«старость и настоящее время: текущая ситуация, тенденции развития и предстоящие проблемы»

“Keksalik va hozirgi zamon: mavjud holat, rivojlanish tendensiyalari va istiqboldagi muammolar” 
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to‘plami
117
pasayishini yaxshi qoplaydi, qariyalarning kelajakdagi qamrab olgan sohalari raqamli 
jihatdan ancha tushunarli boʻladi, aholining qarishi oʻzi innovatsiyalar va rivojlanish 
uchun - masalan, sogʻliqni saqlash va robototexnika sohasida potentsial yaratadi.
Aholining qarishi davlat moliyasiga misli koʻrilmagan tanglikni keltirib chiqaradi. 
Bu ikki omilga bogʻliq: qaramlik koeffitsientining oʻsish surʻati va YaIM va ish 
haqining oʻsish surʻatlarining pasayishi. Davlat tomonidan moliyalashtiriladigan 
pensiya sugʻurtasi sxemalariga ega boʻlgan mamlakatlarda pensiya tizimlarining 
uzoq muddatli barqarorligini taʻminlash uchun xarajatlarga tuzatishlar kiritish yoki 
byudjet daromadlarini oshirish talab qilinishi mumkin, chunki joriy badallar kamayib 
borayotgan aholi ulushidan yigʻiladi. 
Hech qanday islohotlarni nazarda tutmaydigan vaziyatda, bir ishchiga qariyalar 
ulushining oshishi G20 rivojlangan mamlakatlarda davlat qarzining 2060-yilga kelib 
YaIMning 180 foiziga, rivojlanayotgan mamlakatlarda 130 YaIMga nisbatan foizga 
oshishiga olib keladi, yoki davlat qarzi hozirgi darajada qolishi uchun G20 davlatlari 
muqobil sifatida soliqlarni 4,5-11,5 foiz punktga oshirishlari kerak boʻladi.
Biroq aksariyat mamlakatlarda soliq yukini yosh avlodlar zimmasiga yuklamasdan 
oshirish mumkin emas, shuningdek, keksalikda qashshoqlik xavfini oshirmasdan 
pensiya mablagʻlarini kamaytirish mumkin emas. Oʻrtacha umr koʻrish davomiyligi 
oshishi bilan pensiya yoshini oshirish yaxshiroq variant boʻlar edi, ammo bunday 
reja umr koʻrish davomiyligi past boʻlgan kambagʻallarga ta’sir etmasligi kerak, 
deydi IHTT iqtisodchilari. Bunday islohotlarning kam taʻminlangan aholiga taʻsirini 
kamaytirish uchun puxta oʻylangan, adekvat chora-tadbirlar - eng kam yoki bazaviy 
pensiyalar, qashshoqlikka qarshi kurash dasturlari zarur. Ammo ish va nafaqani 
birlashtirish uchun koʻproq moslashuvchanlik uzoqroq faol qolishni xohlaydiganlarga 
yordam beradi. Bundan tashqari, sogʻliq odatda yosh oshishi bilan yomonlashadi, 
sezilarli ijtimoiy-iqtisodiy farqlar mavjud: 65 yoshga toʻlgan past taʻlim darajasiga 
ega boʻlgan odamlar orasida sogʻligʻi yomonlashgani haqida xabar beradigan nisbat 
oliy maʻlumotli odamlarga qaraganda deyarli ikki baravar yuqori. 2000-yildan boshlab 
G20 rivojlangan mamlakatlarida sogʻliqni saqlashga davlat xarajatlari oʻrtacha 1,5 
foiz punktga oshdi, rivojlanayotgan mamlakatlarda - 0,8. Yaponiyada ular bir yarim 
baravar, yalpi ichki mahsulotning 9 foizigacha koʻpaydi, Germaniya va Frantsiya yalpi 
ichki mahsulotning 9,5 foizini sogʻliqni saqlashga ajratadi. Rossiya va Hindiston 17 yil 
davomida sogʻliqni saqlashga sarflangan xarajatlar oʻzgarmagan yagona davlatlardir 
(YaIMning mos ravishda 3% va 0,9%).
Qarishning kelajakdagi sogʻliqni saqlash xarajatlariga taʻsiri oʻrtacha umr koʻrish 
davomiyligining oshishi sogʻliqni saqlash holatining yaxshilanishi bilan birga keladimi-

---