«Сув хўжалигини бошќариш ва унинг иктисодиёти» факультети


Download 0.79 Mb.
bet13/26
Sana22.02.2023
Hajmi0.79 Mb.
#1222250
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   26
Bog'liq
Менежмент маъруза

Таянч иборалар:
Ташкилий тузилма, аралаш тузилма, давлат органлари, матрица, дивизионал, боскич, ташки омил, ички омил, эгилувчан тузилма, маъмурий худудий тузилма.
Саволлар:

  1. Бошкаришнинг ташкилий курилмалари кандай бозор талабларига жавоб бериши керак?

  2. Бошкарув бугини ва звеноси уртасида кандай фарк бор?

  3. Худудий ва тармок бошкариш органлари уртасида кандай фарк бор?

  4. Чизикли тузилма ва чизикли-функционал тузилмалар кандай устунлик ва камчиликларга эга.

  5. Корхона бошкаруви кандай максадни кузлайди?

6. Бошкаришнинг ташкилий тузилмаларини бошкаришда максадли ёндашиш мохияти нимада?
Адабиётлар.
1.Компенсационный менеджмент. / Под ред. Гарелова Н.А. Пер. с англ. Хендерсон Р. 8-е изд. - СПб.: Питер, 2004. - 880 с.
2.Котлер Ф. Маркетинг менеджмент: Учеб. пособ. 11-изд. – М., 2005. –800с.
3.Кравченко Р.С. Корпоративное управление: обеспечение и захита права акционеров на информацию. (Российский и англо-американский опыт).- М.: Спарк. - 2002.
4.Кудина М. В. Финансовый менеджмент: Курс лекций. - М.: Издательский Дом Деловая литература, 2003 . - 160 с.
9 – мавзу. Менежмент фаолиятида тадбиркорлик ва бизнес.


9.1.Бозор иктисодиёти шароитида тадбиркорлик ва бизнес тушунчалари.
9.2.Бизнесни ташкил этиш, унинг максади, сохалари ва турлари. 9.3. Бизнес объектлари ва субъектлари.

