Statistikasi

‘ Лумский M.C, Лекции no высшим фикамсовым вычислениям. Часть (-3 
—М.: Т-во “Печатная С.П. Яковлева", 1912,
^ Боболович Ф. Пояиий учебник коммерческой арифметики, 2-нзд„ испр, и 
доп. — М.: Типография Г. Лиссеиера и Л, Чешо;ш, 1902; Лом они сс кий Л.Ф. Курс 
коммерческих вичислений (теория и практика) М.; Снобкоопгаз, 1928.
^ Евзлнн З.П. Коммерческая арифметика, — СП б: Книгоиздательство, 1909.
21

---

arifmetikasi va stalistika birgalikda hisob-tajilil yo‘na!isliidagi fan 
deganlai’ ham mavjLid bo'lgan.
Kiirsning nomi Iiam evolutsion o ‘7,garib bordi va u 1811 -1870- 
yillarda savdo arifmetikasi, 1870-yi!dan bosh lab tijorat ariCnictikasi 
deb atalgan. T a’kidlash lo/imki, ikkalasida ham asosiy e’tibor sav- 
doga qaraiilgaii.
XIX asr oxirlariga kelib ixtisoslashuvning kuchayishi natijasida 
va manfaat ko'rish (yo‘qotish) siivdodan boshqa tarmoqlarga (masalan, 
moliyaga) asta-sekin ko'chishi biiaii tijorat hisoblashlari bilaii bir 
qatoida moliyaviy hisob-kitoblarga bag‘ishlaiigan kitoblar chop qilina 
boshlandi. A.N. Glagolev o‘z kitobida^ ilk bor murakkab foizlar va 
rcntalar nazariyasi, qoplash rejalarini tiizish metodlarini, foizli 
qog'ozlarning daromadlilik usullarini yoritib beradi.
A.I. Tolvinskiy, I.l. Kaufman, B.F. Malcshevskiy, I.P. Babenko,
N.S, Luiiskiy kabi yirik olim va miitaxassislar iishbu sohaning rivojla- 
nishiga katta liissa qo ‘shganlar. Ularning orasida salmoqli mehnati 
bilan N.S. Ltmskiy ajralib Itiradi. Aynan u “oliy moliyaviy hisob- 
lashlar” tusluinchasiiii istc’molga kiritdi.
1917- !980-yi!larda oliy moliyaviy liLsoblashlar ancha-m uncha 
davom cttirildi. Davr idealogiyasiga mos ravishda (1930-1950) oliy 
moliyaviy hisob-kitoblar ^ “xo‘Jalik hisoblari” deb nomlanadi- 
gan bo'ldi, 1960-yitlardan boslilab hisobni mexanizatsiyaiash va 
avtomatlaslitirish yobialisbi paydo bolislii bilan xo‘jalik tiisobi 
kursi o'm iga “ llQ I A T — iqtisodiy informatsiyani qayta ishlashni 
avtomatlashtirilgan tizimi" nonili kitrs o'qitildi. 1990-yillarda bo- 
zor iqtisodiyotiga o ‘tish immosabati bilan yana oliy moliyaviy 
hisob-kitoblar bo'yicha darslik, o ‘qiiv qoOlaiiina va monografiya- 
lar chop qilina boshlandi,
Umumiy holda oliy moliyaviy hisob-kiioblarning paydo boOishi 
va rivojiamshi quyidagi bosqichlardan iborai deyish mumkin; bi- 
rinchi bosqich faqat tijorat arifmetikasi yoki tijorat xodimlariga 
tezkor hisob-kitoblarni o'rgatish, ikkinchisi — moliyaviy ope- 
ratsiyalarni baholash, ya’ni doimiy todovlarni — moliyaviy renta-