T ema: Orayliq Qazaqstanda tabiyiy geografiyaliq sipatlama

Betpaqdala okrugi
Betpaqdala okrugi taslı hám gilli shól Betpaqdala platosini iyelep, batısda Sarisuw dáryasınıń tómen aǵımidagi shıǵısda Balxash kóliniń arqa jaǵaǵa shekem 450 — 500 km shamasında sozılıp jatadı. Onıń qubla shegarası Shuw dáryasınıń orta hám tómen aǵısları yoqalab ótedi. Arqa shegarası 46°30' arqa keńlikke tuwrı keledi.
Betpaqdala hár qirli bálent tegislik, onıń ortasha tolıq bálentligi 300 — 350 m. Bul bálent tegislik batısınan (250 m) hám qublası — batıstan arqa-shıǵıs tárep (340, 400 — 450 m) kóterilip baradı. Shuv dáryası qasındaǵı qubla bólegi eń tómen jeri esaplanıp, muglaq bálentligi 180 m. Betpaqdalaniń shetleri hám taǵı basqa platolar sıyaqlı chinklar menen tawsıladı. Olardıń salıstırmalı bálentligi 40 — 60 m átirapında. Plato maydanı tegis emes— say, jar hám tegislikler birin — ketin alısıp keledi. Okrugniń batıs hám arqa bólimleriniń relefi bir —biriga uqsamaydı. Batıs bólegi gilli tegislik bolıp, aralarında tegis suw ayirǵichlar hám tuyıq shor oyıqlar bar. Arqa bólegi bolsa bálent, ór — qirli bolıp, onda tóbeler, gryadalar hám jalǵız tawlar kóp. Bulardan Boyqora (665 m) menen Jambul (974 m) tawların kórsetiw múmkin. Tawlar tiykarınan granit taslardan quram tapqan hám unıraw processinde jer maydanıdaochilib qalǵan granitlerden júdá ájayıp hám túrli —tuman sırtqı kórinisler payda bolǵan.
Betpaqdala mezozoy hám paleogen dáwirleriniń gorizontal halda jaylasqan qum, qumtosh, saz, maydalanǵan tas hám konglomerat sıyaqlı yotqiziqlardan shólkemlesken bolıp, ústi tiykarınan paleogen teńiz hám kontinental shógindi jınısları menen oralǵan. Dúnkiler kóp bolǵanlıǵı ushın bulmandı sertepa tegislik dep atasa da boladı. Arqa bólegi taslı shóldan, batıs bólegi gilli shuvoqli shóldan ibarat.
Klimati oǵırı kontinental, jaz ıssı hám qurǵaqlay, qıs suwıq hám uzaq em etedi. Temperatura yanvarda —10,-12°, iyulda + 21° ni quraydı. Jıllıq jawın 100—150 mm, sonnan 30 — 35 % i erte báhárde, 15 % i jazda jawadı. Noyabr' aqırınan jerde qar erimey qoplam payda etedi. Qar oramı 2, 5 — 3 ay saqlanıp turadı.
Betpaqdalada oqar suw joq, waqtınsha oqar suwniń ózenleri uchrydi. Shor kól da bar. Jer astı suwiga bay, grunt suwi 5 —20 m tereńlikte jaylasqan, sapası hár túrlı, Betpaqdalaniń landshaftı shól tipida bolıp tabıladı. Topraqları gilli shól gúńgirt 'guproqlar, tiykarınan paydasız. Ósimligi siyrek. Tegisliklerde shuvoq, tómenlew jerlerinde búrgen, teresken hám de soralar ósedi, aymaǵı báhárgi hám gúzgı jaylaw retinde paydalanıladı. Betpaqdalada toshkómir, qorǵasın hám temir kóni, gips, kvartsit, duz kánleri bar.