Study of the thermal and temperature conditions of flat and inclined lands tekis va qiyalik yerlarning issiqlik va temperatura rejimini o

* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI,
Tabiiy va qishloq xo‘jaligi fanlari seriyasi. 2021. № 1
50 
даражага эга бўлган ТШ ни баҳолаш учун фойдаланилди. Юкланган суратлар “Erdas Imagine 
2014” дастури орқали суратлар сифатини ошириш ва филтрлаш учун “COST” моделидан 
фойдаланилди [53, 54]. Суратлар координациялашган бўлганлигига қарамай маҳаллий фазовий 
координатага аниқ тушиши учун қайта геометрик тузатишланди. “ArcGIS 10.6” дастури 
ёрдамида эса фазовий маълумотлардан Сирдарё вилояти суғориладиган майдонлари учун ТШ 
нинг кенглик бўйича тарқалиши хариталари тескари ўлчаниб тортилган масофа, яъни Inverse 
Distance Weighting (IDW) интерполяция усулини қўллаб бирламчи маълумотларни киритган 
ҳолда яратилди. 
1-жадвал 
Суғориладиган ерлари учун белгиланган ТШ ни тузларга ва ЭЎ қийматларига нисбатан 
таснифлаш
Тупроқ-сувнинг 
туз 
концентрацияси 
ЭЎ 
қийматлари 
(dS/м) 
Хлор иони 
бўйича 
ТШ таснифи 
Қишлоқ хўжалик экинларига 
таъсири 
г/л
 
сименс/с
м 
0 – 3 
0 – 4.5
0 – 2
> 0.01 
шўрланмаган 
кучсиз 
3 – 6 
4.5 – 9
2 – 4
0.01 – 0.03 
кам шўрланган таъсирчан экинларни ҳосили 
пасаяди 
6 
– 
12 
9 – 18 
4 – 8
0.031 – 0.07 ўрта 
шўрланган 
кўплаб экинларни ҳосили 
пасаяди 
> 12 
> 18 
> 8 
> 0.071 
кучли 
шўрланган 
галофит экинларни ҳосили 
бўлади 
Тескари ўлчаниб тортилган масофа (IDW) усули танланишига сабаб, ушбу усул статистик 
моделлаштиришни ишлатувчи оддий математик алгоритмдан фойдаланади [55]. Бу усулда 
хатоликлар квадрат илдиз ости қиймати минималлаштириб олинган. Pulatov ва бошқалар [43], 
Sultanov ва бошқалар [44], ҳамда Ibrakhimov ва бошқалар [45] илмий ишларига кўра ТШ ни 
хариталашда энг кичик хатоликлар IDW усулида аниқланган. Амалий жиҳатдан IDW 
хатоликлари бошқа интерполяция усулларидан унчалик фарқ қилмаганлиги ва махсус 
геостатистик билимларни талаб қилмаганлиги сабабли сув хўжалиги ташкилотлари томонидан 
кенг қўлланилади, натижаларига кўра IDW усули ТШ нинг кенгликда тақсимланишини 
аниқлашда яхши натижа бериши исботланган. Олинган натижалар IDW усули етарлича 
маълумот бўлганда қониқарли натижалар беришини кўрсатган [56, 57]. IDW интерполяцияси 
ҳам 100% лик натижани бермаслигини ҳисобга олган ҳолда, Woodcock ва Gopal [58] услубига 
асосланиб ТШ ни суғориладиган майдон бўйича тарқалиши хариталарини умумий аниқлик 
даражаси (АCC
overall
) қуйидаги формула орқали аниқланди: 
бу ерда: 
– хариталардан олинган маълумотлар, 
– бирламчи маълумотлар. 
ТШ нинг кенглик бўйича тарқалиш хариталарини бирламчи маълумотларга таққослаб 
аниқлилик даражаси аниқлангандан сўнг, иқлим омиллари (кўп йиллик мавсумий ўртача ҳаво 
ҳарорати ва кўп йиллик ёғингарчилик миқдори) қанчалик даражада кенглик бўйича тарқалиш 
динамикасига таъсир қилишини илмий аҳамиятга эга эканлигини исботлаш учун унинг 
статистик таҳлили – икки факторнинг ўзаро боғлиқлигини кўрсатувчи корреляцион таҳлили 
амалга оширилди. Бу статистик таҳлил очиқ ҳисобланган “R studio” дастури ёрдамида амалга 
оширилди. 

---