Suvning molekulяr fizikasi mavzuning maqsadi talabalarga Er sharida suvning taqsimlanishi, suvning agregat holatlarining

Muz qoplamining qalinligini hisoblash. Muz qalinligini empirik ifodalar yordamida hisoblash mumkin:
n
hмуз 
2
,
0
bu erda h
муз 
-muz qatlamining qalinligi,
2
-2 m balandlikdagi o‘rtacha sutkalik havo
0
haroratining yig‘indisi (muz qoplami paydo bo‘lish vaqtidan boshlab, -vaqtgacha), ваn empirik koyeffitsentlar.
YUqoridagi empirik ifodalar kuzatishlar mobaynida yig‘ilgan ma’lumotlarga asoslanib tuzilgan va ular
ваn koyeffitsentlar
yordamida kuzatish davridagi o‘rtacha tabiiy sharoitlarni aks ettiradi, lekin tabiiy omillarning o‘zaro funksional bog‘liqligini ifodalamaydi.
Odatda bu turdagi har xil tenglamalar lokal xarakterga egadir. Muzlash hodisasining fizik mohiyatini tushunish uchun uning issiqlik energiya
almashinish jarayonini bilishimiz kerak bo‘ladi. Shuning uchun muz qalinligini hisoblash tenglamalari issiqlik balansi tenglamalariga asoslanib
tuziladi. Bu masalani echishda norvegiyalik olim O.Devik quyidagi tenglamani tavsiya etdi:
L
кр
dhd м 
1
n Qю.ю Qп.ю. ,
dh
м

bu erda L

кр 
-kristallizatsiya nisbiy issiqligi, -muz qalinligi,
-muz qalinligining d 
n 
n
o‘sish jadalligi, Q
ю.ю.
-muz yuzasidan issiqlik sarflanishining yig‘indisi, Q
п.ю.
-muz

---

---

15
1

1
qatlamining pastki yuzasiga suvdan issiqlik kelishi.
Daryolarda zajor va zator hodisalari. Zajor – bu daryoda muz parchalarining to‘planishidan hosil bo‘lgan to‘siq. Zajor hodisalari Kavkaz,
O‘rta Osiyo va Sibir daryolarining tog‘li qismlarida shovush yig‘ilishi natijasida kuzatiladi va xalq xo‘jaligiga katta zarar keltiradi. Suv
taqsimlagich inshootlarda suv o‘tadigan yo‘llarni yopib quyadi va natijada GESlarda suv bosimi pasayadi. Daryo o‘zanlarida esa zajor
kuzatilgan qismning yuqorisida suv sathi ko‘tariladi. Quyi qismida esa suv sathi pasayadi va inshootlar suvsiz qoladi. Misol uchun Angara
daryosida uzunligi 20 kmgacha etadigan zajor hosil bo‘ladi, yuqorida suv sathi 7-8 m gacha ko‘tariladi, yig‘ilgan muzning massasi esa bir
necha 10 ming tonnagacha etadi.
Zajorli uchastkada suv sarfi ifodasi quyidagicha bo‘ladi.
Qc V*Fj ,
bu erda: F
j
-jonli kesma maydoni, V-tezlik.
Zajordagi muz massasi quyidagicha hisoblanadi:
n
mзаж 
заж (Fзаж li ) ,
1
bu erda:
заж 
-muzning zichligi, l
i 
-stvorlar orasidagi masofa, n-hisoblash uchastkalari soni.
Zator hodisalari-bu muz tiqini bo‘lib, daryo o‘zanida to‘satdan paydo bo‘ladi. Rossiya, Kanada, AQSH xududlarining shimolga
oquvchi daryolarida kuzatiladi. Hozirgi vaqtda zatorning parametrlari kengligi, uzunligi, muzning massasi, filtratsiya miqdori, oqim tezligi va
boshqa parametrlar yaxshi o‘rganilmagan va ularni o‘lchash asbob uskunalari ham ishlab chiqilmagan. Zator asosan daryoning o‘zani burilgan
tor va orollar bor joylarida hamda gidrotexnika ishootlari oldida sodir bo‘ladi.
Zatordagi muz massasi esa quyidagicha aniqlanadi:
n
mзат 
м (Bi hм li ) ,
1
bu erda: B
i 
,h
м 
,l
i 
-o‘rtacha kenglik, muz qalinligi va uchastka uzunligi,
м 
-muz zichligi, n hisoblash uchastkalar soni.