T. C. KÜLTÜr ve turizm bakanliği tüRKİye küLTÜr portali projesi

 
Kaynak: 
Alsaç,  Ü.,  Türkiye’de  Mimarlık  Düşüncesinin  Cumhuriyet  Dönemindeki  Evrimi,  Trabzon 
1976 
 
Aslanoğlu, İ., Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Ankara 1980 
  
Batur, A., M.Vedat Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, İstanbul 2003 
 
 

 
 
 
Bozdoğan, S., Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, 
İstanbul 2002 
 
Eldem, S.H., “50 Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı”, Akademi, 8, İstanbul 1974, s. 8-70 
 
Karasözen,  R.-Özer,  F.,  “Çağdaş  İstanbul  Mimarlığında  Post-Modernizmin  Rasyonel 
Temeli”, İ.T.Ü. Dergisi, C:5, S:2, İstabul 2006, s.107-111 
 
Kortan, E., Türkiye’de Mimarlık Hareketleri ve Eleştirisi 1950-1960, Ankara 1971 
 
Kotran, E., Mimarlıkta Rasyonalizm, Mimari Akımlar I, İstanbul 1996 
 
Özbay, A., Türk Mimarları 2000, İstanbul 1999 
 
Özorhon,  İ.F.-Ulusu Uraz, T., “1950-60 arası Türkiye  Mimarlığı’nda Özgünlük Arayışları”, 
İTÜDergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, C:8, S:2, İstanbul 2009, s.89-100 
 
Sözen, M.-Tapan, M., 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul 1973 
 
Yavuz, Y., Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlı Dönemi, Ankara 1981 
 
 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
Kaynağı Hazırlayan/ 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr. Kıymet Giray        Prof.Dr. Kıymet Giray       
Prof. Dr. H. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
9.1. I. Ulusal Mimarlık Üslubu Ve Mimarları
 
