T atamuratova, X. Ergasheva, M. Qurbonov mutaxassislik

Nazorat shakllari
Nazorat ishlari - rganilayotgan mavzu tugagach yoki mutaxassislikni egallash uchun zarur, biroq ancha murakkab hamda boshqa fanlarni rganishda alohida ahamiyatga ega b lgan tutashgan savollar tugagandan s ng tkaziladi.
Sinov - nazoratning yakuniy shakli b lib, asosan, ishlab chiqarish amaliyoti davrida q llaniladi.
Malakaviy sinov - ishchi kasbini egalash uchun quv amaliyoti tugagandan s ng tkaziladi.
Kurs loyihasi va bitiruv malakaviy ishini bajarish - ta'lim funksiyasi bilan bir qatorda quv jarayonida nazorat funksiyasini ham bajaradi va talabalarning egallagan nazariy bilimlari hamda amaliy k nikma va malakalarini tekshirishning zaruriy shakli hisoblanadi.
Semestrdagi va ko 'chish imtihonlari - talabalar bilim faoliyatining natijalari yakuniy tekshirilganda bilim va k nikmaning shakllanish darajasi namoyon b ladi.

160

Davlat imtihonlari - nazoratning yakunlovchi shakli b lib, bu b lajak mutaxassisning ishga tayyorligini kompleks tekshirish, ya'ni kasbiy faoliyatining tavsifiga mos keluvchi bilim, k nikma va malakani egallaganlik darajasini aniqlashga qaratilgan.


Nazorat natijalarini tekshirish va quv faoliyatini optimallashtirish

• 
  qituvchi ta'lim jarayonida talabaning bilimini baholashning mavjud usullarini tahlil qiladi.
  
• 
  Talabaning quv faoliyati samaradorligini aniqlash uchun
  

« quv ishlarining samaradorligi» tushunchasini q llashning maqsadga muvofiqligini asoslaydi.

• 
  quv ishlari samaradorligini aniqlashning funksional elementlarini oydinlashtiradi.
  

-Taiimjarayonining optimal variantini aniqlash uchun qituvchi faoliyatining asosiy bosqichlarini tushuntiradi.

• 
  Talabaning taiim jarayonidagi tipik xatolarini tahlil qiladi.
  

- Talabalar bilimini baholashning mavjud usullarini t laligicha mukammal deb b lmaydi. Baholash sifati va obyektivligi avvaldan keskin bahs va tortishuvning fani b lib xizmat qiladi.
quv ishlarining samaradorligi mohiyatan talaba b lajak kasbining asosiy funksional elementlarini qanday egallaganligi darajasi b lib, bu holda bizning nuqtai nazarimizda, quv faoliyati samaradorligining quyidagi k rsatkichlaridan foydalanish juda qiziqarli:

1. 
   Talabaning butun taiimg a nisbatan oldingi natijalarini taqqoslash b yicha quv faoliyatining sifat va miqdor tavsifining yaxshilanishi, ya'ni maium davrda taiim samaradorligini tavsif- lovchi bilim, malaka, k nikma sifati va miqdorining sishi test- lash hamda boshqa usullar yordamida aniqlanadi. Shuningdek, talaba tomonidan zlashtiriladigan quv fanining kamchilik va afzalliklarini aniq tahlil qilish lozim.
   
2. 
   Maium usul va vositalar yordamida taiimning aniq maqsadiga erishish uchun ketadigan vaqtni qisqartirish talabaga k proq mustaqil ishlash hamda zining b lajak mutaxassisligidagi muammolar bilan chuqurroq tanishishga imkon beradi.
   

