsa otlari yasaydi, qaynatma,joy otini yasaydi: bostirma.
   

3. -k, -ik, uk, -uq, iq, -oq, -ak. Fe'l negizlarga qo'shilib,quyidagi ma 'nolarni ifodalovchi otlar yasaydi.
a) mehnat qilish uchun ishlatiladigan predmetlar otini yasaydi: kurak, elak, g'ildirak, o'roq; b) inson uchun zarur bo'lgan narsa otlarini yasaydi taroq, to'shak, sochiq, pichoq; d) mavhum otlar yasaydi: chaqiriq, hayqiriq, tilak.

4.