 
Anahtar Kelimeler: Türkiye Cumhuriyeti, Ulusal Mimarlık Üslubu, Mimari, Ankara 
Bir  bozkır  kasabası  genç  Türkiye  Cumhuriyeti’nin  düşün  yapısının  aydınlığı  ve  ışığıyla 
yeniden yapılanacaktır. İlk olarak 1924 yılında Alman uzman Haussler ve Macar uzman eski 
Ankara ve Yenişehir planını yapar. İç İşleri Bakanlığı, İmar Müdürlüğü kuruluşu aşamasında 
düzenlenen  yarışmayı,  Hermann  Jansen’ın  10  yıllık  imar  programı  kazanır  ve  uygulama 
başlar. 
Cumhuriyet  yönetimi,  sosyal,  ekonomi,  eğitim,  kültür  ve  devlet  idaresinde  geliştirdiği 
yeniliklere  uygun  okul  hastane,  banka,  bakanlık,  sosyal  ve  kültürel  yapılar  ve  konutlara 
gereksinim  duymaktadır.  Cumhuriyetin  ilk  yapılarının  inşasını  Mimar  Vedat,  Mimar 
Kemalettin, İtalyan asıllı Giulio Mongeri ve Arif Hikmet Koyunoğlu üstlenir. 
Yeni başkent Ankara’da, o zamanki ticaret merkezi olan Ulus ve Anafartalar bölgesi, Devletin 
mali mekanizmasına yardımcı bankalara ayrılır.  Ziraat Bankası, Osmanlı Bankası, İş Bankası 
ve  Tekel  Baş  Müdürlüğü  binaları  Mimar  Mongeri  tarafından  kurulur.  Batının  neo-klasik 
etkilerini  1.  Milli  Mimarlık  akımı  üslubuyla  birleştiren  simetrik  kitleli  bu  yapılar  cephe 
dekorasyonlarında toplanan bezemelerinin yoğunluğu ve çeşitliliği ile göze çarparlar. 
Cephelerde;  Selçuklu  ve  Osmanlı’ların  değişik  formlu  kemerleri  yeni  düzenler  içinde 
bütünleşirler. Hareketli cephelerde girişler özgün bir yer tutar.  Mermer sütunlar, çini panolar, 
madeni  bezemeler  girişleri  belirgin  kılar.  Çoğun  bir  kaç  basamakla  yükseltilirler  ve  hemen 
üstlerinde dışa açılan küçük balkonlarla taçlandırılırlar.  Bazen girişi, çoğu zaman da köşeleri 
kulesel  görünümlere  ulaştıran  kubbeli  sonlar,  anıtsal  tasarımları  vurgular.  Osmanlı  taç 
kapılarının  tepeliği  çatıdan  yükselerek  anıtsallığı  güçlendirir.  Geniş  saçaklara  mukarnaslı 
şeritlerle geçilir. 
Cumhuriyet’in  ilanından  hemen  sonra,  Genç  Türkiye  Cumhuriyetinin  imar  programında, 
Mimar Vedat Bey’de görev alacaktır. Atatürk’ün emri ile Ankara’ya gelen Vedat Bey ilk iş 
olarak  Çankaya  Gazi  Köşkünü  düzenleyecektir.  Vedat  Bey’in  1924  yılında  inşa  ettiği  Eski 
Halk Fırkası Mahfili 1960 yılına kadar Büyük Millet Meclisi Binası olarak hizmet verecektir. 
Ulus’ta,  İstasyon Caddesinde Sayıştay binasının güneyinde  yapılan bina  bodrum  üzerine iki 
kat  olarak  inşa  edilir.    Meclis  Salonu  olarak  kullanılan  toplantı  salonu,  iki  kat  boyunca 
yükselirken  çevresi  odalarla  sarılır.    Yapıyı  çevreleyen  büyük  bahçe,  bir  kaynaktan  çıkan 
suların  çavlanlarıyla  dolan  dikdörtgen  formlu  havuzuyla,  peyzaj  mimarisini  de  kazandırır 
yapıya.  Cumhuriyetin  ilk  yapılarını  gerçekleştiren  Mimar  Vedat,  Selçuklu  yapılarından 
başlayarak,  geleneksel  mimari  sanatımızın  özelliklerini  taşıyan  bir  mimari  stile  ulaşmayı 
amaçlar.    Bunun  içinde  gördüğü  eski  yapıların  mimari  elemanlarını  ve  bezeme  özelliklerini 
eskizler halinde çizerek belgeler. Yapılarında bu çizimlerden önemli ölçüde yararlanır. Fakat 
bu  ayrıntılar  onun  yapılarında  birbiri  içine  giren  karma  bir  seçmeciliğe  ulaşır.  Mimarinin 
özünde değil dekorasyonunda gerçekleşen bir üslup ortaya koyar. 
Klasik  Osmanlı  mimarisine  öykünen  bir  mimari  üsluba  yönelmesi  nedeniyle,  Neo-Klasik 
Dönem Mimarisi olarak da adlandırılan etkinliklerin en önemli mimarlarından birisi de Mimar 
Kemalettin Bey olacaktır. Mimar Kemalettin yapılarında batılı mimari tasarımları kullanacak 
fakat özellikle cephe tasarımları kapsamı içinde geleneksel mimari öğelere yer veren, seçmeci 
bir  uygulamaya  önem  verecektir.  İlk  olarak  planları  Mimar  Vedat  tarafından  çizilmiş  olan 
Ankara  Palas’ın  yapım  işini  üstlenir.  Cumhuriyet  döneminde  kurulan  okullara  öğretmen 
yetiştirmek  amacıyla  yapımı  istenen  Gazi  Eğitim  Enstitüsü  de  Mimar  Kemalettin  Bey 

 
 
