T. C. KÜLTÜr ve turizm bakanliği tüRKİye küLTÜr portali projesi

 
 
 
Kaynak:  
 
Ergüven Mehmet, “Neşe Erdok”, istanbul 1997. 
   
Germaner,  Semra,  “1968  Kuşağı  Sanatçıları”,  Cumhuriyetin    Yetmişbeş  Yılında  Kültür  ve 
Sanat-Sempozyum  Bildirileri  18-19  Mart  1999,  Sanat  Tarihi  Derneği  Yayınları:  5,  istanbul 
2000, s. 87-96. 
 
Giray, Kıymet, “Türk Resminde Liman Sergisi, Yeniler Grubu ve Leopold Levy”,  Mart/Nisan 
1994, S.13, s. 46-49. 
 
Giray, Kıymet, “Yeniler Grubu ve Leopold Levy”, Türkiye’de  Sanat 1994, S.13, s. 46-50.  
 
Giray, Kıymet, “İş Bankası Koleksiyonu”, istanbul 1998.  
 
Giray, Kıymet, “Nuri İyem”, istanbul 1999. 
 
Kıymet Giray, “Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Resim Koleksiyonundan Seçmeler”, istanbul 
2002. 
 
Onger, Fahir, “1941 Liman Sergisi ve Yeniler Grubu”, Soyut, Mayıs 1973, S. 58, s.39. 
 
Onger, Fahir, “6 Ressam ve Bir Sergiye Dair”, Vatan Gazetesi Sanat Hareketleri Köşesi, 3 Ocak 1948.  
 
Onger, Fahir, “Genç Ressamların Resim Sergisini Gezerken”, Vatan Gazetesi 25 Mayıs 1948. 
 

 
 
 
Onger, Fahir, “Yeniler Grubu Sergisi”, Yeditepe 15 Ekim 1950, S. 10, s. 1. 
 
Tansuğ, Sezer, “Beş Gerçekçi Türk Ressamı”, istanbul 1976. 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr.Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
TÜRK RESİM SANATI 
KAVRAMLARIN İZİNDE
 
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
Ekim 2009 
ANKARA
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
10.10. Kavramların İzinde 
 