9.1.Бозор иктисодиёти шароитида тадбиркорлик ва бизнес тушунчалари


Менежментда тадбиркорлик фаолияти деганда – ишни ташкил этишга таъсир курсатдиган шарт – шароитлар ва омиллар борлиги тушунилади. Тадбиркорлик фаолиятининг максадлари ва вазифалари бевосита бозор тамойилларидан келиб чикади. Маълумки бозор иктисодиёти шароитларида сотувчилар уз товарларини имкони борича купрок фойда берадиган килиб сотишга харидорлар эса бу товарларни имкони борича арзонрок килиб харид килишга интилади. Уларнинг манфаатлари бозордаги бахолар механизми оркали мувозанатлашади. Шу муносабат билан бозор иктисодиётининг кандай томойиллари тадбиркорларга хос булиб хисобланади деган савол тугилади. Аввало хусусий мустакилллик, яъни автономия тамойили. Иктисодиётдаги хамма эркин харакат киладиган иктисодий субъектлардан келиб чикади. Шунинг учун тадбиркор киши амалдаги конунлар доирасида уз истамига караб иш юритиши мумкин.
Эркинлик тамойили, биринчидан тадбиркорлар учун муаян имкониятлар булишини, хужалик фаолияти эркинлигини ва кандай булмасин бирор иш билан шугулланиш эркинлигини кузда тутади.
Иккинчидан, бошка имкониятлар хам назарда тутилади; шартномалартузиш эркинлиги, бирлашиш ва ракобат килиш эркинлиги бор. Учинчидан, тадбиркор иши уз мулкидан уз хохишига караб фойдаланиш хукукига эга булади. Умумий вактда тадбиркор конун билан белгилаб куйилган хак – хукукларини эътиборга олиш керак.
Замонавий менежер жамоатишлаб чикаришда : а) бошкарувчи, б) дипломат, в) етакчи, г) мураббий, д) иноватор, е) инсон сифатида майдонга чикади.
Бошкарувчи – менежер. Менежернинг бу функцияси азалдан унга хос булган анъанавий функция хисобланади. Бошкарувчилик вазифасини адо этар экан, менежер хокимиятга эга шахс булиб колди. Хозирги шароитларда хокимият танхо бир кишига тегишли булмай колиши учун хокимиятни кулда тутувчи кишидан бугунги кунда хам катъият, хам маълум даражада мулойимлик курсатиш талаб этилади. Бошкарувчи менежер халос, уз лафзида турадиган, юксак касб махоратига эга иш юзасидан мезони узлаштирилган, нотик, маслахатчи, педогог ва психолог махоратига эришган булиши керак.
Дипломат - менежер. Сунги ун йилликлар давомида, айникса, кенг ёйилган менежерлик малакалари ва куникмалари орасида буларнинг аввало музокаралар олиб бориш билан боглик хилларини тилга олиб утиш лозим. Урта ва олий бугин менежерлари хозирги кунда узларининг иш вактларини асосан одамлар билан алокалар боглаш ва бу алокаларни кенгайтиришга, иш сохасидаги алокаларни чукурлаштириш, шартномалар, битимлар тузиш, хукумат билан урнатиладиган муносабатларни йулга куйишга сарфлайдилар. Хар хил воситачилик ишларида менежерларнинг иштирок этиши тобора купрок зарур булиб колди. Мана шуларнинг хаммаси учун кишида алохида, яъни дипломатларга хос кобилиятлар булиши керак.
Етакчи-менежер. Замонавий менежер, менежерлик ишларидан ташкари етакчилик ишларини хам олиб олиб боради. Менежмент хусусидаги Америка нариётчилари «хар бир менежер етакчи булиши лозим» деган ишорани аллакачон уртага ташлашган. Менежерлик вазифаси бир маънони англатмайди. Бизда менежерлик вазифаси дейилар экан, купинча бизнеснинг моддий тизими фаолиятини кувватлаб бориш учун зарур булганлиги профессионал харакатлар тушунилади. Бизда бу утмишда колган. Бизнеснинг инсонга хос булган бошка авлод тизими яъни бошкаришиннг асосий объекти бу уринда гуё четда колиб кетган. Лекин бу вазифани яхши уддалаш учун менежер одамларни узига эргаштириб боиш кобилиятига эга ,яъни етакчи булиши лозим.Замонавий нуктаи назарга мувофик етакчилик функциялари икки кисмдан – профессионал-технократик ва эмоционал-шахсга оид кисмлардан таркиб топган.
Мураббий – менежер. Ишлаб чикариш жарёнлари мураккблашиб боргани сайин ходимларга куйиладиган талаблар ортади. Бир томондан ходимларнинг технологик билимларини ошириш эхтиёжи пайдо булса, иккинчи томондан улар хаёт фаолиятининг маънавий томонларини камолотга етказиш заруорияти тугилади.
Мураккаблашиб бораётган техника технология мутахассисларга узлуксиз касб таълими бериб бориш заруриятини тугдириши хеч кимда шубха уйготмайди. Бу равшан, шунга кура биз, куп суриштирмасдан бу ишаг талайгина маблагларни сарфлаймиз. Лекин ходимларни маънавий томондан камоллотга етказиш борасида биз сусткашлик килмокдамиз ва шунинг учун ишлаб чикаришда зарар хам курамиз. Вахоланки ходимларнинг яхши тарбия курганлиги юксак маънавий ахлокка эга эканлиги тараккиёт чуккисига чиккан иктисодиётнинг минтакадан минтакага утиб бориши учун хал килувчи шарт булиб хисобланади.
Муваффакият козонишни мулждаллайдиган менежер ходимларни одоб-ахлок, хис-хаяжон томонидан тарбиялаб бориш барча менежерлик ишларининг мухим томонидир, деган тегишли хулосага келиш лозим.
Инноватор - менежер. Фан техника тараккиётининг информацион юксалиш шароитларида(биринчи юксалиш кишлок хужалик экинларини жорий этиш билан, иккинчи саноатнинг тубдан узгариш билан богланган). Менежерлик ишининг энг мухим томонларидан бири инновациялар буйича фаолият олиб боришдир. Шиддат билан давом этаётган фан-техника инкилоби шароитларида инновациялар хусусида кимки сусткашлик киладиган булса, у тез орада оркага утиб колади. Иннновацияларнинг зарурлигини тушунтириш жуда осон. Эскириб колган асбоб ускуналарни тиклаш, янгиликларни жорий этишдан маблаг тежаб колишдан кура янги техника ва технология базасида мехнат унумдорлиги ва махсулот сифатини кутариш анча осон ва тезрок булади.
Менежер аввало инсондир. Менежер ташки энергия манбаларидан ишлайдиган машина эмас. Шунинг учун хам инсонга хос булган хусусиятлардан хеч бири унга бегона эмас.Менежер тор билим натижасида етиштирилган ижтимоий сифатларининг муракаб бир тизими, яъни шахсиятли кишидир. Хар бир менежернинг уз хулк атвори билан белгиланадиган уз табиати бор. Лекин одам табиатининг хар кай си томони хам менежерлик вазифаларини адо этишга ёрдам беравермайди. Япония фирманинг менежерлари ишчилар мехнатининг самарасини ошириш ва уларни махсулот сифаини тинмай такомилалштириб боришга ундаш учун мана бундай маънавий коидага амал килиб боришади: Бизнинг тамойилларимиз – жамиятимизни ривожлантириш ва фаровонлигини ошириш борасида уз маъсулиятларини англаб етиш. Жахон маданиятини чнада тараккий эттиришга уз-узини багишлаш. Бизнинг кредо- маданият тараккиёти мавхум бир нарса эмас. Бизнинг хзамамиз биргаликда харакат килиб, маданият тараккиётиги уз улушимизни кушиб борамиз Бизнинг хар биримиз буни доимо ёдда тутмоимиз керак. Хар ишда фирмага садокатли булиш муваффакият келтиради.
Маънавий кадриятларимиз: а) ишла чикаришин такомиллаштириш йули билан миллатга хизмат килиш; б) халоллик; в)уйгунлик ва хамкорлик; г) сифат учун кураш; д) уз кадрини билиш ва буйсуниш; е) фирма билан пайваста булиб яшаш; ж) фирмага миннатдорчилик.

