T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

N azo ra t savollari:
1. M a ’ lum otlam i tahlili jarayoni nima?
2. T o ‘ plam tanlovining qanday turlari mavjud?
3. Statistik to ‘ plam ning asosiy birliklari nimalardan iborat.
4. B elgin i tarqalish qatorini qurish deganda nima tushuniladi?
5. Tarqalish qatorining sonli xususiyatlari nimalardan iborat?
6. T a n lo v to ‘ plami xatoliklarining qanday turlari m avjud?
86

---

8. T A J R I B A N A T I J A L A R I N I N G K O R R E L A T S I O N , 
R E G R E S S I O N V A D I S P E R S I O N T A H L I L Q I L I S H  
U S U L L A R I
8.1.Tizim larni modellashtirish natijalarini statistik ishlab 
chiqish xususiyatlari
Mashina tajribalari rejalashtirilgandan so‘ ng, uning natijalarini 
tasavvur qilish va foyd ali qayta ishlashini tashkil etish choralarini 
k o ‘ rish zarur. Tajriba natijalarini statistik qayta ishlash muammosi 
taktik va strategik rejalashtirish muammolari bilan u zviy b o g ‘ liq.
Qayta ishlash usullarini tanlashda mashina tajribalarining uch 
xususiyati katta rol o ‘ ynaydi.
1. Kom pyuterda tizim lam i modellashtirishda katta ajratma 
to ‘ plam olish im koniyati tizim harakatlanish jarayonini xususiyat- 
larini sonli baholash imkonini beradi, lekin m odellashtirishning 
oraliq natijalarini 
saqlash jid d iy m uam m oga aylantiradi. 
Bu 
muammoni qayta ishlash rekkurent algoritm laridan foydalanib, 
baholarni modellashtirish jarayonida hisoblab yechish mumkin.
2. Kom pyuterda tekshirilayotgan tizim lam i modellashtirishdagi 
qiyin chilik, k o ‘ pincha tizim harakatlanish jarayoni xususiyatlari 
haqida gap fikr yuritish, masalan, kutilayotgan chiquvchi o ‘ zgaruv- 
ch ilam ing taqsimlanish turi haqida fikr yuritish mumkin b o ‘ lmasli- 
giga olib keladi. Shuning uchun tizim lam i modellashtirishda 
noparametrik baholash va taqsimlash m om entlarini baholashdan 
keng foydalaniladi.
3. Mashina m odeli konstruksiyasi bloklanganligi va bloklam i 
alohida tekshirish bitta xususiy m odel uchun kiruvchi o ‘ zgaruv- 
chilar va chiquvchi o ‘ zgaruvchilar b o 'y ich a olingan bahosi b o ‘ yicha 
olingan dastur imitatsiyasi boshqa xususiy modelda olingan dastur 
im itatsiyasiga b o g ‘ liq.
T iz im la m i modellashtirishda natijalami korrelatsion, regression 
va dispersion tahlili va interpretatsiyasi mavjud.
87

---

Korrelatsion tahlil yordam ida tekshiruvchi ikki va undan ortiq 
aniq tizim ni modellashtirishda kuzatiiadigan tasodifiy oMchovlar 
orasidagi aloqa qanchalik ekanini k o ‘ rish mumkin. M odellashtirish 
natijalarini korrelatsion tahlil qilish 
n
qiym atni u o ‘ rtacha qiym atga 
nisbatan tarqoqligini baholashga keltiriladi, y a ’ ni korrelatsion aloqa 
kuchini baholashga keltiriladi. Bu aloqalam in g m avjudligi va 
ulam ing korrelatsion tahlil uchun zich lig i quyidagicha yoziladi.