 
Anahtar  Kelimeler:  1980  sontası  Türk  Sanatında  değişimler,  Kavramsal  Sanat,  Video  Art,   
performans sanatı, arazi sanatı, Arte Povera fotoğraf, film, sokak sanatı, yoksul sanat. 
Kavramsal  sanat  terimi,  1960'larda  artık  kendilerini  alışılageldik  sanat  eseri  biçiminde 
göstermeyen  sanat  eserleri  için  kullanılmaya  başlanır.  Düşüncenin  sanata  dönüşümünü 
kavramların  izinde  aktaran  yeni  sanat  dalı  kendine  farklı  malzemeler  ve  farklı  üretme 
teknikleri bulmakla kalmaz çağdaş teknolojinin elektronik ortamından da yararlanır.  
Kavramların  izinde  koşan  sanatçılar,  bir  resim  veya  heykel  yapmak  üzere  yola  koyulup  bu 
amaca  yönelik  fikirler  üretmek  yerine  geleneksel  gereçlerin  ve  biçimlerin  ötesine  ulaşarak 
düşüncelerini  aydınlatmaya  önayak  olacak  malzemelere  yönelirler.  Klasik  olarak 
tanımladıkları  sanat  ürünlerinin  metalaşan  değerlerine  başkaldıran  yapılarıyla  kalıcılığın 
karşısına anlık oluşumların heyecanını getirmeye yönelirler.  
İlk olarak 1960'ların başında Henry Flynt tarafından bir Fluxus yayınında kavram, sanatsal bir 
tanımlama  olarak  kullanılır.  Kavram  sanatı,  Joseph  Kosuth  ve  Art&Language  grubu 
tarafından  daha  geniş  kapsamlı  anlamlarda  kullanılır.  1970'lerden  itibaren  ise  'kavramsal' 
kullanımı yaygınlaşır. 
Kavramsal  sanatta  öncelik  kavramın  açıklanmasını  hedeflediği  için  sanat  üretim  biçimi 
sınırlandırmalara  karşı  çıkar  ve  malzeme  seçkilerine  sınırsız  alanlar  yaratır.  1960'lardan 
itibaren  özellikle  performans  sanatı,  arazi  sanatı,  Arte  Povera  eğilimleri  yaygınlaşır.  Kimi 
kavramsal  sanat  yapıtları  atık,  buluntu  nesneler,  karalamalar,  yazılı  ifadeler  veya 
kılavuzlardan oluşur. Bunun yanı sıra fotoğraf, film ve video da kullanılan gereçler arasındaki 
yerini alır. Temel olarak 1960 ve 1970'lere ait bir akım olmasına karşın günümüz sanatında da 
etkisini sürdürmeye devam etmektedir. 
Türk plastik sanatlarının gelişim çizgisi izlendiğinde; 2000’lere gelindiğinde, 1950’lerin soyut 
sanatı  çevresinde  yaşanan  dramın  tekrarlanması  ilgi  çekicidir.  Tuval  resmi  ve 
enstalasyonlar/yerleştirmeler, sanatçılar için zorunlu tercih koşulları olarak belirlenir ve hatta 
daha da ileri gidilerek çağdaşlık, çağ dışılık boyutuna kadar ulaşan baskılar ortaya çıkar.  
Sanatın  özgürlükçü  ve  sanatçının  özgür  kimliğine  yapılan  müdahaleler  seçimi  sanatçıya  ait 
olması gereken üretimi güdüm altına almaya yönelir. Kavramlar üzerinde yükselen yeni sanat 
atılımları, kavramları irdeleyenlerin özgürlük kavramına getirdiği dar sınırla yüz yüze gelir.  
Kendilerini bu sınırların dışında tutmaya özen gösteren, öznel kalmayı başaran özgür sanatçı 
kimlikleri,  biçimin  değil  içeriğin  sanata  anlam  verdiği  gerçeğine  tutunarak,  tuval  ve 
yerleştirmeler  seçkisini  kendileri  belirleyerek,  özgün  örnekler  yaratarak  bu  dar  boğazı 
geçerler.  
Farklı  malzemelerle  başlayan  deneysel  örneklerle,  mekân  ve  düşünce  kesitlerinin  izinde 
belirlenen kavramları belirleyen işlere ulaşılır.  
Bu  gelişim  çizgisinin  izleri,  Serkiz,  Canan  Tolon,    Elif  Ayiter,    Serdar  Arat,  İsimsiz,  1991, 
Serhat Kiraz, Bedriye Kaya , Şükrü Aysan, Handan Börtücene, Ayse Erkmen, Selma Gürbüz, 
Halil  Altindere,  Hüseyin  Bahri  Alptekin,  Nancy  Atakan,Yetkin  Basarır,  Hüseyin  Çağlayan, 

 
 
 
Server  Demirtaş,  İnci  Eviner,  Gul  Cagin 
, 
Yasemin  Baydar,
 
Can  Altay,
 
Banu  Cennetoğlu
, 
, 
Leyla Dedeal, Asuman Destecioğlu,  Tayfun Erdoğmuş, yapıtlarıyla örneklenebilir. 
 
 
 
 
 
Foto:1. Tayfun Erdoğmuş. Aegeum3 2004 Video Art.  
 
 
 
 
Foto:2 Canan Tolun. Tıkırında Herşey. 2005 TÜYB 127x165cm.  
 

 
 
 
 
Foto:3 Elvan Alpay. İsimsiz 2004.  Alüminyum Pleksiglas  
 
 
 
 
 
Foto:4.İnci Eviner. Kağıt Üzerine suluboya karbon kopya desen.64x50. 
 
 

 
 
 
 
Foto:5 Canan Dağdelen. Homewards Kısmen sırlı Beyaz Çamur2003 22x22x22cm 
 
 
 
 
Foto:6.Serhat Kiraz. Kompozisyon. Baskı. 200x200cm 
 

 
 
 
 
Foto:7 SARKIS. 21.01.2000 - 09.04.2000 : 2000, CAPC Musée Bordeaux, 21.01 - 09.04.  
(solo) 
 
Foto:8  Handan  Börütecene.  Brich  und  sieh.  1985  (wiederholt  2007)  Adobe,  Tontabletts,  zerbrochene  Spiegel, 
Holzhämmer, ungültiges Papiergeld, Fernseher, Videofilm 
 
 
 
Kaynak:  
 
Akkoyunlu,Begüm., “1980’li Yılların Türk Sanatından Bir Kesit: İstanbul Sanat Bayramı Ve 
Yeni Eğilimler Sergileri”, Sanat Ve Sosyoloji, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2005, S. 182 
 
Akkoyunlu, Begüm., Akademi Ve Konservatuar’ın Ortak Çalışmalarıyla Hazırlanan “Çağdaş 
Sanat Bileşimi” Adlı Etkinliği Buna Örnek Göstermektedir. 
 
