Statistikasi

ill Ik b a d a l
Toizlar bo'ytclia
Muddatli lo lovlar
qoldiq (D )
suinntast (R>
lo lo v la r (i)
summasi ( V )
1
2
3
4
5|.3+4>
1
250
50
50
too
2
200
50
40
90
3
150
50
30
80
4
100
50
20
70
5
.50
50
10
60
Misol. Bank 5 yiiga 6% bilan 40 min. so'miik kredit berdi. Shart- 
noma bo'yicha kreditning qoplanishi teng muddatli to‘lovlarda (asosiy 
qar/ va foiziarni o'ziga biriashtiruvchi) amalga oshirilishi ko‘zda tu- 
tilgan. Foizlar ustamasi yil oxirida yoziladi,
Ooplash rejasini tuzing.
Mavjud parametriarni yozib olsak; D = 40 min. so‘m; n = 5 yi!; 
i = 0,06; m = i.
Muddatli toOovIar summasi {birinchi yil uchun):
V = 40
0,06(1 +0,06)’ 
0,06x1,06^
= 9,4960 min ,so‘m
(1+0,06) -1
1,06 - i
Foiz summasi; / = 40 x 0,06 — 2,4 min. so ‘m.
Badal hajmi: R = V - i = 9,4960 — 2,4 = 7,096 min. so'm. 
Muddatli toOovlar summasi keying! yillar uchun hisoblanmaydi, 
chunk! u ma’lum (V=9,4960). Qoigan hadlar (i va R) keying! yil- 
iar uchun aniqianadi. M asalan,/=32,904(40 - 7,096)Ш,06=1,9742; 
R,=9,4960“ 1,9742=7,5218 min. so'm va h.k.
Kreditni qoplash rejasi. min. so'tn.
Yillar
Y il boshidagi 
qoldiq
Foizlar loMovJan 
sumiTiasi
QopZangan qarz 
summasi
Muddatli 
to ‘ lovlar
1
2
3
4 = 5 -3
5
1
40.0000
2.4000
7.0960
9.4960
2
32.9040
1.9742
7.5218
9.4960
3
25.2822
1.5229
7.9731
9.4960
4
17.4091
1,0445
8.4515
9.4960
5
8.9576
0.5375
8.9585
9.4960
Ayrim holiarda imtiyozli kredit va qarzlar beriiadi. Bu usulda 
kreditorancha narsani yo’qotadi. Mana shu shartli yo'qotish moliya
50

---

bozolida grant-element deb ataiadi. Grant-clement mullaq va nisbiy 
miqdor shaklida hisobianadi.
Grant-elcmentning mtitlaq miqdori qarzning numinal qiymati 
va bozor stavkasida hisoblangan qarzni qoplash bo‘yicha todovlarning 
hozirgi qiymatining farqi bilan aniqlanadi:
W , , = D - K ,
bu yerda: W — grant-elementning mullaq miqdori; D — asosiy 
qarz summasi; К — kredit bozorining real stavkasi bilan hisoblan­
gan qarzni qoplash bo'yicha tushadigan to'lovlam ing hozirgi qiy- 
mati,
Nisbiy grant-element:
D
D
Qarz n yilga berilgan va foizlami imtiyozii stavka (^) da to‘lash 
ko'zda tutilgan. F4il bozorida muddati va miqdori bo'yicha sliunga o'xshash 
qarzlar j-stavka bilan beriladi. Bu sharoitda muddatli toiov:
y = D / a
• 
n;q
Keltirilgan qiymat esa Ya^,.. Natijada
W = D - Го,., = D
I -
/ / = !-■
a
b
:Bu yerda: a,., , 
— i va. g foiz stavkalari uchun hisoblangan
(i>q) doitniy yillik rentalaming keltirilgan qiymati (postnumerando). 
MisoL 3,8 foiz bilan 10 yilga 10 min. so‘mlik imtiyozii qarz berilgan. 
Qarzni teng muddatli to'lovlar bilan qoplash ko'zda tutilgan. Ma’lumki, 
bunday muddatli qarz uchun, odatda, bozor stavkasi 8%.
/ / = !-■
o,
I0:ti
= 1 -6 ,7 1 0 0 8 -
0,038
o,
lon.s
1 -1,038
-1 0
= 0,1809
W = 10,0 xO ,1809 = \,809 min. so ‘m 
Imtiyozii davrning mavjudligi grant-elementni ko‘paytiradi. Agar 
imtiyozii davrda qarzdor foiz toMasa, qarz bo'yicha keltirilgan qiy­
mat ikki elementning yig‘indisi shaklida hisoblanadi — imtiyozii 
davrdagi foiz to ‘lovlarining keltirilgan qiymati va qolgan vaqtdagi 
muddatli to‘lov. Shunday qilib:
51

---

и  = Д , 
+ Кха„_,, , XT'-
Bu yerda: n —L — qarzni qoplash davrining uzunligi; L — 
inuiyozli davr uzunligi.
я = ^ = 1 - ^
D 
D
f
asosida 
1 -
'n-t.X i,
------r ■ a и
Muddalli todovlar inuiyozli qarzlarning boshqa variantlarida ham 
hisoblanadi. Masaian, ustama yoziladi, lekin to'lanmaydi; foizsiz 
qarz berishda va h.k.
Qarzdorning moliyaviy holati juda yomonlashsa, qarz summasi 
restrukUirizatsiya qilinadi. Restmkturizatsiya deganda qarzni qoplash 
bo‘yicha amaldagi majburiyatlarni qayta ko'rib chiqish tushuniladi. 
Qaizdor uchun barchasidan ko'ra mablag'ning birqismini yo‘qotgan 
yaxshi.
Restrukturizatsiya qiiishda turli usullar jshlatilishi mumkin, ulaming 
asosiylari quyidagilar: a) qarz summasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri kamayti- 
rish; b) foiz stavkasi hajiuini kamaytirish; v) foizlami to‘lash miid- 
dati va tartibini hamda asosiy qarzni qoplash summasini qayta ko'rish.
Uzoq muddatli qarzlar i poteka ssudasi shaklidaham beriiishi 
mumkin. Ipoteka bir qancha turlarga boMinadi. Ular qarzni qoplash 
metodi bilan bir-biridan farq qtladi. Biroq moliyabozoridaipote- 
kaning asosan namunavty variant! qoMlaniladi — qarzdor ko'chmas 
mulkni garovga qo‘yib, kreditordan qandaydir summani qarzga oladi 
hamda uni foizlar va badallar bilan qoplab boradi,
Moliyabozorida ipotekaning turli modifikatsiyalari qoMlanilishi 
mumkin. Masalan, to'lovlarning oshib borishi sharoitidagi ssudalar 
imtiyozli davrli ssuda, foiz stavkalari davrlarda o ‘zgarib tumvchi 
ssudalar, o ‘zgaruvchan foiz stavkalari bilan ipoteka. Bularni tahlil 
qilishdan asosiy maqsad ular bo'yicha qarzni qoplash rcjasini tu- 
zishdir. Bu muaminoga biz yuqorida batafsil lo ‘xtaldik.