Stomatologik asbob va ashyolar

14. 
AM ALGAMALAR. KUMUSHLI VA MISLI 
AM ALGAMALAR. TARKIBI VA XUSUSIYATLARI
Am algam a - metall va simob qotishmasidan tashkil topgan plomba 
ashyosi bo‘lib, amalgamator tarkibidagi metallga k o ‘ra - kumushli, misli, 
platinali va h.k. turlarda b o ‘lishi mumkin.
Amalgamalarning ishlatilishi haqida adabiyotlarda 1601-yilda birinchi 
bora yozilgan. Chet davlatlarda (AQSH, Germaniya) hozirgacha amalgama­
tor asosiy plomba ashyosi sifatida ishlatib kelinmoqda.
S o‘nggi yillarda kompozit plomba ashyolarining paydo b oiish i munosa- 
bati bilan amalgamalarning ishlatilishi ham birmuncha qisqardi, lekin hali 
ham amalgamalar mustahkamligi jihatidan birinchi o ‘rinda turadi.
Amalgamalarning ijobiy xususiyatlari:
1. Plastikligi;
2. 37 daraja haroratda qotishi;
3. Tish pulpasiga toksik ta’siri yo‘qligi;
4. Yuqori mustahkamlik va qattiklikka egaligi;
5. O g‘iz namligi sharoitida ham chidamliligi;
6. Uzoq xizmat qilishi (10-15 yil);
Amalgamalarning kamchiliklari:
1. Yuqori issiqlik o ‘tkazuvchanligi;
2. Kirishishi (hajmi o ‘zgaradi);
3. Yomon yopishadi;
4. Estetik jihatlari kerakli darajada emas;
5. Organizmga simobning ortiqcha zararli ta’sir k o ‘rsatishi;
6. Ko‘pincha ikkilamchi kariyesning kelib chiqishi.
K um ushli amalgama eng ko‘p tarqalgan amalgamalardandir. Uning 
tarkibi: kukuni 65 foiz kumush, 29 foiz qalay, qolgan qismi mis va ruxga 
to ‘g ‘ri keladi.
Kumush va qalay ashyoga mustahkamlik va plastiklik beradi. Mis 
q o ‘shilishi bilan ashyoning qattiqligi va yopishqoqligi ortadi. Amalgama- 
ning maksimal mustahkamligiga kukun zarrachalarining kattaligi 15 mikron- 
gacha bo‘lganda erishiladi.
Amalgama plombalarning sifatini kukun va simobning nisbati ham bel- 
gilaydi. Simob ortiqligi plombaning hajmi kengayishiga, mustahkamligi 
pasayishiga, plomba rangining o ‘zgarishiga, korroziyaga uchrashiga sabab 
bo‘lishi mumkin.
Simob kamligi esa plomba yuzasining g ‘adir-budirligiga, hajmi tora- 
yishiga, yopishqoqligi kamayishiga olib keladi.
Hozirgi vaqtda maxsus amalgamoaralashtirgichlar mavjud bo‘lib, ular 
simob dozatorlari bilan jihozlangan. Bu esa o ‘z navbatida vrachning simob 
bilan munosabatini yo‘qotadi va plomba sifatining yaxshilanishini ta’minlaydi.

---

Amalgama plombalar qo‘yilganda juda oz miqdordagi simob qoldiqlari 
bemor salomatligiga jiddiy zarar yetkazmaydi, lekin amalgamator bilan ishla- 
ganda plombaga zinhor q o ‘I bilan tegilmaslik kerak. Aksi holda amalgama 
namlik yoki ter bilan to'qnashganda xususiyatlarini o ‘zgartirib yuboradi 
(kengayish koeffitsiyenti bir necha bor oshib ketadi va h.k.). Shuning uchun 
amalgamalarni karioz b o ‘shliqqa asboblar bilan kiritish,uni amalgamotrigger 
yordamida zichlashtirish zarur.
M isli amalgama SMTA - 56 kapsula yoki tabletka shaklida chiqariladi. 
Material juda plastik, yaxshi yopishadi, kariesga qarshi kurashish xususiyati- 
ga ega, lekin tish to ‘qimalarini mis sulfidlari borligi hisobiga qoraytirishi 
mumkin.
Amalgamator bilan plombalashga qarshi holat:
1. Oltindan yasalgan protezlar;
2. O g‘iz shilliq qavatining ayrim kasalliklari;
3. Rentgenoterafiya;
4. Amalgama komponentlariga allergiya holatlari;
5. Bemoming kasbiy sharoitlari, ya’ni ayrim korxonalarda surunkali 
simob bilan ishlash oqibatida zaharlanish (merkurializm);
6. Bemoming rad etishi (estetik talablarga ko‘ra, simobdan zaharlanish- 
dan q o ‘rqib);
7. Shifoxonada amalgamalar bilan ishlash uchun mahsus sharoitlar yo‘qligi.
Amalgamator bilan I, II, Y sinf karioz bo‘shliqlarini plombalash mumkin.
Hech qaysi amalgama plombalarini oxirgi ishlov bermasdan oldin plomba 
deyish mumkin emas.Chunki, agar kontakt yuzada atigi 0,3 mm do‘mboqcha 
bo‘lsa, u tishga q o ‘shimcha 4kg bosim olib keladi va plombaning tushib 
qolishi muqarrardir. Shuning uchun barcha notekisliklami bartaraf qilish 
katta aham iyatga ega. A m algam a plom balarini pardozlashni plom ba 
qo'yilgandan so‘ng, 24 soatdan keyin bajarish kerak. Pardozlash jarayoni 
plombaning korroziyaga chidamliligini oshiradi. Buning uchun karborund 
toshlari, polirlar, finirlardan foydalaniladi. Oxirgi pardoz polirovka pastalari 
yordamida shetkalar bilan bajariladi.
Amalgamalar bilan ishlash jarayonida barcha q o ‘yilgan talablar bajaril- 
sa, bemor uchun ham, shifokor uchun ham simobdan zaharlanish xavfi 
yo‘qdir. So‘nggi adabiyotlarda yozilishicha, bir kunda amalgama plombadan 
ajralgan simob miqdori - xuddi shu muddatda organizmga boshqa man- 
baalardan tushadigan simob miqdorining lOOdan bir qismini tashkil qilar 
ekan.