T atamuratova, X. Ergasheva, M. Qurbonov mutaxassislik

bosqich. O 'quv mashg 'ulotining maqsad va vazifalarini aniqlash.

quv mash ulotida qituvchi taiim-tarbiya va rivojlanish masalalarini hal qiladi.
Natijada gap g yoki jamiyat tomonidan ilgari surilgan
«mutaxassisni tayyorlashga ijtimoiy buyurtma» sifatidagi maqsadning transformatsiyasi xususida boradi va ziga quyidagilarni: didaktik maqsadi (taiim beruvchi) - talabalarning kasb faoliyati uchun zarur b lgan bilim, malaka va k nikmalar bilan qurollanish; rivojlanish maqsadi - ijodiy tafakkurning bilish ehtiyoji va qobiliyatining rivojlanishi, mustaqil aqliy mehnatga malaka va k nikmaning shakllanishi; tarbiya maqsadi - shaxsning fuqarolik sifati, kasbga b lgan muhabbati va qiziqishi, ijodiy faolligi va boshqalarni tarbiyalashni biriktiradi.

163
qituvchining quv mash uloti maqsadi va vazifalarini aniq- lashda tez-tez uchraydigan xatosi quyidagilardan iborat:

• 
  Faqat yangi quv materialini rganishga b lgan munosabat b yicha maqsad va vazifani aniqlashtiradi, xuddi shu vaqtda esa masalan, murakkab dars ziga bir qancha qismlarni, ya'ni bilim va malaka, mustaqil ish va boshqalarni tekshirishni biriktiradi.
  
• 
  Faqat qituvchiga tegishli maqsadni aniqlash («talabalarga bilim berish», «.. .ma'lum qilish», «... gapirib berish»). Bunda qituvchi oldida nafaqat quv informatsiyasini ma'lum qilish, balki turli usullarni q llagan holda talabalarni bilim zlashtirishiga tayyorlash vazifasi ham turadi.
  
• 
  Vazifani rasmiy rejalashtirish.
  

Shunday qilib, ijodiy tafakkurning rivojlanishi ta'limning mos usulini q llash y li bilan amalga oshiriladi, avvalo muammoli izlanish - bilishga b lgan qiziqish va qobiliyatni rivojlantirish masalalari talabalarda mustaqil bilim egallash va fikr yuritishga hamda uni amaliyotda q llashga ilhomlantiruvchi ta'limning faol usullari asosida amalga oshiriladi, mustaqil aqliy mehnatda malaka va k nikmani shakllantirish vazifasi quv mash ulotida yoki uyga berilgan topshiriqni bajarishda turli xil mustaqil ishlarni tashkil etish orqali amalga oshiriladi.

2. 
   bosqich. quv materialini tanlash, aniqlashtirish va tashkil qilish.
   

Mavzuni tanlash bosqichida qituvchi quyidagilarni amalga oshirishi lozim:

• 
  eng asosiysi talaba zlashtirishi uchun zarur b lgan eng muhimini tanlash;
  
• 
  materialni shunday qurish kerakki, diqqat markazida uning asosiysi, ya'ni muhim elementlari joylashsin;
  
• 
  materialni talabalarga tushunarli va ommabop shaklda taqdim etish;
  
• 
  darsda talabalarning tajribasini e'tiborga olgan holda materialni oydinlashtirish;
  
• 
  zaruriyat tu ilganda quv materialiga q shimcha kiritish.
  