 
tarafından inşa edilir ve 1929 yılında tamamlanır.  Mimar Kemalettin Birinci Mimari Üslubun 
usta  mimarı  olarak  özelliklerle  Ankara’da  iki  önemli  yapının  Devlet  Demir  Yolları  İşletme 
Binası  ve  Vakıf  Apartmanı  plan  ve  projelerine  de  gerçekleştirir.  Fakat,  17  Temmuz  1927 
yılında  ani  ölümü  ile  bu  yapılar  Kemalettin’in  tasarımına  uygun  niteliklerini  koruyarak 
tamamlanır. 
Ulusal Mimarlık akımının temsilcilerinden Arif Hikmet Koyunoğlu 1925-1927 yılları arasını 
kapsayan  dönemde,  Etnografya  Müzesi’ni  inşa  eder.  Bodrum  üzerine  önden  bir  arkadan  iki 
katlı olarak inşa edilir. Yapının cephe düzenlemesi döneminin neo-klasik anlayışını yansıtır. 
Koyunoğlu,  1926  yılında  açılan  yarışmada,  I.Ulusal  Mimarlık  Dönemi’nin  önemli 
örneklerinden olan Türkocağı Merkez Binası projesi ile birincilik ödülünü kazanır. Yarışmaya 
katılan diğer Mimarlar; Mimar Kemalettin, Vedat Bey, Muzaffer Bey, Mongeri gibi dönemin 
ünlü  ustalarıdır.  Gereksinim  duyulan  Bakanlık  binaları  kapsamı  içinde  ele  alınan  Dış  İşleri 
Vekâlet Binası da 1927 yılında Arif Hikmet Koyunoğlu tarafından inşa edilir.  
Cumhuriyetin  ilanından  hemen  bir  yıl  sonra,  1925’de  demiryolunun  güneyi,  devlet 
memurlarının konuk gereksiniminin karşılanması amacıyla kamulaştırılır. Bu alanda bir ve iki 
katlı,  dört  beş  odalı  evler  yapılmaya  başlanır.  Batı  kentlerinin  bahçeli  ev  semtleri  Sıhhiye- 
Yenişehir  arasında,  Kavaklıdere  bölgesinde  kurulmaktaydı.  1920’lerden  1930’lara  kadar 
yapılan  ev  yapıları,  geniş  saçaklıkları,  kuleli  çıkmaları  ve  cephe  dekorasyonlarıyla  dönemin 
neoklasik çizgisini  izlerler. 1927’lerden başlayarak kübik  formlar ev mimarisine de  egemen 
olur. 
 
İş Bankası 1928, Giulio Mongeri (Foto. M. Çeken) 

 
 
 
 
Halk Fırkası Mahvili (II. Meclis Binası) 1924, Vedat Tek, (Foto. M. Çeken) 
 
 
Gazi Muallim Mektebi 1927-1930, Mimar Kemalettin Bey 
 

 
 
 
 
Ankara Etnografya Müzesi 1925-1928, Arif Hikmet Koyunoğlu, (Foto. M. Çeken) 
 
 
Kaynak:  
Alsaç,  Ü.,  Türkiye’de  Mimarlık  Düşüncesinin  Cumhuriyet  Dönemindeki  Evrimi,  Trabzon 
1976 
 
Aslanoğlu, İ., Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Ankara 1980 
 
Batur, A., M.Vedat Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, İstanbul 2003 
 
Bozdoğan, S., Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, 
İstanbul 2002 
 
Eldem, S.H., “50 Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı”, Akademi, 8, İstanbul 1974, s. 8-70 
 
Kortan, E., Türkiye’de Mimarlık Hareketleri ve Eleştirisi 1950-1960, Ankara 1971 
 
Özbay, A., Türk Mimarları 2000, İstanbul 1999 
 
Sözen, M.-Tapan, M., 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul 1973 
 
Yavuz, Y., Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlı Dönemi, Ankara 1981 
 
 

 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca hazırlanan tüm içeriğin her türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına 
devredilmiştir.    Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme, 
ekleme, silme veya yayından kaldırma hakkına sahiptir. 
Kaynağı Hazırlayan/ 
Emeği Geçen 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr. Kıymet Giray / 
Dr.Muharrem Çeken      
Prof.Dr. Kıymet Giray       
Prof. Dr. H. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
T.C.  
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
SANAT TARİHİ 
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK MİMARİSİ 
TÜRK MİMARİSİNİN MODERNLEŞME SÜRECİNE GİRİŞİ 
 
 
 
 
 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
 
 
 
 
 
 
KASIM - 2009 
ANKARA

 
 