161

3. 
   zlashtirishning mustahkamligi hamda bilim, malaka va k nikmalarning «davomiyligi» talabani ta'limning oraliq emas, balki oxirgi natijalariga y naltiradi, bu esa talabaning keyingi qishi va professional faoliyati uchun zarur. Bu k rsatkich maxsus eksperi- mental protsedura yordamida lchanadi. Bu yerda zlashtirish aniq va latent mustahkamlikka ajratiladi. Aniq mustahkamlik darhol yakuniy nazoratdan s ng va 1-2 yil ta'limni tkazib testlash usuli yordamida baholanib, foizlarda ifodalanadi. Latent mustahkamlik tabiiy eksperiment y li bilan baholanadi. Bunda talabalarga unutilganlarni qayta tiklash uchun berilgan fanni takroran zlashtirish tavsiya etiladi. Tiklashga vaqt qancha kam ketsa, latent mustahkamlik shunchalik katta va boshlan ich ta'lim samaradorligi yuqori b ladi. Bunday tahlil fanlararo aloqa muammolarini yanada
   

sifatli va yanada baland darajaga k taradi.

3. 
   quv faoliyati davomida quv materiali tashkil qilinishini yaxshilash, unga erishish darajasini hamda qishga ishtiyoqini oshirish, talabalarning bilim faoliyatida lozim b lgan (adekvat) odatlarga rgatishni ishlab chiqish, topshiriqning ular imkoniyatiga mosligi didaktik tamoyillarga rioya qilish y li orqali (ikkinchi kabi) quv faoliyatidagi kutiladigan natijalarga qanday erishadi, degan savolga javob beradi. Bu k rsatkich quv harakatining ma'lum turlarini bajarishda uning qiyin-
   

yengilligini maxsus baholovchi blanka yordamida aniqlanadi.

3. 
   Talabaning qitishdan qoniqishi quv faoliyati jarayonini mustahkamlovchi asosiy omil b lib, u juda kerakli ra batlantiruvchi emotsional fon hisoblanadi.
   

Talabaning qishdan qoniqishi natijasida unda mustaqil quv ishlari uchun qurilma yaratiladi, bilish va uni takomillashtirishga ishtiyoqi oshadi, bu esa quv muassasasini tugatishi bilan uni berishga intilishida namoyon b ladi. qitishdan qoniqish hosil b lmasa, salbiy kechinmalar quvning murakkabligini oshiruvchi va b lajak mutaxassisning ijodiy salohiyatini tushiruvchi emotsional t siq yuzaga keladi. Bu k rsatkichni aniqlash uchun maxsus savolnoma q llaniladi, bu talabaning qoniqish darajasini shkalalash va miqdoriy (ballarda) ifodalashga imkon beradi.

3. 
   Talabaning qitish, qituvchi va mash ulotning aniq turiga munosabati.
   

162
Mohiyat b yicha bu k rsatkich quv faoliyatining k p qirralarini integral ifodalaydi. U turli xil savolnomalar yordamida aniqlanadi.

quv faoliyati samaradorligi konsepsiyasi foiziy - vosvoslik bilan muvaffaqiyatli k rsatishga, quv jarayonini boshqarishni yanada ixchamlash, qituvchi, kafedra va fakultetning ishini obyektiv va yaqqol baholash talabaning bilim, malaka va k nikma sifatini nazorat qilish, quv-tarbiyaviy jarayonni optimallashtirishga imkon beradi.
quv jarayonini optimallashtirish - bu uni qurish, shakl, usul va_ taiim vositalarining ilmiy asoslangan optimal variantni tanlashdir.
Ta'lim jarayonidagi optimal variantni tanlash qituvchi faoliyatidagi quyidagi bosqichlarni k zda tutadi:

1. 
   qitish, takrorlash va rivojlantirish vazifasi ( quv mash ulotining maqsadi)ni aniqlash;
   
2. 
   q yilgan maqsadni e'tiborga olgan holda taiim mazmunini tanlash va aniqlashtirish;
   

4. 
   maqsadga mos shakl, usul va qitish vositasini tanlash;
   
5. 
   loyihalangan quv jarayoniga talabalar tarkibi xususiyati, quv-ta'minot bazasi va boshqalarni e'tiborga olgan holda oydinlik
   

kiritish;
0 quv mash uloti rejasini rasmiylashtirish.
quv jarayonini optimallashtirish uni loyihalash bosqichida amalga oshiriladi.

1.