Akkoyunlu,  Begüm.,  Çağdaş  Türk  Sanatında  İstanbul  Sanat  Bayramı,  Yeni  Eğilimler 
Sergileri  Ve  ‘Yeni’nin  Kimliği,  Hacettepe  Üniversitesi,  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü, 
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2003, S.93 
 

 
 
 
Aksüğür (Duben), İpek., “Yeni Eğilimler Sergisi Değişik Sanat Dillerini, Çeşitli Araç Ve 
Gereçleri Bir Araya Getiriyor”, Milliyet Sanat, S.340, 22 Ekim 1979, S.4-6, 31 
 
Antmen, Ahu., “Yeni Eğilimler Sergisi Yedi Yıl Aradan Sonra “Yeni” Açılış Yapamadı: Yeni 
Eğilim Tuval Üzerine Yağlıboya Mı?”, Cumhuriyet, Kültür Sanat Eki, 15 Mart 1994, S.3 
 
Antmen, Ahu., Türk Sanatında Yeni Arayışlar: 1960-1980, Mimar Sinan Güzel Sanatlar 
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005 
 
Erzen,Jal.,E “Türk Sanatında “Yeni Eğilimler” Ve Sanat Bayramı”, Haz. Şükrü Aysan, Zekai 
Ormancı, Zekai., 1. İstanbul Sanat Bayramı, Sergiler Kataloğu, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar 
Akademisi Yayını, İstanbul, 1979, S.8 
 
Kabaş ,Özer., “Yeni Eğilimler Sergisi Ve Değişik Çağrışımlar”, Milliyet Sanat, S.131, S.33. 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C. 
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ VE SANAT TARİHİ 
TÜRK HEYKEL SANATI 
HEYKEL SANATINDA GERÇEKÇİ YORUMLAR 
 
 
 
 
 
 
 
Prof. Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
EKİM - 2009 
ANKARA 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
11.Türk Heykel Sanatı 
 
Anahtar kelimeler: Heykel, Natüralist, Klasik, Gerçekçi, Büst, Kabartma, Sultan Abdülaziz 
 
Heykel  sanatının  Osmanlı  İmparatorluğu'nun  toplumsal  yaşamına  katılmasının  kesin  çizgisi 
1871  yılında  gerçekleşir.  Heykelin  saray  yaşamına  girişi  Sultan  Abdülaziz'in  Avrupa 
kentlerine yaptığı gezinin hemen ardından gerçekleşir.  
 
30  Haziran  1867'de  Lyon  garında  IXX.  Napolyon  tarafından  görkemli  bir  törenle  karşılanır. 
Üç ay süren bu uzun gezi programında; Paris, Londra ve Viyana yer alır.  
Abdülaziz’i  18  Ağustos  1967'de  Viyana  Ambras  Galerisini  gezerken  gösteren  illüstrasyon 
onun salonu dolduran heykellere gösterdiği ilgiyi belgelemektedir.  
Abdülaziz  yurda  dönüşünde  de,  Batılı  imparatorların  büyük  bir  beğeni  ile  Marc  Aurele'den 
başlayarak  sürdürdükleri  at  üzerinde  kahramanlık  heykellerini  araştıran  bir  heykelinin 
yaptırılması  konusunda  bir  karar  alır  ve  uygulanması  için  gerekli  emirleri  verir.  İstanbul'a 
C.F. Fuller çağırılır. 
 
Sonuçta at üzerinde bir Osmanlı sultanı heykeli yaptırılmış olur. Heykel Beylerbeyi Sarayı'na 
koydurulur. Fakat tahttan Abdülaziz indirilince heykel Topkapı Sarayı'na taşınır. 1922 yılında 
Şehzade Abdülmecit, heykeli Topkapı Sarayı'ndan aldırır ve Üsküdar Bağlarbaşı'nda bulunan 
köşküne getirtir. Cumhuriyet’in ilanı ile heykel bu köşkten alınarak tekrar Topkapı Sarayı'na 
taşınır.  Şu  anda  Beylerbeyi  Sarayı'nda  bulunmaktadır.  Daha  önce  de  İbrahim  Paşa,  Mohaç 
Seferi sırasında Macaristan'dan getirttiği heykelleri sarayının önüne, Sultanahmet Meydanı’na 
yerleştirilmiştir. 
 