 
9.2. Türk Mimarisinin Modernleşme Sürecine Girişi 
 
Anahtar  Kelimeler:  Türkiye  Cumhuriyeti,  Modern  Mimari,  Yabancı  Mimarlar,  1930’lu 
yıllar 
1930’lu yıllara gelindiğinde mimari yapılarda gelişen ve 1.Ulusal Mimari olarak adlandırılan 
dönem,  kıyasıya  eleştirilmeye  başlanır  ve  yeni  mimari  arayışlara  yönelinir.  İstanbul’da 
Cumhuriyet öncesinde başlayan ve Cumhuriyet’le birlikte Başkent’in imarına katılan bu stilin, 
Ankara’dan tüm Türkiye topraklarına yayılması da hoş karşılanmamakta ve eleştirilmektedir. 
Divan-ı Muhasebat (Sayıştay) binası yapım tarihinde l. Ulusal Mimarlığa akımı özellikleriyle 
inşa  edilir.  Fakat  inşaatı  tamamlanan  bina,  yapımını  isteyen  Atatürk  ve  hükümet  üyeleri 
tarafından,  diğer  yapıların  genel  bir  tekrarı  olarak  görülür  ve  beğenilmez.    Cephelerinin 
tamamen  sökülmesine  ve  çok  sade  bir  formda,  modern  bir  anlayışla  yeniden  yaptırılmasına 
karar verilir. Tamamen değiştirilen cephe düzeni ile Sayıştay Binası Cumhuriyet Mimarisinin 
dönem  değişimi  için  bir  mihenk  taşı  olacaktır.    Ernst  Egli  yapının  cephe  düzenini  tümden 
değiştirecek ve modern çizgilere kavuşturacaktır.   
Sayıştay Binası’nın değiştirilen cephe düzeni mimarimize katılan ve yeni bir çığır açılmasına 
neden  olan  üç  önemli  gerçeğe  belgesel  kaynak  oluşturacaktır.  Bunlardan  ilki,  1930’larda 
bütün dünyayı etkileyen ekonomik krizdir. Bu kriz Türkiye’de Devletçiliği güçlendirecek ve 
mimaride de bu etken ön plana çıkacaktır. İkincisi ve önemli olanı; Cumhuriyetin geçirdiği ilk 
on  yılın  sonunda  alınan  yeni  ve  atılımcı  gelişme  kararlarıdır.  Atatürk  bu  karaları  10.yıl 
nutkunda açık olarak belirtecektir. 
Mimarinin  gündemine  batılı  akımların  katılmasına  etken  olan  etmenlerden  üçüncüsü  ise 
yabancı  mimarların,  özellikle  Alman  ve  Avusturyalı  mimarların,  Türkiye’nin  mimari 
gelişimine katılmaları hatta bu alanı ellerine geçirmeleridir. 
Bruno  Taut,  Martin  Wagner,  Franz  Hilinger,  Hans  Poelzig,  Martin  Elsasser  Almanya’da 
birlikte  benimsedikleri  “Yeni  Mimarlık”  anlayışını  Türkiye’de,  birlikte  uygulamaya 
koyacaklardır. Ernst Egli, Bruno Taut, Paul Bonatz, modern okul binalarının yapımlarında söz 
sahibi  olurlar.  Ernst  Arnold  Egli,  1927-1936  yılları  arasında  Maarif  Vekaleti  tarafından, 
modern okul yapılarını organize eden danışmanı olarak görevlendirilir. 
Egli, plan ve tasarımlarını geliştirdiği okul binalarıyla hem Ankara’nın mimari dokusuna yeni 
bir  çizgi  katacak  hem  de  sayısal  olarak  diğer  mimarlardan  daha  çok  yapı  inşa  edecektir. 
Musiki Muallim Mektebi (Devlet Konservatuvarı 1927-1928) İşlevi kadar Egli’nin Ankara’da 
inşa ettiği ilk yapı olması nedeniyle de önem taşır. Arka arkaya kübist formlu mimarileriyle 
Orta Öğretim okulları yükselmektedir Ankara’da.  Erkek Ticaret Lisesi (1928-30), Kız Lisesi 
(1930), İsmet Paşa Kız Enstitüsü (1930), Gazi Erkek Lisesi (1936) Etimesut Yatılı Okulu ve 
Lojmanı. Ve Fakülteler, Yüksek Ziraat Enstitüsü ve Kimya ve Zeoteknik Enstitüleri (1933), 
Mülkiye Mektebi (Siyasal Bilgiler Fakültesi 1935) de Egli’nin çizgileriyle yükselir. Egli yalın 
kübik kütleler, binaların merdiven bölmelerini aydınlatan ve katlar boyunca uzanan pencereli 
bölümler,  Yüzeyleri  girintili  ya  da  çıkıntılı  formlarıyla  hareketlendiren  balkonlar,  Dışarıya 
taşan orta bölümler, kare ayaklı anıtsal girişler, ince bordürlerle biten düz ya da gizli eğilimli 
çatılarıyla çağcıl bir mimari çizgi getirir. 
Bruno  Taut  1936’da  Türkiye’ye,  İstanbul  Güzel  Sanatlar  Akademisi  Mimari  bölümünün  ilk 
başkanlığı  için  gelir.  Aynı  zamanda  kendisine  Kültür  Bakanlığı  Proje  Tatbikat  Bürosunun 
yönetimi de verilecektir. Okulların projelendirilmesinde baş danışmandır. Bu aşamada iki orta 

