Statistikasi

' Ulyam Pen in ing "Siyosiy arifmetika" asari 1676-yilda yozilgan. Biroq bti 
asar Angliya va Fransiya o'rtasidagi siyosiy mimosa bat laming murakkabligi 
bois chop ctilmagan edi. Boshida bu kitobining qo'lyozmasi tarqatilgan, ke­
yinchalik muallifning mxsattsiz boshqa nom bilan chop qilingan. "Siyosiy arifme- 
tika" kitobini todigSeha U.Pcttining vafotidan so‘ng untng o'g'li lord Shel­
bern chop etgan.
20

---

Ushbu fanning VLijudga kelishiga sabab sifatida qiiyidagilarni 
ko'rsatish mumkin:
Btrinchidan, XX asr boshida moliyaviy operatsiya va bitimlarni 
tuzishda hisob-kitoblar tezkorligi va aniqligi dolzarb boMishi. “Vaqt 
— bu pu!” degan tamoyil o ‘sha paytlarda paydo bo'lgan bo‘lsa ajab 
emas. Barcha bisob-kiioblar hisoblash lexnikasi yordamida juda qisqa 
vaqt ichida va aniq bajarilishini o‘sha davr anialiyotchilari orzu ham 
qila olmagan bo‘lsa kerak.
Ikkinchidan, moliyaviy hisoblashlami bajarishda tez va aniq hisob- 
lash bilan bir qatorda maxsus bitim va ko'nikmalar zarurligi.
Uchinchidan, kam mehnat va vaqt sarfi bilan nom a’lum nalija- 
ga erishish maqsadida hisoblashlami soddalashtirish, Soddalashtiril- 
gan usul kunlik yoki odatdagi hisob-kitoblarni tekshirish uchnn 
ham qoHanifgan.
To'rtinchidan, tijorai arifmetikasi ha г qanday sotiivchi shaxs, ay- 
niqsa, boshqa mamlakatlar bilan ish yurituvchilar uchun haddan 
lashqari niuhimligi. Biindan nishqari, ii buxgalteriya hisobini 0‘rganishda 
va Uirli moliyaviy bitimlarni tuzishda ularning samamdorligini baholashda 
yordam ko'rsatadi, kurslardan oqilona foydalanishga, chet cl veksel- 
lari bo‘yicha to‘lash va olishda eng mankiatli yo1ni tanktshga, foizii 
qog‘ozlar bilan tiirli operatsiyalami bajarishga, tovarlaming turli bo- 
zorlardagi narxi o‘rtasidagi farqdan foydalanishga imkon yaratadi.
0 ‘z paytida tijorat hisoblashlaming mohiyati va tayinlanishi qan­
day aniqiangan? Fan sifalida u “yangi tarix tongida” Venetsiyada 
paydo bo‘lgan hisobianadi. 0 ‘sha paytlarida Venctsiyasavdoningjuda 
katta markazlaridan biri bo'lgan. Savdo markazining Yevropaga sil- 
jishi bilan tijorat arifmetikasining rivojiga nemis va golland maktab- 
larining ta’siri kuchaydi. N.S. Lmiskiy moliyaviy va tijorat hisob- 
kitoblarining rivojlanishiga asosiy hissani nemis, golland, fransuz, 
ingliz olimlari qo'shgan, deb ta’kidlashi tasodif emas*.
Tijorat arifmetikasi bo'yicha ilk imiallifiar- uni fan enias, umumiy 
arifmetikaning amaliy qismi, deb hisoblagan, boshqalari' esa aksin- 
cha — LI mustaqil fan deb isbotlashgan. Buxgalteriya hisobi, tijorat