Suyuqlik muvozanatdagi harakati, ularning asosiy qonuniyatlari

- g - dp/dz = 0
Bundan - dp - g dz = 0
Tenglamaning chap va o’ng qismini g ga bo’lib, ishoralarini o’zgartiramiz:
dz + (1/g) dr = 0
Bir jinsli aucha siqilmaydigan suyuqliklarning zichligi o’zgarmas bo’lgani uchun



dz + d(P/g) = 0 yoki d (z + P/g) = 0

Bu tenglamani integrallaymiz, u holda:

Z + P/g = const
Bu tenglama gidrostatikaning asosiy tenglamasi deyiladi. Tenglamada Z- ixtiyoriy gorizontal tekislikka nisbatan olingan nuqtaning balandligi yoki geometrik napor, P/g - statik yoki pchezometpik napor.
Gidrostatikaning asosiy tenglamasiga ko’ra, tinch turgan suyuqlikning har qanday nuqtasida nivelir balandlik va statik bosim kuchlarining yig’indisi o’zgarmas miqdorga teng.Umumiy holda tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
P = P₀ + gz
P₀ - tinch turgan suyuqlik sirtiga ta’sir qilayotgan atmosfera bosimi. Xar qaysi nuqtadagi gidrostatik bosimning kattaligi suyuqlik ustunining balandligiga bog’liq.
Nyuton va nonyuton suyuqliklar.
Hamma gazlar va kichik molekular massaga ega ko’pchilik suyuqliklarning umumlashgan mexanik hossalarini nyutonning ishqalanish qonuni orqali ifodalash mumkin. Bunday suyuqliklar nyuton suyuqliklari deyiladi. Berilgan harorat va bosimdan nyuton suyuqliklarining qovushqoqligi o’zgarmas qiymatga ega bo’ladi.
Ammo ba`zi suyuqliklar (bo’yoq, pasta, suspenziyalar) ancha murakkab qovushqoqlik hossalariga ega, bunday suyuqliklar nonyuton suyuqliklar deyiladi. Nonyuton suyuqliklarda qovushqoqlikning qiymati siljish tezligiga va uning davomliligiga qarab o’zgaradi.
Nyutonning ishqalanish qonunini quyidagicha yozish mumkin:
T/F =  = *(dw/dn)
bu erda  - siljish kuchlanishligi, Pa
Bu tenglamadagi  ning qiymati doimiy musbat bo’ladi.
Agar bir- biriga nisbatan harakat qiluvchi suyuqlik qatlamlari yuzasi F ga normal o’tkazish paytida uning yo’nalishini tezlik kamrok tomonga karab olinsa, u xolda tezlik gradientining qiymati doimo manfiy bo’ladi. Bunday xolatda tenglama quyidagicha yoziladi:

 = -  (dw/dn)

Yuqoridagi tenglamalar nyutonning ichki ishqalanish qonunini ifodalaydi. Bu qonunga kura, suyuqlikning okishi paytida uning qatlamlari urtasida paydo bo’lgan ichki ishqalanish kuchlanish normal bo’yicha olingan tezlik gradientiga to’g’ri proportsionaldir.
 = -  (dw/dn)
bog’liqligini grafik shaklda kursatish mumkin. Bunday bog’liqlik okish egri chizigi deyiladi.
Bingam yoki plastik suyuqliklar katoriga suspenziyalar, xul kum, loy, pastalar kiradi. Siljish kuchlanishi kichik qiymatga ega bo’lganda bunday suyuqliklar okmaydi, faqat ularning shakli o’zgaradi. >o bo’lganda okish boshlanadi va keyinchalik ular o’zining hossalari bo’yicha nyuton suyuqliklarga uxshab koladi.
Mavxum plastik suyuqlikalr (polimerlarning eritmalari, sellulozalar) siljish kuchlanish juda kichik qiymatga teng bo’lgandayok oka boshlaydi, birok ularning qovushqoqlik koeffitsienti tezlik gradientining ortishi bilan kamayib boradi.
Dilatant suyuqliklar (kraxmal suspenziyasi, tarkibida qattiq jism zarrachalari kup bo’lgan turli elimlar) da esa tezlik gradientining ortishi bilan qovushqoqlik koeffitsienti ortib boradi.
Mavjud plastik va dilatant suyuqliklar tuyuladigan qovushqoqlik _e bilan harakterlanadi:
_e =  /(dw /dn)
Nonyuton suyuqliklar katoriga tiksotrop va reopektant suyuqliklar ham kiradi. Tiksotrop suyuqliklarda (vakt utishi davomida qovushqoqligi ortib boradigan buyoklar) ma’lum qiymatdagi siljish kuchlanishligining ta`sir vakti ortishi muxit tarkibini bo’zilishiga va okish tezligining kupayishiga olib kelishi mumkin.
Reopektant suyuqliklarda vakt davomida siljish kuchlanishining ta`siri ortishi bilan muxitning okuvchanligi kamayadi. Bularga bentonit loyining suspenziyasi va ayrim kolloid eritmalar misol bo’ladi.
Nonyuton suyuqliklarning okishini urganish reologiya fanning mazmunini tashqil etadi. Bu fan nonyuton suyuqliklar shaklining o’zgarishi va okishi to’g’risidagi fandir.