Synp ýolbaşÇysynyň okuwçylara bolan gatnaşygynda pedagogik ökdeligiň Ähmiýeti

Ýetginjegiň aragatnaşyga we öz-özvni ykrar etdirmäge bolan islegi amatly şertlerde, jemgyýet vçin ähmiýetli peýdaly işiň esasynda amala aşyrylmalydyr. Eger-de bu haýsyda bolsa bir sebäplere görä şeýle bolmasa we özvňi ykrar etdirmeklik resmi däl ýetginjekleriň toparynda jemgyýete garşy hereketlerde ývze çykarýan (spirtli içgileri içmekde, narkotik serişdelerini ulanmakda, huligançylykda we ş.m.) köçe kompaniýalarynda amala aşyrylýan bolsa, onda ol howply jenaýatçylykly kriminagen faktor bolup biler.

Çagalaryň we ýetginjekleriň sosial adaptasiýasyny dvrli görnvşli nerw-psihiki kesller we kadadan gyşarmalar kynlaşdyryp biler. |onuň vçinem bu ýagdaýda pedagogiki dvzetmeklik çäreleriniň ýeterlik däldigi, terbiýe beriş çvreleri bilen bir hatarda medisinski häsiýetli dvzediş bermekligi amala aşyrmaklyk ýagny psihiatrlaryň, psihoterapewtleriň, newropatologlaryň goşulmaklygy we kömegi zerurdyr.

Adat bolşy ýaly praktikada biologiki faktorlary hasaba alman jenaýaty eden, psihiki taýdan kem ýetginjeklere degişlilikde terbiýeçilik çäreleri netijesiz bolýar, sebäbi terbiýeçilik täsiriniň şablon usullary bilen lukmançylyk kömegine mätäçleri dvzetmeklige synanyşýarlar.

Emma lukmanlaryň goşulyşmaklygy köplenç ýagdaýlarda islenilýän netijelere getirmeýär, ol nerw-psihiki bozulmalary döredýän ähli sebäpleri aradan aýryp bilmeýär. Birinji orny sosial häsiýetli sebäpler eýeleýär, terbiýelemesi kyn bolan ýetginjekleriň maşgalada we mekdepde dvrli görnvşli psihika zyýan ýetirýän ýagdaýlary başdan geçirmekligi, şeýle hem arakhorlugyň nesilegeçijiligi çaganyň intellektual we psihofiziologiki ösvşinde patologiki yza galmaklyga getirýär.

Nerw-psihiki häsiýetli gyşarmalar bilen bir hatarda akyl taýdan yza galan çagalaryň (imbessiler we debiller) sosial adoptasiýasy esasy mesele bolup durýar. Derňewleriň görkezişi ýaly oligofrenlaryň jenaýat etmäge fatal meýilliligi bolmaýar. Emma bu çagalaryň akyl taýdan kem bolmaklygy olaryň sosial adoptasiýasyny kynlaşdyrýar, has hem ýaramaza şertlerde özleriniň ýokary yrylmaklygynyň gvýjvne baglylykda olar ulularyň tejribeli jenaýatkärleriň täsiri astyna ýeňillik bilen dvşýärler we olaryň ellerinde kör ýarag bolup durýarlar. Bu ýagdaýy profilaktika geçirýän organlaryň we oligofrenleriň sosial adaptasiýa meselesi bilen işleýän ýörite okuw-terbiýeçilik edaralarynyň işinde hasaba almalydyr.

Terbiýelemesi kyn bolan ýetginjekleriň şahsyýetiniň kemal gelmekliginiň esasy şerti bolup köp ýagdaýlarda otrisatel maşgala şertleri bolup durýar. Ata-eneleriň oňuşmazlyklary (dawa etmekleri) ýetginjeklere fiziki temmi berilmekleri saklaýjy (tormozlaýjy) prosesleriň bozulmagyna getirýär, olarda gaharjaňlygyň, ýokary gyjyndyryjylygyň, özvni elinde saklap bilmezlik ýaly häsiýetler terbiýelenýär. Käbir maşgalalarda çagalaryň läliksiredilmegi olary islendik aktiw işden aýyrmaklyk infantillige getirýär we duýguly ýagdaýda durmuş kynçylyklaryny ýeňip geçmeklige ukypsyz bolýarlar.

Ýetginjegiň bolýan konfliktli ýagdaýlarynda oňuşmazlyklary köplenç onuň ýalňyş özvni bahalandyryşynyň netijesidir. }zvne ýokary baha berýän ýetginjegiň şahsyýetiniň kadaly ösmegi vçin böwet bolup özvne tankydylygyň pesligi bolýar. Käbir derňewçileriň pikirine görä, özvne baha berişi pes çagalar kadaly ösvp bilmeýärler. Sebäbi olaryň özvne bolan tankydylygy ýokarydyr.

