Sun’iy urug’lantirishda ishlatiladigan eritmalar, filtrlovchi qog’OZ, tamponlar va salfetkalarni tayyorlash. Reja

Homilaning yoshini aniqlovchi asosiy belgilar. 10-jadval.

Homila yoshi, oy	Uzunligi, sm		Og’irligi, kg			Boshqa belgilari
QORA MOLLARDA
1	0,9-1,3		0,1-0,3 g			Oyoqlari uncha katta bo’lmagan do’ngchalar sifatida, og’iz va ko’z o’rinlari paydo bo’ladi.
2	6-7		17-20 g			Oyoqlari uncha katta bo’lmagan do’ngchalar sifatida, og’iz va ko’z o’rinlari paydo bo’ladi.
3	12-16		135-150g			Qorin juda kattalashgan, Erkaklarida tuxumdon xaltasi shakllangan bo’ladi.
4	22-26		2 kg gacha			Yuqorigi lab va qoshlarida siyrak tuklar paydo bo’ladi. Naysimon va kalla suyaklarining diafizi shakllanadi.
5	35-40		2,5-4 kg			Quloqlarning cheti va uchlarida tuklar paydo bo’ladi. Urug’don yarg’oqga tushgan bo’ladi.
6	45-60		3,5-6 kg			Lablari va iyagida junlar paydo bo’ladi. Ko’z atrofi va oyoqlarida junlar paydo bo’ladi.
7	50-75		10-14 kg			Lab, iyak, dum va oyoqlarning periferik tomonlari jun bilan to’liq qoplangan bo’ladi.
8	60-85		16-20 kg			Butun gavda terisi to’liq jun bilan qoplangan bo’ladi.
9	80-100		20-74 kg			Tana tashqi tomondan to’liq jun bilan qoplangan, homila rivojlanib yetilgan bo’ladi. Og’zida sut tishlari bo’ladi.
QO’Y VA EChKILARDA
1	1		7,7g			Ko’krak va qorin bo’shliqlari yopilgan, a’zolari paydo bo’la boshlagan.
2	8		80 g			Oyoq suyaklarida tuklar paydo bo’ladi.
3	16		900 g			Burun parraklari yopiq bo’ladi.
4	20-25		2,9 kg gacha			Lab va iyak qismlarida junlar paydo bo’ladi.
5	30-50		4-4,3 kg			Teri jun bilan qoplangan, tishlari chiqa boshlagan bo’ladi.
QORAKO’L QO’YLARDA
1	1-2		0,01-0,03 kg			Yembrionning tanasida hamma a’zolari paydo bo’ladi.
2.	608		0,2-0,3 kg			Homilaning jinsi bilinadi va tog’ay moddasi suyak skeletiga aylanadi.
3	12-15		0,7-1,0 kg			Homilaning tur va zot belgilari aniq ko’rina boshlaydi.
4	25-30		102 kg			Junlari qisqa, ammo terining barcha qismini qoplagan bo’ladi.
5	40-50		2-3,5 kg			Homila yetilgan, terilari jun bilan qoplangan bo’ladi.
ChO’ChQALARDA
1		1,6-1,8		15-20 g			Hamma a’zolari paydo bo’ladi. Homila to’r ko’rinishi shakliga kira boshlaydi.
2		8		90-190 g			Naysimon suyaklarning suyaklanishi va jinslarning ajratilishi boshlanadi.
3		14-18		700-900 g			Lab, iyak, dum va quloqlarda junlar paydo bo’ladi. Tishlari ko’rina boshlaydi.
4		20-25		1-2 kg			Butun teri qavati qattiq qil bilan qoplangan bo’ladi. Tishlar paydo bo’ladi.
YILQILARDA
1		0,5-0,7			50 g			Tur tafovutlari sezilarli emas, ammo u shakllana boshlagan.
2		5,5-7			62-70 g			Boshi va oyoqlari paydo bo’ladi. Tana bo’shliqlari yopiq.
3		12-15			100-150 g			Tuyoqlari yaxshi bilingan, qisqa quloq va yelin so’rg’ichlari paydo bo’ladi.
4		20-30			1,3-1,6 kg			Lab terisida siyrak junlar paydo bo’lgan, tashqi jinsiy a’zolari shakllana boshlagan bo’ladi.
5		30-37			3-4,5 kg			Lablari, qosh o’rnida va dumning ichida junlar o’sib chiqadi. Tashqi jinsiy a’zolari yaqqol seziladi. Tuxumdon xaltasi va prepusiya shakllana boshlagan bo’ladi.
6		40-75			4-6 kg			Lablari va iyagi jun bilan qoplangan. Dumining yuqori va pastki qismlarida hamda qulog’ining ichida qisman junlar mavjud.
7		45-85			4,5-7,5 kg			Yol junlari yaxshi seziladigan bo’ladi. Quloq suprasining terisi jun bilan qoplanadi.
8		50-90			9-15 kg			Bosh qismi terisi to’liq jun bilan qoplanadi. Dum, yelka, yol va quloqlarni dorzal va ventral tomonlari jun bilan qoplangan bo’ladi.
9		60-115			12-20 kg			Tananing hamma joyi siyrak jun bilan qoplanadi. Dum juni o’sgan bo’ladi.
10		80-125			18-30 kg			Tananing teri qismi qisqa junlar bilan qoplangan bo’ladi. Tuyoqlarning shox qismi o’sgan bo’ladi.
11		100-150			26-60 kg			Teri to’liq jun bilan qoplangan bo’ladi. Tishlari chiqa boshlaydi, odatda urug’don xaltasiga tushgan bo’ladi.

