Сўз санъати халқаро журнали

СЎЗ САНЪАТИ ХАЛҚАРО ЖУРНАЛИ | МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА | INTERNATIONAL JOURNAL OF WORD ART
№5 | 2021
81 
солиб ўтади. Уларнинг айримлари ўта эклектизмга берилиб, ўз уринишлари мобайнида турли 
қараш ва назарияларни бир-бири билан қориштириб ҳам юборади. Манбаларга кўра, асосан, 
Байрон, Саути ва Мурларнинг шарқона асарлари китобхонлар томонидан жуда яхши қабул 
қилинган бўлса-да, аммо уларнинг ижоди фақат бу мавзудаги поэмалар билан чекланиб 
қолмаган. Маълум бўладики, романтик давр бошланишидан олдин шарққа доир материаллар 
тарқоқ иборалар, жозибадорлигини йўқотган сифатлар, борингки, шарқоналик белгиларини 
касб этмайдиган турли поэмалар билан юзага чиқади. Бу даврда яратилган шарқона 
поэмаларнинг тузилиши ғайриоддий эмас. Инглиз шеърияти курилмалари Шарққа хос 
бўлмаган одатий сатрлар асосида яратилади: қофияли байтлар, саккиз бўғинли шеър, оқ шеър 
ва бошқа лирик жанрлардан иборат.
Қофия масаласига келсак, Байроннинг “Санҳерибнинг қулаши” (“The Destruction of 
Sennacherib” 1815) поэмаси ритмик қонун-қоидалардан мустасно тарзда битилган. Ушбу 
асарда Оссурия қироли Санҳерибнинг Қуддус шаҳрига юришлари ҳақида баён қилинади. 
Шарқий мавзу куйланган ушбу поэмада шоир турли-туман лирик жанрларга ёндошади. Булар 
жумласига эпик, лирик, қасида, эклога (чўпонлар тилида), ҳикоявийлик ва бошқа қатор 
жанрлар киради.
Инглиз романтик шоирлари ҳар қанча ориентал мавзуларда ижод қилишмасин, барибир 
ҳали-ҳануз ўзлари кўникиб қолган инглиз поэзияси тузилмалари доирасида қалам тебратишар 
эди. Улар шарқона муҳит ва кайфиятга мослашишга ҳали тайёр бўлмасалар-да, ўзларини 
қарздор санаб, Шарқнинг мумтоз шеърий анъаналарини зўр иштиёқ билан ўрганишди. Узоқ 
давом этадиган Шарқ мумтоз адабиётнинг таъсири сабаблари ҳақидаги дастлабки 
маълумотлар, эҳтимол буни “Шарқ ва Ғарб шеъриятини қиёслаш” (Comparison of the Eastern 
and Western Poetry) номи остидаги мақола орқали матбуотга тайёрлаган Жон Ҳасбанднинг 
ўлими арафасида йўқолгандир.[1] У ўзининг “Поэмаларда ранг-баранглик” (“Miscellany of 
Poems” 1731) номли рисоласининг муқаддимасида бу тўғрисида шундай ёзади: 
“Their phrases are certainly more ardent and intense than Those in any European Language, 
and the Figures more bold and vehement. Tho' Their Poetry was less artificial, 'twas more nervous, 
lively, and expressive than ours. They have nothing of the Finesse, Nothing that is over-wrought. This 
renders them so vivid, beautiful, and affecting.”[7] 
Яъни у қуйидаги фикрларни билдироқда: 
“Уларнинг тиллари, шак-шубҳасиз, ҳар қандай Оврўпа тилидан кўра жўшқин ва 
қудратли, тасвирлари ўта нозик ва оташин эди. Уларнинг поэзияси бизларникига қараганда, 
табиийроқ, кескинроқ, жонли ва таъсирлироқ эди. Уларда маккорлик ҳам, баландпарвозлик 
ҳам учрамайди. Бу эса уларни янада ёрқин, гўзал ва жозибадор қилиб кўрсатади. ” 
Шарқнинг инглиз адабиёти ривожига қўшган энг катта ҳиссаларидан бири – унинг 
луғат бойлигини ошириш ва янги мавзулар билан бойитиш бўлди. Шарқ адабиётидаги 
ғайриоддий мавзулардаги эртаклар, ранго-ранг тасвирлар, эзгулик ва ёвузлик саҳналари 
инглиз шоирларига ўз навбатида юксак илҳом бағишлади. Бироқ шарқшунослик уларни 
ўзларининг мумтоз анъаналаридан воз кечишга ундагани йўқ. Англиялик тарихчи Эдуард 
Гиббон (Edward Gibbon, 1737-1794) айтганидек: 
“Our education in the Greek and Latin schools may have fixed in our minds a standard of 
exclusive taste; and I am not forward to condemn the literature and judgement of nations of whose 
language I am ignorant. Yet I know that the classics have much to teach, and I believe that the 
Orientals have much to learn; the temperate dignity of style, the graceful proportions of art, the forms 
of visible and intellectual beauty, the just delineation of character and passion, the rhetoric of narrative 
and argument, the regular fabric of epic and dramatic poetry. The influence of truth and reason is of 
less ambiguous complexion.”[2]
Таржимаси қуйидагича: 
“Бизнинг лотин ва юнон мактабларида олган таълимимиз миямизга махсус таъблар 
мезонини ўрнатди; Мен ўзим билмаган тилнинг адабиёти ёки халқини қоралаш ниятим йўқ. 
Ҳолбуки, 
классикларнинг 
берадиган 
сабоқлари 
кўплигига 
аминман, 
шунингдек, 
шарқшунослар ҳам кўп изланишлари керак, деб ҳисоблайман; услубнинг мўтадил салобати, 

---