 
 
 
öğretim  kurumu,  Trabzon  Erkek  Lisesi  ve  Cebeci  Orta  Okulu  projelerini  gerçekleştirir  ve 
Macar asıllı Franz Hillenger’le birlikte bu yapıları tamamlar. Taut’un en büyük eseri Dil ve 
Tarih  Coğrafya  Fakültesi  Binasıdır  (1937-1938).  Birbiri  üzerinde  katmanlaşan  kütlesel  dört 
blokun  bileşiminden  oluşan  görkemli  taş  yapı  ortasından  çıkan  kavisli  tük  başlığı  ile 
vurgulanır.  Ön  cepheler  almaşık  duvar  işçiliği  ile  Osmanlı  sanatına  göndermeler  yaparken, 
fuayede, yüksek ayaklarda sıralanan seramik plaklar Selçuklu sırlı tuğla işçiliğini anıştırır.   
Avusturyalı  Mimar  Clemens  Holzmeister,  Cumhuriyet’in  mimarları  arasına;  Ankara’yı 
Başkent  görünümüne  kavuşturan  bir  mimar  olarak  katılacaktır.  Holzmeister,  yapılarıyla 
işlevsel  olarak  hükümet  işlerinin  bir  arada  görüşülüp  çözümlendiği  fakat  ayrı  binalarda 
uygulandığı  toplu  bir  hükümet  merkezi  oluşturur.  1929  yılında  Jansen’in  yerini  belirttiği 
Devlet Mahallesinin mimarıdır Holzmeister. Önce 1927-1931 yılları arasında Milli Savunma 
Bakanlığı  Binası’nı  inşa  eder.  1929  yılında  da  Genel  Kurmay  Başkanlığı’nı  tamamlar. 
Cepheden  dışa  taşan  kübik  formların  ve  dışa  taşan  yarım  silindirik  uzantılarla 
hareketlendirilen  yapı  yeni  bir  mimari  anlayışı  vurgulamaktadır.  Viyana  Ekolünün  kübist 
anlayışı  ve  erken  modernizmin  özelliklerini  gösterir.  Sıhhiye  Orduevi  Binası  da  dışa  taşan 
kübik  bölümleriyle  bu  özelliği  sürdürür.  1932-1934  arasında  İçişleri  Vekaleti,  1933-1934 
arasında  Nafia  Vekaleti  (Bayındırlık),  1934-1935  yıllarında  Ekonomi  ve  Ticaret  Bakanlığı 
yapılır.  Bu  alana  1934  yılında  Yargıtay  Binası  da  inşa  edilir.  1938  yılında  bu  yapı 
topluluklarının güneyinde uzanan onbeşbin metrekarelik alan ele alınır ve bu alanda Türkiye 
Büyük  Millet  Meclisi  yapıları  tasarlanır.  11  Ocak  1937  tarihinde  onaylanan  ve:  “20.  asrın 
icabatını  ve  Türkiye  Cumhuriyeti’nin  varlığını  tecessüm  ettirecek  bir  abide”  olması  istenen 
Türkiye Büyük Millet Meclisi binalar topluluğu için açılan yarışmayı Holzmeister’in projesi 
kazanır.  Arazinin  en  yüksek  noktasında  büyük  toplantı  salonu  bulunan  ve  mermer 
merdivenlerle  ulaşılan  yüksek  ayaklarla  taşınan  görkemli  bir  girişle  taçlanan  ve  birbirlerine 
paralel iki sıra halinde yanlara doğru uzanan binalar köprülerle birleşmektedir. Cumhuriyet’in 
en  önemli  simgelerine  Büyük  Millet  Meclisi  ve  Vekalet  binalarına  imza  atan  Holzmeister 
1931-1932 arasında Cumhurbaşkanlığı Konutu’nu da inşa edecektir.  
Bu  yıllarda  Ankara’da  birçok  mimar  hummalı  bir  çalışma  ile  bir  başkentin  kuruluşunu 
gerçekleştirmektedirler.  Döngüsel  merdivenlerine  karşıt  oluşturan  iç  bükey  cephe  düzeniyle 
Sümerbank’ı Martin Elsaesser, Sağlık Bakanlığını Theodor Post, Numune Hastanesini, Hilal-i 
Ahmer ve Belediye Çarşısı’nı Robert Öerley, Hıfzıssıha Okulu, Merkez Binası ve Profesörler 
Lojmanları 1933-1936 arasında Hüttig tarafından inşa edilir. 
Bu  yıllarda  yabancı  mimarların  yanı  sıra  birçok  genç  Türk  mimarı  da  inşaat  sektöründe 
etkinlikler göstermektedir. Bunlar yabancı mimarlar ve özellikle Le Corbusier’in kübist-pürist 
devrelerinin konutlarını ideal yapılar olarak örnek alacaklardır. 
Şevki  Balmumcu’nun  Sergi  Sarayı,  Seyfi  Arkan’ın  Belediyeler  (İller)  Bankası  Binası, 
Hariciye Köşkü, Zonguldak Makine Kimya İşletmeleri İşçi Evleri Sitesi, Kozlu Kömür-İş İşçi 
Evleri,  Şekip  Akalın’ın  Ankara  Garı  ve  Gar  Gazinosu,  Bedri  Uçar’ın  Devlet  Demir  Yolları 
Genel Müdürlük Binası ayaklarla bezenen ön cepheleri, dışa taşan yarım silindir kütleleri ile 
dönemin mimari anlayışına katılırlar. 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
  