Saray ve çevresinin heykel sanatına duyduğu ilgi Osmanlı toplumunun içinde heykel sanatına 
karşı ilk ilginin başlamasını gerçekleştirir. Osmanlı paşaları, devletin üst düzey görevlileri ve 
zengin ailelerinin bahçe peyzajları içinde heykeller moda olmaya başlar. Avrupa'dan getirtilen 
dökme  heykeller  birer  birer  İstanbul'un  farklı  semtlerinde  bulunan  köşklerin  büyük 
bahçelerinde  yer  almaya  başlar.  Çoğu  ceylan,  geyik  gibi  av  hayvanlarını  betimleyen  bu 
heykellerin arasında kadın heykelleri de bulunmaktadır,  
Heykel  Sanatının  öğrenime  açılması  Sanayi_i  Nefıse  Mekteb-i  Alisi’nin  açılışlıyla 
gerçekleşir.  
 
Kaynak:  
 
Gezer, Hüseyin- Berk, Nurullah-, "50 Yılın Türk Resim ve Heykeli", İstanbul, 1973 
Çoker, Adnan, "Osman Hamdi ve Sanay-i Nefise Mektebi", İstanbul 1983 
Cezar, Mustafa, "Devlet Güzel Sanatlar Akademisi 90. Yıl", İstanbul 1973. 
Cüda, Mahmut, "Abide Jürisi", Cumhuriyet, 9 Mart 1938. 
Giray, Kıymet, “Abdülaziz Heykelinden 1950’lere Uzanan Çizgide Türk Heykel Sanatının 
Gelişimi, Türkiye’de Sanat, S.29,s.30-38 
 
Giray, Kıymet, “Osmanlı Heykel Sanatı”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 11, Ankara 1999, s. 491-
495  

 
 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr.Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
T.C. 
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ ve SANAT TARİHİ 
SANAT TARİHİ 
Heykel Sanatında Gerçekçi Yorumlar 
 
 
 
 
 
 
Prof.Dr. Kıymet Giray 
 
 
 
 
 
 
KASIM- 2009 
ANKARA 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
11.1. Heykel Sanatında Gerçekçi Yorumlar 
 
Anahtar Kelimeler: Heykel, Natüralist, Klasik, Gerçekçi, Büst, Kabartma, Sultan Abdülaziz. 
 
Heykel Sanatının gelişiminde en önemli atılım Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisinin 1883 yılında 
Osman Hamdi Bey'in önderliğinde kuruluşu ile gerçekleşir. 1883 tarihinde Okul Resim, Hâk 
(Oyma)  ve  Mimari  bölümleriyle  öğrenime  başlar.  Hâk  bölümü,  modelaj  atölyeleri,  çamur 
küvetleri  ve  çalışma  alanlarıyla  tamamen  heykel  için  ayrılmıştır.  Osmanlı  topraklarında 
heykel öğretimi yapan bir okul açılır ve bu dalda öğretim yapabilecek olan tek bir kişi olduğu 
o  zaman  ortaya  çıkar.  Yervant  Osgan  (1855-1914).  Osgan  Efendi  Fransa'da  Houdon  ve 
İtalya'da Filippo Della Vale'ninl yapıtlarının esinlerini taşıyan değerleri bireysel duyarlığı ile 
birleştirir. Oriantalist bir anlayışla yaklaştığı figürsel anlatımlarında büyük başarı elde eder. 
İhsan  Özsoy  (1876-1944),  Kadıköy  Süreyya  Sinemasına  yaptığı  rölyefle,  figürlü  bir 
kabartmanın büyük halk kitlelerinin yaşamına doğrudan katılmasını başarır. İsa Behzat (1875- 
1916) Yıldız Çin Fabrikası Müdürlüğü görevinin yanı sıra Büst heykelleriyle tanınır. Mesrur 
İzzet  1900'lere  tarihlenen  çocuk  büstü  Mesrur  İzzet'in  gerçekçi  yorumuna  doğal  anlatımlar 
kattığını kanıtlamaktadır. Çemberlitaş, Göksu Çeşmesi rölyefleri 1 İstanbul Resim Salonunda 
sergilenen yapıtları arasında yer alan rölyefleridir. 
 
Mehmet  Mahir  Tomruk,  1933  yılında  İhsan  Özsoy'  un  emekliliği  ile  de  Heykel  Bölüm 
atölyesine atanır.  
 
