Suv va eritmalar. Tabiatda suv. Suvni tozalash. Suvning fizik va kimyoviy xossalari. Dispers

9.3. Eritmalar tarkibining son ifodasi
Eritmalar tarkibini miqdoriy jihatdan xarakterlash uchun konsentratsiya tushunchasi kiritilgan. Konsentrasiya deganda massa yoki hajm birligidagi erigan moddaning miqdorini tushunamiz. Eritmalarning tarkibini miqdoriy jihatdan ifodalashning bir necha usullari bo’lib, ularning har birini alohida-alohida ko’rib chiqamiz.
• Erigan modda massa ulushi - erigan modda massasining eritma umumiy massasiga nisbatiga teng kattalik:
yoki
m₁-erigan moddaning massasi; m₂ - erituvchining massasi; m₁ + m₂ -eritmaning massasi.
Masala. 300 g 20% li glyukozaning suvdagi eritmasini tayyorlash uchun necha gramm suv va glyukoza olish kerak bo’ladi ?
Yechish: 20 = dan m₁ = ;
m₁ = 60 g glyukoza va 300-60 = 240 g suv.
2-usul:

Masala. 500 g suvda 50 g tuz eritildi. Hosil bo’lgan eritmaning foiz konsentratsiyasini hisoblang.
Yechish: C_% = dan C_% = ; C_% = 9,09%
2-usul: 500 + 50 = 550 g eritma

Masala. 100 g eritma tarkibida 25 g BaCl₂ bor. Eritmadagi BaCl₂ ning massa ulushini aniqlang.
Yechish: = = 0,25 yoki 25%.
2-usul:

Masala. 20% li 71 g eritma tayyorlash uchun zarur bo’lgan Na₂SO₄ ∙ 10H₂O va suvning massalarini toping.
Yechsh: 20% li eritma tayyorlash uchun kerak bo’ladigan Na₂SO₄ ning massasini topamiz:
dan = = = 14,2 g.
Necha gramm kristallogidrat (Na₂SO₄ ∙ 10H₂O) tarkibida 14,2 g Na₂SO₄ borligini hisoblaymiz:
M_r (Na₂SO₄ ∙ 10H₂O) = 322 g/mol
322 g Na₂SO₄ ∙ 10H₂O tarkibida 142 g Na₂SO₄ bor
x g Na₂SO₄ ∙ 10H₂O tarkibida 14,2 g Na₂SO₄ bor
x = = 32,2 g Na₂SO₄ ∙ 10H₂O
Suvning massasini topamiz:
m_eritma = + ; m = 71 – 32,2 = 38,8 g.
2- usul: Na₂SO₄ ∙ 10H₂O dagi Na₂SO₄ ning massa ulushini topamiz:

Hisoblab topilgan va masala shartidagi qiymatlarni diagonalga qo’yamiz:



• Erigan moddaning hajmiy ulushi - erigan modda hajmining eritma umumiy hajmiga nisbati bilan ifodalanadi:

V₁ - erigan moddaning hajmi, V₂-erituvchining hajmi, V₁+V₂-eritmaning hajmi.
• Erigan moddaning mol (molyar ) ulushi - erigan modda miqdori (mol) ning eritmadagi barcha komponentlari mol miqdorlari yig’indisiga nisbatiga teng:

• Eritma bug’latilganda hosil bo’ladigan eritmaning massa ulushi quyidagi formula yordamida topiladi:

m₁ –boshlang’ich eritmada erigan moddaning massasi.
m-eritmaning massasi, -boshlang’ich eritmada erigan moddaning massa ulushi, -boshlang’ich eritma bug’latilganda massaning kamayishi, - eritma bug’latilgandan keyin hosil bo’lgan eritmaning massa ulushi.
Masala. 60 g 5% li eritma bug’latilganda 50 g eritma hosil bo’lgan. Olingan eritmaning massa ulushini toping.
Yechish: C_% = dan bu yerda ∆m = 60-50 = 10.
• Eritmani konsentrlash ya’ni yuqori konsentratsiyali eritma olish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

Masala. 10% li eritma hosil qilish uchun 90 g 8 % li KCℓ eritmasiga necha gramm tuz qo’shish kerak?
Yechish: 2 g KCℓ .
2-usul. Masalani diagonal usul bilan yechamiz:

• Eritmani suyultirish uchun ya’ni yuqori konsentratsiyali eritmadan past konsentratsiyali eritma olishda quyidagi formuladan foydalaniladi:
yoki ;
va - birinchi va ikkinchi eritmalarning massalari; va -zichliklari.