Statistikasi

2 4 3 + 4 5 0 7
+ 
( - 5 9 2 6
)+ 
2 7 3 0
= 
1 5 5 4 m in
g so‘m.
Ko'rinib uiribdiki, udita omil ( 1, 2, 4) ijobiy, bitta (3) oniii 
salbiy ta ’sir ko'rsatgan. Hisoblangan ma’lumotlar yana shuni 
ko'rsatadiki, foyda summasi asosan sot ish baliosining oshishi va so­
tilgan mahsuiotning assortimcmi 0‘zgarislii hisobidan osligan.
Rentabcllik — ishlab chiqarishning daromadliligi, foydaliligi, 
samaradoiiigini ifodalovchi ko'rsatkichdir. Agar foyda ko'rsatkichlari
278

---

■100
korxoniining xo'jalik raoliyatining muitaq naiijasini, samarasim j[o- 
Jalasa, reniabellik ko'rsalkidilari — nisbiy samaraJoiiikni ifodalay- 
di. Kenlabcliik darajasi (R) uirli iisiillarda hisobianislii miimkiii. LI 
iqusodiy-suiiistik laldili oldiga qo'yilgaii maqsad va nisbatmny surati 
va maxrajida Umlaiigan ko'rsaikichlarga bogliq. IqUsudiy-staiistik tali- 
lilda reniabellik (R) nitig quyidagi darajalari liisoblanadi (odaida % 
shaklida ifodalanadi).
1. MahsuJot (ish, xizniat) ni sotish (RyaO reiuabelligi
_
y a l p i fo y d a
Bu ko‘rsatkichi yordamida mahsuiot (ish, xizmat) ishiab chiqa- 
rish tannarxining (ITX) 100 so‘miga qancha so‘m foyda olinganligi 
baholanadi. Bu ko'rsatkichni boshqa shaklda ham hisoblash mumkin. 
Ya’ni:
sofimhum
>.2. Asosiy faoliyat rentabelligi:
aso^iv JaoHyatda n olinadigan foyda 
R 
j. 
—------------------------------------------- luu
ITX T Dx
Bunda ishiab chiqarish tannarxi va davr xarajatlarining (Dx) 
100 so'miga yalpi foyda va davr daromadi to‘g‘ri kelishi aniqlandi.
3. Umumxo'jaiik faoiiyati rentabelligi;
Soffoyda
K . = ------------------------------------------------------------------ * 100
Bulans valutasi (barcka aktivlarining o'riacha qiymati)
Bu ko‘rsatkichda barcha avanslashtirilgan kapital (barcha aktiv^ 
lar) ning samaradorligi baholanadi. Bu o'rinda iqtisodiy, moliyaviy 
tahlil va boshqa ilmiy-amaliy adabiyotlarda kitobdan kitobga 
ko'chirilishi natijasida ba’zan bayon qilinayotgan ishiab chiqarish
Д, = .
h la n s /iiv ih l
100
'
All- 
t МЛК t 
NAM
fondlarining rentabelligi ko'rsatkichini aslo to‘g‘ri deb bodmaydi. 
Bu ko‘rsatkich xalq xo'jaligi balansi (moddiy ishiab chiqarish so- 
hasining primatligi) tamoyili asosida hisoblanardi va lalqin qilinar 
edi. Ma’Iumki, sof foydani shakJiantirishda barcha iqtisodiy aktivlar 
(tovar ishiab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohasiga tegishli fao-
279

---

Ityat aktivlari) faol qatnashislii nuimkin. Bunda xo‘.jalik yurituvchi 
SLibycktning moliyaviy faoliyatining natijasi (foydasi) ham mavjud 
bo‘ladi, Nisbatniiig niaxrajida moddiy aylanma fondlar (MAF) ni 
olinishi ham yetarli emas. Reniabellikning bii ko'rsaikichida chet- 
dan jalb qiliiigan va oV.iga tcgislili aktivlar (kapitai) dan Tuydaian- 
ish darajasiga baho bcrib bodmaydi. Xo\jalik yuriliivclii subyckt- 
iarning o'ziga tcgislili kapiial samaradorligi, rentabelligi. ya’ni 
qoWilgan o‘/.ining kapitalining bir (100) sohniga olingan Toyda dara- 
jasini baholash muhim. Bn masala, ayniqsa, inveslitsion loyihalar- 
ni moliyaviy bahotashda mnhim.
4 
Xo ‘jalik yuritu vchi 
suhyektnifig o'ziga tegishli 
kapirali rentabelligi
5.
so/foyila
=
---------------------------------------------------------
*100
0
 ‘ziga tegishli kapitalning 
o ‘rtacha qiymati 
Xo‘jalik yuriluvchi subyektlanii (BMTning M HT-93 tahririda 
«Nomoliyaviy ко грога! si ya la r) budjet tizimi va nobudjel Tondlanning 
daromadlar qismini shakllantirisbdagi ahamiyatini c ’tiborga olgan 
holda yangi ko‘rsatkich — xo'jaiik yuriluvchi subyekt faoliyatining 
budjet samaradorligi — rentabdligini baholash iimiy-amaliy aha- 
miyatga molik.
Ishlab chiqarish va mahsulotga 
Xo'jaiik yurituvchi 
solingan sof soUqlar va to'hvlar
subyektning budjet = ------------------------------------- *10 0
rentabelligi (R J
Balans valufasi (barcha aktiv-
larning о ‘rtacha qiymati)
Reniabellikning bu ko‘rsatkichini hisoblash uchun zarur bo'lgan 
dastlabki buxgalteriya va statistika m a’lumotlarini to ‘plash uchun 
imkoniyai mavjud. Bunda ma'lumot manbayi sifatida: xo'jaiik yiiri- 
tuvchi subyektning halansi (BHUT, OKUD bo'yicha shakl № 1) 
va hamda statistika hisoboti, shakl № f-1 va boshqalardan foydakmish 
mumkin. Ma’lumki, shakl № f-1 ning 11, 111, V va VI boMimlarida 
ishlab chiqarish va mahsulotga solingan soiiqtar va to'lovlar hamda 
budjet va nobudjet fondlaridan xo'jaiik yurituvchi subyektiarning 
faoiiyati uchun mabiag'lar beriiishi to'g'risida m a’lumotlar kelti- 
rilgan. Budjet va nobudjet fondlariga berilgan va olingan 
mablag'larning farqi ishlab chiqarish va malisuiotga solingan sof 
soliqlar deyiladi, Budjet rentabelligi ko'rsatkichi xo'jaiik yurituvchi 
subyektiarning jami pul mablag'lariga nisbatan ham hisoblanishi
280

---

mum kin. Bundu burdia pul mubiag’larining qaiicha qismi sol iq tar va 
lo'lovlarga kdishi baliolanadi.