Neiat  Sirel'  in  yapıtları  arasında  dönemin  sanatçılarının  büstleri  önem  taşır,  şair 
Adülhakhamit,  Mithat  Paşa,  şair  Ahmet  Haşim,  Ressam  Avni  Lifij  başları  gibi  heykelleri 
dönemin  önemli  şairlerini  ve  ressamlarını  anıtlaştırır.  Sirel,  Cumhuriyet  anıt  heykellerinin 
yapımında  da  görev  alır  ve  İzmit,  Bursa,  Bolu,  Çanakkale,  Malatya  heykellerinin  yapımını 
gerçekleştirir.  
 
19.  yüzyılın  son  çeyreğinde  Osmanlı  sanat  dalları  arasına  giren  heykel  sanatı,  kendi  gelişim 
çizgisi  içinde  ilerlerken  verdiği  örneklerle  natüralist  figürsel  anlatımları  benimsediğini 
vurgular.  Kabartma  ve  büst  heykellerin  ağırlık  kazanır  ve  teknik  olarak  da  alçı  ve  mermer 
heykeller yapılır.  
 
Heykellerin konusu da iki ana başlık altında toplanabilir. Birinci grup daha çok kabartmalarda 
yer  alan  romantik  konulu  figüratif  anlatımlardır.  Sayısal  çokluk  ise  ikinci  grup  olan  portre-
üstlerdir. Kabartmalar ve büstlerin yoğunluk kazandığı Osmanlı Heykel Sanatı'nın sanatçıları, 
biçem  olarak  da  gerçekçi  yorumların  izlerini  heykellerine  yansıtma  çabası  içinde  yapıtlar 
üretirler. 
 
 
Kaynak: 
 
Gezer, Hüseyin- Berk, Nurullah-, "50 Yılın Türk Resim ve Heykeli", İstanbul, 1973.  
Çoker, Adnan, "Osman Hamdi ve Sanay-i Nefise Mektebi", İstanbul 1983.  
Cezar, Mustafa, "Devlet Güzel Sanatlar Akademisi 90. Yıl", İstanbul 1973. 
Cüda, Mahmut, "Abide Jürisi", Cumhuriyet, 9 Mart 1938. 
Giray,  Kıymet,  “Abdülaziz  Heykelinden  1950’lere  Uzanan  Çizgide  Türk  Heykel  Sanatının 
Gelişimi” Türkiye’de Sanat, S.29,s.30-38 

 
 
 
 
Giray, Kıymet, “Osmanlı Heykel Sanatı”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 11, Ankara 1999, s. 491-
495 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr.Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof.Dr. Hale KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
TÜRK HEYKEL SANATI
  
HEYKEL SANATINDA SOYUT YORUMLAR 
 
 
 
 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
 
EKİM - 2009 
ANKARA 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
11.2. Heykel Sanatında Soyut Yorumlar 
 