Бошкарув цикли.


Бошкарув цикли туртта вазифани адо этади, булар – режалаштириш, ташкил этиш, мотивация назоратидир. Бу вазифалар моддий бойликлар яратиш маблаг билан таъминлаш, маркетинг ва бошкаларга доир бошкарув фаолиятининг хамма турларини уз ичига олади.
Режалаштириш. Бу вазифа мохият эътибори билан карорлар тайёрлаш жараёнидир. Режалаштириш боскичлари: а) максадни уртага куйиш, б) мавжуд имкониятлар шарт – шароитларни аниклаш, в) мукобил шартларни белгилаб олиш, г) энг яхши йулни танлаш, д) режани ишга солиш ва бажариш.
Ташкил этиш – ташкил этиш вазифаси менежер ва ижрочилар фаолиятини тартибга солишга каратилган. Бу аввало менежернинг уз имкониятларига бахо бериши, узига буйсунадиган ходимларни урганиб чикиш, хар бир ходимнинг салохияти, нималарга кодирлигини аниклаб олиш, кучларни жой жойига куя билишдир ва хакозо. Мана шу ташкилотчилик бошидан охиригача корхонанинг жуда аник структуралари доирасида утади.
Мотивация – тайёргарлик чораларини куриб булганидан кейин менежер таъминлаш керак. Шу максадда куйидагилардан фойдаланилади: а) рагбатлантиришдан яъни ташки омиллар (моддий ва маънавий), ходимни жушкин фаолиятга ундашдан, б) асл мотивация, яъни ходимда мехнатга ички (психологик) рагбатлар хосил килишдан. Бу уринда куйидагилар мухим булиб хисобланади: мехнатда маънфатдорлик, мехнат фаолиятига эхтиёж сезиш, мехнат фаолиятидан каноат туйгусини хис килиш мухимдир. Мана шу бошкарув вазифасини мувоффакият билан адо этиш учун менежер мулокот олиб бориш, алокалар боглашнинг турли жихатларининг яхши билими, узида тегишли малака ва куникмаларни ривожлантириб бориши шарт. Бошкарув циклининг айланиб туриши, маълумки менежер доимо бошкарув вазифаларини адо этиб бориш билан банд булади. Агар уз корхонаси истикболни таъминлаб беришни истаса, бошкарув ишининг хамма тавсилотларига жиддий киришмоги лозим.