İsmet Paşa Kız Lisesi (Zübeyde Hanım Kız Meslek Lisesi) 1930, Ernst Arnold Egli, (Foto. M. 
Çeken) 
 
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 1937-1938, Bruno Taut, (Foto. M. Çeken) 

 
 
 
 
Merkez Bankası Binası (Ankara) 1931-1933, Clemens Holzmeister, (Foto. M. Çeken) 
 
 
Sağlık Bakanlığı Binası, Theodor Post, (Foto. M. Çeken) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
Kaynak:  
Alsaç,  Ü.,  Türkiye’de  Mimarlık  Düşüncesinin  Cumhuriyet  Dönemindeki  Evrimi,  Trabzon 
1976 
 
Aslanoğlu, İ., Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Ankara 1980 
 
Bozdoğan, S., Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, 
İstanbul 2002 
 
 Eldem, S.H., “50 Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı”, Akademi, 8, İstanbul 1974, s. 8-70 
 
Kortan, E., Türkiye’de Mimarlık Hareketleri ve Eleştirisi 1950-1960, Ankara 1971 
 
Özbay, A., Türk Mimarları 2000, İstanbul 1999 
 
Sözen, M.-Tapan, M., 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul 1973 
 
Tankut, G., Bir Başkentin İmarı: Ankara 1929-1939, Ankara 1991 
 
 
 
 
Haklar (Rights): (Telif ve kullanım hakları ile ilgili bilgiler.) 
5846  sayılı  Fikir  ve  Sanat  Eserleri  Kanunu  uyarınca  hazırlanan  tüm  içeriğin  her  türlü 
ortamda  umuma  arz  yetkisi  sınırsız  süreyle  Kültür  Turizm  Bakanlığına  devredilmiştir.  
Bakanlık  sonraki  zamanlarda  hazırlanan  içerikle  ilgili  düzeltme,  ekleme,  silme  veya 
yayından kaldırma hakkına sahiptir.
 
Kaynağı Hazırlayan(Grup 
üyesi) / 
Emeği Geçen 
 
Konu Editörü 
Proje Yöneticisi 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY/ 
Dr.Muharrem ÇEKEN 
Prof.Dr. Kıymet GİRAY 
Prof. Dr. H. Hale 
KÜNÜÇEN 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
T.C. 
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI 
TÜRKİYE KÜLTÜR PORTALI PROJESİ 
 
 
 
 
 
 
 
ARKEOLOJİ ve SANAT TARİHİ 
SANAT TARİHİ 
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK MİMARİSİ  
II. Ulusal Mimarlık Üslubu Ve Mimarlar 
 
 
 
 
 
 
 
Prof.Dr. Kıymet Giray 
 
 
 
 
 
KASIM - 2009 
ANKARA 
 
 
 

 
 
 
9.3. II. Ulusal Mimarlık Üslubu Ve Mimarlar 
 
Anahtar Kelimeler: Türkiye Cumhuriyeti, Ulusal Mimarlık Üslubu, Mimari, 1940’lı Yıllar. 
 
