Statistik kuzatish uslubiyati statistik kuzatish haqida tushuncha

Arifmetik tekshirish deganda o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ma’lumot­larni raqamlar yordamida qayta hisoblash, taqqoslash orqali tek­shi­­rish usuli tushuniladi. Boshqacha aytganda, jadvallarda va hi­sob­­larda keltirilgan raqamlarni qayta hisoblab ko‘rish, dastlabki va buxgalteriya hisobi, hisoboti ma’lumotlariga solishtirib ko‘rish or­qali hodisalarni tekshirishga arifmetik tekshirish deyiladi. Masalan, shir­­­­­kat xo‘jaligi bo‘yicha asosiy ishlab chiqarish fondlarining yil bo­­­shidagi qoldiq qiymati bilan yil davrida xo‘jalikka kelib tushgan fond­lar qiymatining jami ularning yil oxiridagi qoldiq qiymati bi­lan xo‘jalikdan chiqib ketgan fondlar qiymatining jamiga teng ke­lishi kerak. Agar balans bermasa, demak, ma’lumotlarning qaysidir bir­i­da muayyan xatoga yo‘l qo‘yilgani ma’lum bo‘ladi. Ana shunga o‘x­­shash usul­lar bilan arifmetik tekshirish amalga oshiriladi.
Mantiqiy tekshirish deganda u yoki bu ma’lumotlarni o‘zaro bog‘lanishini mazmunan tekshirib ko‘rish usuli tushuniladi. Bun­da rekvizitlarga, hisobotlarda talab qilinadigan ko‘rsatkichlarga be­rilgan javob ko‘zdan kechiriladi, ularda qarama-qarshiliklar bor-yo‘q­ligi aniqlanadi. Masalan, xo‘jalikning yillik hisobotida qo‘y­­lar soni ko‘rsatilgan bo‘lib, ularga sarf bo‘lgan ozuqa miqdori ko‘rsa­tilmagan bo‘lsa, yoki olingan kartoshka miqdori ko‘rsatilgan bo‘l­sa, ammo unga sarf bo‘lgan kartoshka urug‘i ko‘rsatilmagan bo‘l­sa, qayerdadir xatolikka yo‘l qo‘yilgan bo‘ladi. Yoki boshqa misol. Agar aholi ro‘yxati varaqasida besh yoshli bola oliy ma’lumotli deb ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda hisobning qayeridadir xatoga yo‘l qo‘yilganligi ma’lum bo‘ladi. Bu ikki ko‘rsatkich bir-biriga zid, qa­rama-qarshi bo‘lganligi uchun xatoga yo‘l qo‘yilganligini ko‘r­sa­tadi.

Tayanch iboralar
statistik kuzatishlar kuzatish maqsadi kuzatish dasturi kuzatish obyekti kuzatish birligi hisob birligi statistik formulyar instruksiya kuzatish organi kuzatish vaqti kuzatish muddati kuzatish joyi kritik fursat kuzatish shakllari tashqi nazorat mantiqiy tekshirish tasodifiy xatolar muntazam xatolar reprezentiv xato	statistik hisobot joriy hisobot yillik hisobot boshlang‘ich hisobot yig‘ma hisobot namunaviy hisobot ixtisoslashgan hisobot uzlikli kuzatish fursatli kuzatish bir yillik kuzatish yoppasiga kuzatish qisman kuzatish bevosita kuzatish hujjatli kuzatish taglama kuzatish asosiy massivni kuzatish anketa orqali kuzatish monografik tasvirlash savol-javob usulida kuzatish