Statistikaning asosiy elementlari

Ishonchlilik - bu statistik muammolarning beshinchi elementi. Aytaylik, teatr 
boshlig'i singari, bizni ham xatolik qiziqtiradi (ya'ni, teatrga qiziquvchilarning 
o'rtacha yoshi va ulardan tanlab olingan 200 ta chiptalarni sotib oluvchilarning 
o`rtacha yoshi o'rtasidagi farq). Statistik usullardan foydalanib, biz xatolik 
chegarasini aniqlay olamiz. Bu chegara - bu bizning taxminiy xatolarimiz 
(tanlanmaning o'rtacha yoshi va bosh to`plamning o'rtacha yoshi o'rtasidagi farq) 
oshmasligi mumkin bo'lgan raqam. 
Ishonchlilik darajasi - statistik xulosasining aniqlik darajasi (odatda 
miqdoriy). 
Tasvirlovchi statistik muammolarning to'rtta elementi bor:
1. 
Bosh to`plam yoki tadqiqot tanlanmasi, 
2. 
Tadqiq qilinishi kerak bo'lgan bir yoki bir nechta 
o'zgaruvchilar (bosh to`plamning xarakteristikasi yoki namunaviy 
birliklar); 
3. 
Jadvallar, grafiklar yoki raqamli xulosalar ; 
4. 
Berilgan shakl orqali ma'lumotlar haqida tasavvurga ega 
bo`lish. 
Xulosalovchi statistik muammolarning beshta elementi: 
1. 
Bosh to`plam; 
2. 
Tadqiq qilinadigan bir yoki bir nechta o'zgaruvchilar 
(aholi birliklarining xarakteristikalari); 
3. 
Bosh to`plamdan tanlab olingan tanlanma; 
4. 
Bosh to`plam to'g'risidagi ma'lumotlarga asoslangan 
xulosa; 
5. 
Xulosaning ishonchliligi o'lchovi 
2-keysda berilgan 1000 ta kola iste'molchilarining ta'm afzalligi testida Pepsi 
butilkasining marketing sohasidagi barcha kola iste'molchilari uchun afzalligi 
haqidagi xulosaning ishonchliligini qanday o'lchash mumkinligini tasvirlab berish 
talab etilsin.
Bunda, 
1000 
iste'molchining 
xohish-istaklari 
mintaqadagi 
barcha 
iste'molchilarning xohish -istaklarini baholashda ishlatilsa, bu baho barcha 
aholining xohish-istaklarini aks ettirmaydi. Misol uchun, agar tatib ko'rilgan test 
shuni ko'rsatadiki, 1000 ta kola iste'molchilarining 56 foizi Pepsini afzal ko'rishgan 
bo'lsa, bu mintaqadagi kola ichuvchilarning 56 foizi Pepsini afzal ko'radi degani 
emas. Shunday bo'lsada, biz tanlab olish uchun Pepsini afzal ko'radigan barcha 
kola iste'molchilarining aniq foiziga to'g'ri keladigan taxminiy ma'lumotlarni 
olishini ta'minlash uchun to'g'ri statistik mulohazalardan foydalanishimiz mumkin. 
Masalan, Pepsini afzalligida olingan natija mamlakatdagi kola ichuvchilarning 

---

5% ini tashkil qiladi. Buning ma'nosi shundaki, Pepsi uchun haqiqiy imtiyoz 51%[ 
56% - 5%] va 61%[
ya'ni 
ni tashkil qiladi. Bu interval 
xulosaning ishonchliligi o'lchovini ifodalaydi. (51, 61) oralig'i ishonchlilik 
intervali (oralig`i) deb ataladi. 
Bosh yoki tanlanma to`plamning hajmi deb shu to`plamdagi obyektlar soniga 
aytiladi. 
Masalan, 1000 ta elektr chirog`idan tekshirish uchun 50 ta chiroq tanlab 
olingan bo`lsa, u holda bosh to`plam hajmi N=1000ga, tanlanmaning hajmi esa 
n=50 ga teng bo`ladi.