Kämillik ýaşyna ýetmedik hukuk bozujy vçin toparda jenaýaty etmeklik häsiýetlidir, sebäbi köp jenaýatlary ýetginjegiň bir özi tehniki tarapdan ýerine ýetirip bilmeýär; şeýle hem käbir ýetginjekler toparyň hereketlerine (işinde) gatnaşmaklygy bilen batyrgaý we bihaýa bolýarlar, sebäbi bu toparyň awtoriteti tarapyndan makullanýar.

W.Z.Wasilýewiň bellemegine görä, toparyň kriminal gönvkdirilmesini indiki mukdar we hil alamatlary bilen häsiýetlendirýär: toparda hiç ýerde işlemeýän we okamaýan, öň jenaýat jogapkärçiligine çekilenleriň bolmagy spirtli içgileri ýa-da narkotik serişdelerini ulanýan, humarly oýuny oýnaýanlaryň bolmagy, öeýle hem toparda aňlanylan lideriň bolmagy, ony dolandyrmakda awtoritar stili ulanmaklyk bilen tapawutlanýar. Wagtyň geçmegi bilen ulgamlaryň (yzygider) jenaýatçylyk işinde toparyň içinde rollaryň we funksiýalaryň paýlanmagy bolup geçýär.

Netije

Jenaýaty edýän kämillik ýaşyna ýetmedikleriň şahsy aýratynlyklarynyň häsiýetleriniň hataryna olaryň ahlak we hukuk gymmatlyklaryna ugrukmasynyň dvýpli deformasiýasy degişlidir. Hususanda dostlaşyk, borç ynsap, batyrlyk we ş.m. dvşvnjelere bu ýetginjekler tarapyndan toparyň bähbidinden ugur alnyp täzeçe dvşvnilýär. Olaryň durmuş maksatlary, gaýra goýulmasyz islegleriniň kanagatlandyrylmagy, bähbitçilik, gazanç, toparlaýyn häsiýetli psihologiki komforta tarap garyşmagydyr. Olar Ahlaksyz we kanuna garşy hereketleri amala aşyranlarynda , olaryň motiwlerini her hili ýollar bilen “ahlakly” etmeklige ymtylýarlar, ejir çekenleriň ýzvni alyp baryşlaryny negatiw bahalandyrmak bilen ýaýýarlar. Olarda köp jenaýatlaryň makullanýan ýa-da “dvşvnilýän” oruny aýdyň kesgitlenen bolup, kanuna garşy hereketlerde özvniň jogapkärçiligini doly inkär etmeklik we boýun almazlykdyr.

Jenaýaty eden ýetginjekleriň emosional-erk sferasynda, köplenç ýagdaýda utanç duýgusynyň gowşamagy, beýleki adamlayň başdan geçirmelerine biperwaý gatnaşyk, özvni elde saklap bilmezligi, gödeklik, aldawçylyk, özvne tankydy garamazlyk bilen kesgitlenýär. Kämillim ýaşyna ýetmedik jenaýatkärleriň giňden ýaýran häsiýetlerine emosional deňagramsyzlygy, şöhratparazlyk, gedemlik, beýleki adamlaryň ejir çekmelerine (kynçylyklaryna) biperwaýlyk, agressiwliligi degişli edip bolar.

|eýlelikde ýaramaz daşky ýertleriň özara hereketi belli bir problemalar ýa-da ýetginjegiň psihikasynyň ýoýulmaklygy bilen terbiýe bermekde kynçylyklar ývze çykýar. {aramaz şertlere ata-eneleriň ahlaksyz özvni alyp baryşlary, maşgala gatnaşyklarynda krizisiň, mekdep we maşgala terbiýesinde ýalňyşlyklar bolup biler. Emma erbet ata-enelerde erbet çagalar, adaty ýaramaz şertler islendik ýetginjekde adaty ýetmezçilikleri döredýär diýip hasap etmeli däldir. Köplenç içýän ata-enelerde uly çagalary hem spirtli içgileri içmeýärler, gýdek kakalardan örän salyhatly ogullar ýetişýär we ş.m. {etginjek, dvzgvn bolşy ýaly diňe bir ýaramaz daşky täsirleri öwrenmek we kabul etmek bilen çäklenmän. Eýsem olary kabul etmän, inkär edibem , şeýlede olara garşy göreşibem biler. |eýlelikde ýaramaz şertler bilen göreşde şahsyýetiň polo`itel sypatlary kemala gelýär.