7-mashg’ulot. HAYVONLARDA BO’G’OZLIKNI ANIQLAShNING LABORATOR USULLARI.

Reja:

1. 
   Mis kuporosi eritmasini tayyorlash.
   
2. 
   Sigirlar qinidan olingan suyuqlikni tekshirish.
   

Mashg’ulotning maqsadi: Talabalarni bachadon bo’yinchasi va qindagi shilimshiq moddalarning solishtirma og’irligiga ko’ra bo’g’ozlikni aniqlash usuli bilan tanishtirish.

Kerakli asbob-uskuna va jihozlar: mis kuporosi kukuni, 1 l va 10 ml hajmli o’lchov kolbalari, shisha flakonlar yoki stakanchalar, dori tomizadigan pipetkalar, qadahlar, filtr qog’ozi, qin oynasi, kornsang asbobi yoki qoshiqcha, pipetkalar, qaychi, buyum oynasi, skalpel va menzurkalar.

Mashg’ulotning borishi: Qisqacha uslubiy ko’rsatma. Dars kafedra laboratoriyasida olib boriladi. O’qituvchi bachadon bo’yinchasi va qindan olingan shilimshiq moddalarning solishtirma og’irligini aniqlash uchun kerak bo’lgan eritmalarni tayyorlash tartibini talabalarga tushuntirib beradi. Talabalar o’qituvchi rahbarligida bu eritmalarni tayyorlaydilar.

Kafedra klinikasidagi hayvon jinsiy a’zosidan shilimshiq modda olish tartibi bilan tanishgandan so’ng talabalar bu usulni amalda mustaqil bajaradi.

Avval mis kuporosining to’yingan eritmasi tayyorlanadi. Buning uchun toza idishga 720 g mis kuporosi kukunini solib, uning ustiga 1 l distillangan suv quyiladi. Keyin aralashma 10 daqiqa davomida chayqatilib aralashtiriladi, to’yingan eritma hosil bo’lgach, idish tubiga yerimay qolgan qismi cho’kadi va u filtr qog’ozdan o’tkaziladi. Yerimay qolgan kristallar ustiga esa filtrat qo’yiladi.

Filtratdan solishtirma og’irligi 1,100 keladigan asosiy eritma tayyorlanadi. To’yingan eritmaning konsentrasiyasi issiqlik haroratiga ko’ra o’zgaradi. Shuning uchun asosiy eritma tayyorlanganda issiqlik harorati qancha yuqori bo’lsa, asosiy eritmani tayyorlash uchun to’yingan eritmadan shuncha kam olinadi (30- jadval). O’lchami bor shisha kolbaga issiqlik haroratiga ko’ra, kerakli miqdorda mis kuporosining to’yingan eritmasidan, uning ustiga esa 1 l distillangan suv quyiladi. Solishtirma og’irligi 1,08 bo’lgan ishlatiladigan ishchi eritma tayyorlash uchun asosiy eritmadan 7 ml olib, hajmi 100 ml bo’lgan shisha idishga solinadi va uning ustiga 100 ml distillangan suv quyiladi. Bu bo’g’ozlikni laboratoriya usuli bilan aniqlashda ishlatiladigan ishchi eritmasidir.