Anahtar Kelimeler: Heykel sanatı, soyut, malzeme, bronz, tel, anıt heykel, 
Cumhuriyet  dönemi  her  alanda  olduğu  gibi  heykel  dalında  da  önemli  gelişimlere  olanak 
tanıyacaktır.  Türk  heykeli  Cumhuriyet’in  aydınlattığı  kültür  yapısıyla  heykel  sanatımızın 
temsilcilerini  yetiştirecek  ve  kent  dokusu  içinde  heykel  kullanımı  gibi  çağdaş  uygulamalara 
önayak  olacaktır.  Bu  arada  özellikle  Cumhuriyet’in  başkenti  Ankara’dan  başlayarak  anıt 
heykeller yurdun her köşesine dağılacaktır. 
Önemli  heykel  sanatçısı  Ratip  Aşir  Acudoğlu  Menemen  ve  Erzincan  deprem  anıtlarıyla, 
heykel sanatının toplumsal sarsıntıları belleklerde yaşatacak anıt değerlerine örnekler verir.  
1940  yılından  sonra  resim  sanatında  olduğu  gibi  soyut  ve  soyutlama  kavramları  üzerinde 
yaratılan tartışmalar,  heykel alanında da yeni bir dönemin başlamasına neden olur.  
Hadi Bara, Zühtü Müritoğlu, İlhan Koman, Hüseyin Gezer ve Şadi Çalık gibi heykeltıraşlar, 
soyut  anlatımlara  yöneleceklerdir.  Soyut  örneklerin  ilk  uygulama  alanlarından  birisi  de 
Anıtkabir çalışmaları olur.  Anıtkabir’in kabartmaları ve heykelleri bu anlayışı örnekler.   
Hüseyin Gezer 1951 yılında yaptığı “Efenin Aşkı” ile soyut çalışmalar arasında yer alır.  
1955’te  devlet  bursuyla  gittiği  Paris’ten  yurda  dönen  ve  burada  soyut  çalışmalarla  uğraşan 
Koman,  istanbul’da  açılan  bir  sergiye  verdiği  sökülüp  takılabilir,  gezici  “Dükkan”ı  ile 
serginin  en  ilgi  çekici  yapıtını  ortaya  koyar,  kişisel  heykel  sergileri  açılmaya  başlar.  Şadi 
Çalık  burada  bir  kez  daha  önemle  üzerinde  durulması  gereken  “Minimumizm”  adlı  yapıtını 
1957’de istanbul  Amerikan Haberler Merkezinde açılan bir  grup sergisinde ilk kez gösterir. 
Şadi Çalık, soyut heykellerin en önemli örneklerini gerçekleştirir. 
Türk  heykeltıraşları  başarılarını  yurt  dışı  etkinliklere  de  taşır.  1953  yılında  Londra  Çağdaş 
Sanatlar  Enstitüsünün  düzenlediği,  Bilinmeyen  Siyasi  Esir  adlı  anıt  yarışmasına  katılırlar.  
Yarışmaya katılan 3500 maket arasından yapılan seçimle anıt maketi yarışmasına seçilen  iki 
yüz anıt-maketinin arasında Şadi Çalık ve Zühtü Müritoğlu’nun maketleri de yer alır. 
Zühtü  Müritoğlu,  1947  yılında  gönderildiği  Paris’te  geçirdiği  öğrenim  süreci  sonrasında 
istanbul’a  döndüğünde  heykel  sanatı  üzerine  yazılar  yazmakla  kalmaz,  aynı  zamanda 
soyutlamalara  yönelen  figüratif  kadın  figürleriyle  heykel  sanatımıza  yeni  bir  anlayış  getirir. 
Ağaç  imgesini  taşıyan  soyut  heykelleri  onun  1950  sonrasında  yöneldiği  soyut  anlatımları 
belirler ve dönemi içinde ulaştığı heykel yorumunu kanıtlar. 
Hadi  Bara,  soyut  heykel  anlayışını  yapıtlarına  yerleştirirken  bir  taraftan  da  yetiştirdiği 
öğrencilerin bu eğilimi kavramalarını sağlar. Boş ve dolu yüzeylerin geometrik tasarımlarını 
ortaya koyan Bara, aynı zamanda heykel boşlukta dinamik bir çizgi çizerek alan yaratmaktır 
görüşünü heykelleriyle vurgular.  
1951’de Fransa’da öğrenim gören İlhan Koman Türk heykeline özgün yapıtlar üreten önemli 
bir heykel sanatçısıdır.  Hadi Bara, ilhan Koman ve mimar Tarık Carım bir araya gelerek 1955 
Ocak ayında Türk Grup Espası’nı kurarlar.  

 
 
 
Kuzgun  Acar,  heykel  sanatının  sınırlarını  zorlayan,  malzeme  seçimi  ve  biçim  analizlerinde 
sınır  tanımayan  sanatçı  kimliği  ve  üstün  yeteneğiyle  heykel  sanatımıza  atılımcı  yapıtlar 
kazandırır. Temel çivileriyle gerçekleştirdiği dinamik kompozisyonlar, 1961’de Paris Gençler 
Bienali’nde heykel dalında birincilik ödülü kazanmasını sağlar.  
Türk heykel sanatının günümüze ulaşan gelişiminin temelinde 1950-60 arasında ortaya çıkan 
araştırma  döneminin  sonucunda    soyut  heykellere  yönelen,  Tamer  Başoğlu,  Meriç  Hızal, 
Rahmi Aksungur,  Ferit Özşen, Sethuz Topuz heykeltıraşların katkısı büyük olacaktır. 
 
 
Foto:1 Kuzgun Acar 
 

 
 
 
 
Foto:2 Kuzgun Acar, Soyut Heykel, 1973, metal.  
 
 
Foto:3. Tamer Başoğlu  ODTÜ Bilim Ağacı, 1966, Ankara.  
 
 
 

 
 
 
 
Foto:4. İlhan Koman Akdeniz, 1980, demir, 600 x 400 x 100 cm., Zincirlikuyu.