1940’lara  gelindiğinde Yabancı  mimarlara karşı tepkiler hız kazanmaya  başlar. Sayıları gün 
geçtikçe  artan  mimarlarımız,  iş  alanlarına  sahip  olan  yabancı  mimarlardan  kurtulmak  ve 
yapıları  kendi  projeleri  ile  inşa  edebilme  şansını  yakalamak  isterler.  Arkitekt  dergilerinde 
Zeki Sayar yabancı mimarlara ödenen paraları servet olarak tanımlayacak, Fransa’da yabancı 
bir mimarın çalışabilmesi için yerli bir mimarla çalışmak zorunda olduğunu örnekleyecek ve 
yabancı  mimarlara  izin  verilmemesi  için  meslek  odalarının  birleşmeleri  gerektiğini 
savunacaktır. Yabancı mimarlara ve modern üsluplara karşı çıkış eylemlerinin başında Sedat 
Hakkı  Eldem  yer  alır.  Bu  tepkilerin  yanı  sıra  Avrupa’daki  Alman  Nasyonal  Sosyalist  ve 
İtalyan  Faşist  düşünsel  ortamların  yansımaları  da  2.  Ulusal  Mimarlık  Üslubunun  ortaya 
çıkmasında etkili olacaktır. Bu üslup 1950’ye kadar olan yaklaşık on yıllık bir dönemde, daha 
önce Türkiye’de bulunmuş olan Alman mimar Paul Bonatz, Sedat Hakkı Eldem, Emin Onat, 
Orhan Arda, Doğan Erginbaş gibi mimarların eserleri ile temsil edilecektir. 
1. Ulasal Mimarlık üslubundan farklı olarak özellikle geleneksel sivil mimari ögelerinden bazı 
detaylarla  biçimci  bir  yaklaşımın  ortaya  konulduğu  görülür.  Dönemin  yapılarında  simetrik 
plan  ve  kesme  taş  kaplamalı  anıtsal  cephe  düzenlemeleri  dikkati  çeken  özellikler  arasında 
sayılabilir. 
Ankara’da, Devlet Mahallesinde, sadece yabancı mimarların yapılarının yükseldiği alanda bir 
Türk  mimarının,  Sedat  Hakkı  Eldem’in  yapısı  yükselecektir.  1934-1937  yılları  arasında 
tamamlanan bu bina uzun yıllar Başbakanlık ve Dış İşleri Vekaleti olarak kullanılır. Bu başarı 
onu  iki  önemli  yapının  projelendirmesine  ve  uygulamasına  götürür.  1942  yılında  Emin 
Onat’la birlikte Ankara Teknik Üniversitesi kampüsü için geliştirdiği çizimler içinden 1943-
1945  arasında  Ankara  Fen  Fakültesi  binaları  tamamlanır.  Anıtsal  kuleleri  anıştıran  yüksek 
ayaklarla taşınan köşe girişleri, Yığma taş ve tuğla ile inşa edilen binaların büyük hollerinin 
tavanları, ahşap camilerden esinlenen meşe uygulamalarla tamamlanır.  
Sedat  Hakkı  Eldem  ve  Emin  Onat’ın  birlikte  tasarladığı  İstanbul  Üniversitesi  Fen  Edebiyat 
Fakültesi  (1944)  binası,  Emin  Onat  ve  Orhan  Arda’nın  tasarımı  Anıtkabir  (1942),  Emin 
Onat’ın  Bursa  Vali  Konağı  (1945),  Paul  Bonatz’ın  Ankara’da  devlet  memurları  için 
tasarladığı  Saraçoğlu  Lojmanları  (1944-1947),  Doğan  Erginbaş’ın  Çanakkale  Zafer  Anıtı 
(1944) gibi bazı eserler 2. Ulusal Mimarlık Üslubunu özellikleriyle temsil edilmektedir.