Shundan so’ng tekshiriladigan hayvonning jinsiy a’zolaridan shilimshiq modda olishga kirishiladi. Bunda tashqi jinsiy a’zolardan ajralib chiqadigan shilimshiq modda tekshirish uchun yaroqsiz hisoblanadi. Tekshiriladigan shilimshiq modda qin oynasi, kornsang yoki maxsus qoshiqcha yordamida qinning ichkarisidan olinishi kerak.

Sterillangan qin oynasi qinning ichkarisiga kiritilgandan so’ng u asta-sekin ochiladi, so’ng qoshiqcha yoki paxta tamponi qistirilgan kornsang yordamida qinning bachadon bo’yinchasi atrofidagi shilimshiq modda yehtiyotlik bilan yig’ib olinadi. Shilimshiq modda kamayib qolgan hollarda qoshiqchaga quyuqlashgan shilimshiq modda yoki makkajo’xori doni kattaligidagi shilliq tomchi yopishib chiqadi. Qinda shilimshiq modda ko’p bo’lsa, qin oynasiga yopishib chiqadi, keyin uni qin oynasidan qirib olish mumkin. Qindagi shilimshiq modda suyuq bo’lsa, unda qin oynasi orqali u shisha naychaga so’rib olinadi. Ba’zan qindagi yopishqoq shilimshiq modda kornsang yoki qin oynasidan buyum oynasiga yig’iladi. Oynaga tush bo’yog’i yoki qalam bilan sigirning laqabi, nomeri yozib qo’yiladi.

Tekshirish tartibi: 10 ml mis kuporosining ishchi eritmasidan flakon yoki stakanchaga solinadi. So’ng tekshirilayotgan hayvon jinsiy a’zosidan olingan bir bo’lakcha shilimshiq modda ajratilib, mis kuporosi ishchi eritmasi solingan idishga tashlanadi. Bunda solingan shilimshiq modda eritma yuza pardasini yorib, cho’kmaga tushishi kerak.

Shilimshiq modda solingandan so’ng 5-6 daqiqa kutiladi. Agar mis kuporosi ishchi eritmasiga solingan shilimshiq moddaning solishtirma og’irligi 1,008 bo’lsa, u asta-sekin cho’kadi, so’ng eritma ustiga qalqib chiqadi, bu tekshirilayotgan sigirning bepushtligidan dalolat beradi.

Agar tekshirilayotgan sigir bo’g’oz bo’lsa, mis kuporosining ishchi eritmasiga solingan shilimshiq modda eritma yuzasiga qalqib chiqmaydi, balki tezlik bilan cho’kadi.

Mis kuporosining ishchi eritmasini tayyorlash uchun sarflanadigan to’yingan eritma miqdori (Balaxovskiy bo’yicha). 11-jadval

Asosiy eritma harorati (C°)	Mis kuporosining to’yingan eritmasi miqdori	Asosiy eritma harorati (C°)	Mis kuporosining to’yingan eritmasi miqdori
14,0	539	22,5	496
14,5	534	23,0	466
15,0	529	23,5	463
15,5	525	24,0	460
16,0	521	24,5	456
16,5	516	25,0	453
17,0	512	25,5	450
17,5	508	26,0	447
18,0	504	26,5	445
18,5	500	27,0	442
19,0	496	27,5	439
19,5	492	28,0	436
20,0	488	28,5	434
20,5	483	29,0	431
21,0	480	29,5	428
21,5	477	30,0	425
22,0	473

Flakondagi 10 ml mis kuporosi ishchi eritmasi bilan (shilimshiq moddaning solishtirma og’irligi 1,008 bo’lganda) 7-8 ta sigirning bo’g’oz, qisirligini aniqlash mumkin. Keyin esa eritmani almashtirish kerak.

Mana shu usul bilan sigirlarning bo’g’ozligini 15 kunligidan boshlab aniqlash mumkin. Bu usulning natijalarini sigir urug’lantirilgach, 2 oydan keyin o’tkaziladigan rektal tekshirishlar natijasidan olingan ma’lumotlarga solishtirish tavsiya yetiladi.

Tekshirishni muvaffaqiyatli chiqishi eritmaning to’g’ri tayyorlanishiga bog’liq. Eritmaning solishtirma og’irligi areometr bilan tekshirilib, aniqlanadi. Laborator tekshirish usuli hayvon bo’g’ozligining 30-60 kunlik davrida o’tkazilishi ma’qul, chunki bu davrda qin ichida shilimshiq moddalar ko’proq bo’ladi. Ammo laborator tekshirish usulidan keyin 2 oy o’tgach, bo’g’ozlikni to’g’ri ichak orqali takror aniqlash zarur.