Vazifaning mazmuni va quv informatsiyasini tanlash quv jarayonini optimallashtirishning engzaruriy holati hisoblanadi. quv materialini malakali tanlash nafaqat didaktik vazifalarni samarali

164

ycchishning garovi boiib xizmat qiladi, balki talabalarning taiim jarayonidagi rivojlanishi va tarbiyasini ham ta'minlaydi.
3-bosqich. Ta'lim shakli, usuli va vositalarini tanlash.
quv materiali mazmunini yaratish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi.
quv jarayonini tashkil qilish shakli ularning xususiyatlariga bo liq holda tanlanadi.
Ma'ruza - bu qituvchi tomonidan quv materialining monologik bayon etilishi. Ma'ruza uchun odatda, fanning asosiy nazariy holatlari, qonuniyatlari, tamoyillari va tasnifmi ochib beruvchi material tanlanadi, bu esa haqiqiy maiumotlar, amaliy tavsiyalar va xulosalarni rganish uchun asos hisoblanadi.
Seminar - bu talabalarning mustaqil ishlari: ilk manbalar, q shimcha adabiyotlarni rganish, il or tajribalarni muhokama qilish demakdir. Seminarda adabiyotlar bilan mustaqil ishlash zaruriyati b lgan materialni rganish uchun foydalanish mumkin. Ekskursiya - holat, jarayonlarni k rsatish zaruriyati va imkoniyati b lganda, quv vaqti t laligicha yangi quv materialini bayon qilishga sarflanganda va uni obyektni namoyish qilish bilan
tasdiqlash lozim b lganda bu usuldan foydalanish mumkin.
quv va tarbiyaviy vazifalarni samarali yechish uchun qitishning uslub va usullarini maqsadga muvofiq tanlash katta ahamiyatga ega. Shunday qilib, mustaqil aqliy mehnatda malaka va k nikmani shakllantirish lozimligini boshqargan holda qituvchi maium savolni rganish uchun kitob bilan mustaqil ishlash usulini tanlaydi, biroq bunda u material izohsiz qanchalik hammabop ekanini eiiborga oladi. qituvchi muammoli qish usulidan (evristik suhbat, quv munozarasi) foydalanishni rejalashtirgan holda muammoli holatni yaratishda quv materialining mazmuni va imkoniyatlarini tahlil qiladi, talabalarning aniq muammoli vazifani yechish uchun qancha vaqt sarflashlari mumkinligini, vaqt yetishmaganligi tufayli quv mash ulotida berilmagan maiumotlarni mustaqil zlashtirishdagi
qobiliyatlarini e'tiborga oladi.
Xuddi shu tariqa qitish vositasi tanlanadi. Ta'kidlash lozimki, quv vositasining mavjudligi taiim uslubiga muhim ta'sir k rsatgani
kabi uning mazmuniga ham ta'sir qilishi mumkin.

165

Masalan, shaxsiy kompyuter va dasturlarning mavjudligi kasbiy topshiriqlarni odatdagi ta'lim amaliyotiga nisbatan sifatli qilib yechish imkonini beradi.
qituvchining qitish vositasini tanlashdagi xatolaridan biri - mavjud q llanmalarning - slayd va kinofilmlar namoyishi, jadvallar, obyekt yoki uning modelini k rsatish kabilarning barchasidan darhol foydalanishga intilishdir.
Materialni tushuntirganda diafilm va slaydlardan, mustahkamlashda jadvallardan, bilimni tekshirishda matnsiz quv- k rgazmali q llanma, model va haqqoniy obyektdan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

4. 
   bosqich. Talabalar tarkibining xususiyatlarini e 'tiborga olish.
   

Uslub va qitish vositalarini tanlashda talabalarning kasbga b lgan qiziqishlarining shakllanish darajasi e'tiborga olinadi: agar qiziqish b lmasa, k p vaqt va vositalar ta'lim motivatsiyasi, sezgiga ta'sir qilish, ilgari surilgan holatni asoslashga ajratiladi; agar talaba kasbni rganishga katta qiziqish bildirsa, k p e'tibor mazmunni chuqurroq rganishga qaratiladi, diskussiya va tadqiqot uslubi keng q llaniladi. qitish shunday murakkab darajada amalga oshirilishi kerakki, bunda talabalarga bilim va malakani egallash uchun kuch sarflashga t ri kelsin.
quv jarayonini optimizatsiyalashtirishning tugallovchi bosqichi quv mash uloti rejasini rasmiylashtirish hisoblanadi.