9.2. Бизнесни ташкил этиш


Замонавий тарифларга кура бизнес тижорат иши, тадбиркорлик фаолиятидир. Бизнес сузини якинда хам мутахассислардан ташкари хнеч ким олмасди. Хусусий мулкдан одамлар куркишар эди. Кризислар, ракобат, ишсизлик деган нарсалар асосан капиталистик мамлакатларга хос хусусият эди. Кишини уз манфаатлари давлат манфаатларидан кейин туриши керак деган тамойил одамлар кулогига сингдирилган эди.
80-90 йилларда гарб мамлакатлари шаркни бир канча давлатлари тадбиркорлик ва бизнесни бозор иктисодиётига олиб ктрди ва шу туфайли иктисодиёт ва техника улкан муваффакиятларни кулга киритгани мамлакатларни тажрибасини курсатиб берди.Лекин бизнесни факатгина шахсий бойлик даромад ортириш манбаидир деган хато таърифлар бор. Хакикий бизнесни асоси тадбиркорликдир. Тадбиркор булиш деган сузни тагида бирир ишни бошлаш, бажариш, уддалаш, яъни аник тайинли иш билан шугулланиш деган маъно ётади.Бирок бизнес «сехрли таёкча» ёки «очил дастурхон» дегани экан деганлар янглишадилар. Бизнес уз холича муваффакиятга олиб бормайди. Унинг заминида хамиша мехнат , уддабуронлик, мохирлик, билимдонлик ва ташаббус ётади. Бу хусусиятлар хаммаси менежментга хос хусусиятлар хисобланади. Хакикий бизнесмен талаб ва таклифни, пул сногига етишгина эмас, замонавий менежмент сир асрорларини хам билиши, хисоботлар тизимини бахо сиёсатини тушунадиган, келажакни кура биладиган булиши керак.
Бизнес хозирги кунда халкаро тус орлиб бораётганлииг сабабли юкорида айтилганлардан ташкари, чет тилларини хам билиши зарур.Хар бир тадбиркор уз фаолиятини бошлар экан, бозор талаб ва таклиф конунларини яхши билиши, молиявий, аклий хамда мехнат ресурсларига келгусида кандай тасаввурга эга булиши, шунингдек, иш ресурсларидан самарали фойдалана билиши керак. Бизнесни ух стратегия ва тактикаси бор. Унинг стратегик максади фойдани энг куп даражасига етказишдир. Тактик максадхи хар бир контрагент уз вактида ва мавжуд шарт шароитларидан фойдаланган холда муомалада булиб шу стратегияни амалга оширишдир.
Бизнеснинг максади, одатда фойдани оишириб бориш ёки баркарор холга келтириш. Тадбиркорнинг хам уй фикрлари харакатлари ва сарф харажатлари айнан фойда олишга каратилган булади. Зарар куришга, фойдани йукотишга каратилган бизнес булмайди, одатда хар ишда булгани каби бизнесда хам муваффакият уз узидан келавермайди. Бизнесда муваффакиятга эришиш унинг гояси, максади ва вазифаларига, ресурслар инвестициялар билан нечоглик таминлангани шунингдек бошланган иш натижалари руёбга чикариш усулларига куп жихатдан боглик.
Тадбиркорлик тугрисидаги Республика конунига асосан Узбекистонда куйидагилар бизнес субъектлари була олади:
-Аклли, хуши расо булиб, уз иши юзасидан конун олдида жавоб бера оладиган фукаро;

  • Фукаролар гурухи, жумладан давлатга, кооперативга карашли ва бошка турдаги корхона – жамоа бизнеси;

  • Чет эл фукароси ёки юридик шахси шунингдек фукаролиги булмаган шахслар булар республика конунларида кузда тутилган ваколатлар доирасида фаолият олиб боришлари мумкин;

  • Аралаш мулк субъектлари.

9.3. Бизнес объектлари ва субъектлари


Тадбиркорлик шаклини бизнес объектлари белгилайди.


Юкорида айтилганлардан шуни хулоса килиш мумкинки, бизнес субъектлари бу сиз билан биз, бизнес объекетлари гугурт, сигарет, сакичлардан тортиб самолёт денгиз кемаларигача булган нарсаларни хаммаси. Мана шу нарсаларни ишлаб чикариш ва реализация килиш ишлаб чикариш шаклидаги бизнесни ташкил этади, ишлаб чикарувчилардан олиб сотиш бу тижорат бизнесдир.
Бизнес объекти ва субъекти тизим сифатида фаолият курсатиб боришида мулкчилик ва мулкка булган муносабат катта рол уйнайди.
Бизнес бу шунчаки бир иштиёк эмас, эркалик ёки бойлик келтирадиган манба хам эмас, аввало тинимсиз мехнат, машаккатли ишдир.
Инсон олим, конструктор, шифокор, ёзувчи ва хакозо булиб тугилмаганидек хеч ким хам бизнесмен булиб тугилмайди, балки бизнесмен булиб етишиб чикади. Лекин бунинг учун мен фалончи буламан деган ният килиши, укиши, урганши, максади сари интилиши, уз устида ишлаши ва атрофидаги мухит кулай ва унда имкон булиши керак.

Download 0.79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling