Statistikasi

F. Davlat krcditining kreditorlar bo‘yicha tasitifl
Davlat biidjcti dedtsilini qoplash uchun jaib qilingati qarzlar 
— qarz majburiyatlarming toManmagan, qaytarilmagan qisinlari 
yig'indisi - davlat krediti deyiiadi. Dunyoning barcha davlailari o ‘z 
iqtisodiy siyosatini o‘tkazishning muhim bir mcxanizmi sifatida qarz- 
tardan fbydaianadi. XVF ning GFSY, 2000 ida keitirilgan 126 dav- 
iatning 98 tasida budjet defitsitlidir. Aktiv budjetga ega bo‘!gan dav- 
latlarda ham davlat qarzi mavjud, Davlat qarzlari mavjud bolishining 
zaruriyati jamiyat ehtiyojlari darajasi bilan davlatning imkoniyat- 
lari (davlat budjetining daromadlari) o ‘rtasidagi ziddiyatdan, ya’ni 
davlat budjetining defitsitidan vujudga keladi.
Davlat krediti (qarzi) to‘g‘risidagi hozirgi zamon ilmiy-amaliy 
qarashlari maktabining ishlanmalari asosida shakllangan. Bunda dav­
lat krediti iqtisodiyotga yuklama bo'lib, iqtisodiy muvozanatning 
buziiishiga oiib keiadi, ijtimoiy tadbirlarni amalga oshirishga to‘siq 
boMishi bitan birga, davlat qarziari iqtisodiyotni tartiblashning 
muhim mcxanizmi sifatida xizmat qiiadi. Davlat krcditining koMamiga 
statistikada ikkiyoqlamaiikni e’tiborga olgan holda baho bermoq zarur. 
Shuning uchun davlat krediti hajmini to*g‘ri bahotash lozim.
XVFning davlat moliyasi to‘g‘risidagi standartining (F) davlat 
krediti tarkibiga faqat davlat boshqaruvi sektori bo'yicha jami qarz, 
unga kiruvchi birliklar (kichik sektorlar) ning: markaziy hukumat 
(federal, respublika), shtatlar, mintaqalar yoki viloyatiar hamda 
mahalliy boshqaruv idoralarining rasman tan olingan, to‘g‘ri, 
lo'lanmagan (qaytarilmagan) qarziari kin'liladi. Demak, quyidagi- 
iar davlat qarzi hajmiga qo'shilmaydi:
— davlat boshqaruvi sektorining kichik sektorlari orasidagi o'zaro 
qarzlar;
— davlatga qarashii korxonalarning ichki va tashqi qarziari;
— davlat boshqaaivi sektorining moliyaviy muassasalar (pul- 
kreditni tartiblashtiruvchi idoraiar) vazifalarini bajarishi bilan bogiiq 
boOgan qarziari;
— jismoniy shaxslarning ichki va tashqi qarziari va hokazo.
Demak, miiliy iqtisodiyotning davlat boshqaruvi scktoridan
boshqa sektorlarining rezidentlar va norezidcntiardan qarziari davlat 
qarzi tarkibiga kirmaydi. Statistikada davlat qarzi summasini brutto 
hoi ida, ya’ni davlat boshqaruvi sektorining boshqa sektorlar va nore- 
zidentlarga bo‘!gan qarz ta labia ri sum mass ayrilmasdan ko‘rsati!adi.
123

---

Davlatning qoplanmagan (to'lanmagan) qarzlarini krediiorlar 
tLiri bo‘yicha tasnifming sxemasi;
I. Jami summasi (II + III).
II. Ichki qarz:
1. Davlat boshqariJvi sektorining boshqa qismtariga'.
2. Piil-kreditni tartiblashtiruvchi tdoralarga.
3. Depozitivii banklarga.
4. Boshqa ichki qarzdorlik;
4.1. Boshqa moliya tmiassasalariga.
4.2. Davlat nomoliyaviy korxonalariga.
4.3. Nomoliyaviy xususiy sekiorga.
4.3.1 .Korxonalarga.
4.3.2. Uy xo'jaligiga.
4.4. Boshqa kategoriyalarga kiritilmagan ichki qarzdorlik.
5. Turlicha baholash bilan bog'liq boigan korrektirovka.
III. 
Tashqi qarz.
6. Xalqaro rivojlanish tashkiloilariga
7. Xorij boshqaruv boshqarmalariga
8. Boshqa tashqi qarzdorlik
8.1, Bank ssudalari va bo'naklar.
8.2, Ta’minlovchilaming kreditiari.
8.3, Boshqa kategoriyalaiga kiritilmagan boshqa tashqi qatraJorlik.
9. Turlicha baholash bilan bog‘Iiq bo‘lgan korrektirovka. 
Ma’Iumotnoma tariqasida moddalar.
10. Xorij valutasida to ‘lanadigan ichki qarz.
11. Milliy valutada tolanadigan tashqi qarz.
12. Davlat boshqaruvi sektorininng ichki tuziimaviy qarzlari.
13. ToManmagan majburiyatlar bo‘yicha joriy qarztar. 
Davlat kreditining boshqa Jihatlari: to'lanishi muddati, davlat
boshqaruvi sektorining birliklari (markaziy hukumat, shtatlar, re- 
gionlar yoki viloyatlar hamda mahalliy boshqaruv idoralari), daro- 
madni to'lash usuli, daromadlarni hisoblash usuli, bozorga muro- 
Jaat qilish imkoni va boshqa Jihatlari bo‘yicha tasniflanishi mumkin.
Davlat kreditini to'lanishi muddati bo‘yicha tasnifi 4.8-jadvalda 
ko'rsatilgan. Bu tasnif yordamida qarzlami to‘lash borasida tadbirlami 
rejalashtirish mumkin.