Study of the thermal and temperature conditions of flat and inclined lands tekis va qiyalik yerlarning issiqlik va temperatura rejimini o

* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI,
Tabiiy va qishloq xo‘jaligi fanlari seriyasi. 2021. № 1
41 
konsentratsiyada yon shoxlar sonining o`rtacha qiymati (m) 7,6 ga, o`zgaruvchanlik koeffitsienti 15,6 
% ga to`g`ri keldi (2-rasm). 
 
2-rasm. Yon shoxlar soni. 
C -gerbitsid konsentratsiyasi CV -O`zgaruvchanlik koeffitsienti 
m - O`simlik uzunligining o`rtacha qiymati 
1) Boshlang`ich tajriba , 2) 120 mg /l, 3) 240 mg /l, 4) 480 mg /l, 5) 720 mg /l 
 
3-rasm. Asosiy shoxdagi barglar soni. 
C gerbitsid konsentratsiyasi CV - O`zgaruvchanlik koeffitsienti 
m - O`simlik uzunligining o`rtacha qiymati 
1) Boshlang`ich tajriba, 2) 120 mg /l, 3) 240 mg /l, 4) 480 mg /l, 5) 720 mg /l 
Gerbitsidning salbiy ta`sirini asosiy shoxdagi barglar sonida ham kuzatish mumkin. 
o`zgaruvchanlik koeffitsienti past ko`rsatkich gerbitsiddan foydalanilmagan tajribada kuzatildi (17.4 
%). Gerbitsiddan foydalanish asosiy shoxdagi barglar soni o`zgaruvchanlik koeffitsientining 
o`zgarishiga olib kelishi va turli xil konsentratsiyada ko`rsatkish o`zgarishiga sabab bo`lmoqda. 
Asosiy shoxdagi barglar soni o`rtacha qiymatining yo`qori ko`rsatkichi 250 mg/l bo`lgan 
konsentratsiyali tajribada kuzatildi (10,5). (3-rasm). Asosiy shoxlardagi barglarning o`rtacha soni 
gerbitsid konsentratsiyasi ortishi bilan boshlang`ich tajribalarda ortib bordi, biroq yo`qori 
konsentratsiyali tajribada (500 mg/l) past ko`rsatkich kuzatildi. Gerbitsidning miqdori 500 mg/l 
bo`lganda asosiy shoxlardagi barglarning shakillanishiga salbiy ta`sir ko`rsatdi (3-rasm). 

---

* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI,
Tabiiy va qishloq xo‘jaligi fanlari seriyasi. 2021. № 1
42 
4-rasm. Morfologik o'zgaruvchanlik 
1) Umumiy uzunlik 2) yon shoxlar soni 3) asosiy shoxdagi kurtaklar soni 4) yon shoxdagi kurtaklar soni 
4) umumiy kurtaklar soni 5) asosiy shoxdagi burglar soni 6) yon shoxdagi barglar soni 
3-rasmdagi 3 va 5 belgilar genotip ko'rsatkichlaridir. Ularning shakllanishi asosan genotip 
bilan belgilanadi. 1 va 2-belgilar biologik ko'rsatkichlardir. Ularning yuqori qatiyatliligi va nisbatan 
past o'zgaruvchanligi umuman turlarga xosdir. 4 va 6 belgilar ekologik-biologik yoki tizimli 
ko'rsatkichlardir. Ular tizimning holatini baholash uchun ishlatilishi mumkin.
Xulosa. G`o`za navlarining morfogenetik xususiyatlarini o`rganish, tashqi muhitga 
moslashishini va o`simlikning ontoginetik taktikasini o`rganish, tashqi muhitga moslasha oladigan 
navlarni to`g`ri tanlashga imkon beradi. Bu esa o`z navbatida ishonchli xosil olishga yordam beradi. 
Yurtimizda gerbitsidning tabiiy muhitga zararli ta’sirini tartibga solish uchun qonun ishlab chiqilgan. 
Ushbu Qonunning maqsadi qishloq xo‘jalik o‘simliklarini zararkunandalar, kasalliklar va begona 
o‘tlardan himoya qilishni ta’minlash, o‘simliklarni himoya qilish vositalarining inson sog‘lig‘iga, 
atrof tabiiy muhitga zararli ta’sirining oldini olish bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solishdan 
iborat [6]. 
Gerbitsidlarni agrotexnik tadbirlar bilan bog‘liq holda qo‘llash dalaning o‘t bosishini 
kamaytiradi va begona o'tlarni o‘tashga ketadigan xarajatlar qisqartiradi va mahsulot tannarxi 
arzonlashadi.O'rganilayotgan xususiyatlar ozmi ko'pi aniq stressni himoya qilish strategiyasi bilan 
tavsiflanadi. Gerbitsid stressining kuchayishi bilan individual xususiyatlarning rivojlanishi birinchi 
navbatda pasayib, keyin ortib boradi. Bu turning (yoki xilma-xillikning) kimyoviy stressga yaxshi 
moslashuvchanligidan dalolat beradi.
Tajribada o`simlikning umumiy uzunligi konvergentsiya, Yon shoxlar soni divergent-
konvergent, Ko`saklar(asosiy shoxda) soni konvergent-divergent, Ko`saklar soni (yon shoxda) 
divergent konvergent, Barglar soni (asosiy shoxda) turli xil, Barglar soni (yon shoxda) divergent-
konvergentsiya holatidagi turli xil ontogenetik taktikalarni kuzatdik. Konvergent va divergent-
konvergent taktikalar turning kimyoviy (gerbitsid) stressga moslashish belgisi. Bu xususiyat 
barqarorlashadi va agar u o'rtacha qiymatlarning oshishi bilan barqarorlashsa, bu yaxshi. Agar begona 
o'tlarga qarshi gerbitsiddan foydalanish zarurati tug'ilsa, u holda optimal kontsentratsiya (bizning 
tajribangizga ko'ra) 0,5 ga teng (o'rtacha ko'rsatkichning nisbatan yuqori qiymatlarida stabillashgan).