T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

a -
max min а у 
i 
j
Sevidj xuvfi minimaks kriteriyasi.
Bu kriteriya ham pessimistik, lekin optimal strategiyani 
tanlashdagi yutuqqa emas, xavfga m o ija l qilishni maslahat beradi.
S = min max r ij 
• j
Bu yo‘nalishning mazmuni shundan iboratki, yechim qabul 
qilishda har tomonlama katta xavfdan qochish kerak.
Gurvis pessimistik-optimistik kriteriysL
Bu kriteriya yechim qabul qilishda chegaraviy pessimizm va 
chegaraviy optimizmdan foydalanmaslikni maslahat beradi. Shu 
kriteriyga asosan strategiya quyidagi shartlarga asosan tanlanadi.
N = max j n min a у + (1-n) max a y }
i 
i
bu yerda n - 0 va 1 oralig‘ida tanlanuvchi pessimizm koeffitsi- 
yentidir.
n=l holida Gurvis kriteriysi V al’d kriteriysiga aylanadi.
n=0 holida chegaraviy optimizmga aylanadi, bu yerda shunday 
strategiya tanlanadiki, qator bo‘yicha eng katta yutuq maksimal 
bo‘ladi.
0
< nVal’d та ksintin kriteriyasi
130

---

Statistik yechim 
qabul qilishning umumiy chizmasi.
Quyidagi chizmada statistik yechim qabul qilishning umumiy 
chizmasi 7-rasmda keltirilgan.
7-rasin. Statistik yechim qabul qilishning umumiy chizmasi.
Bu chizmada Q e 0 nuqta orqali bizga nom a’lum, lekin 
aniqlashimiz zarur bo‘lgan narsa ifodalangan:
9 Q ga nisbatan barcha mumkin bo‘lgan imkoniyatlar to ‘plami. 
x e X nuqta orqali tanlov (kuzatuvlar protokoli) X=(xi, x2, 
xn) 
ifodalangan: X - barcha mumkin bo‘lgan tanlovlar to ‘plami.
Tanlovning qiymatiga bu yerda faqatgina Q qonuniyat ta ’sir 
ko‘rsatib qolmay, balki tasodifiy faktorlar to‘plami, chizmada Q va 
tasodifiy ta’sir n ning aks ettirilishi natijasida X to ‘plamda 
)j:X=p(Q,n) operator yordamida berilgan kuch ham ta’sir ko‘rsatadi.
x ni bilgan holda biz Q ga nisbatan tanlov qilishimiz kerak, yechim 
qabul qilishimiz, ya’ni 0 altemativlardan qaysinisini haqiqiy deb 
qabul qilishimiz kerak, qabul qilingan yechimni va Q «haqiqiy» 
holatni adashtirib yubormaslik uchun tanlov o ‘tkazilayotgan fazoni 
G bilan belgilaymiz. Ko‘rinadiki, G da 0 to ‘plamning barcha 
elementlari kiradi, lekin yana qo'shim cha yechimlar ham kirishi 
mumkin (masalan, tanlovdan voz kechish, kuzatuvlar sonini 
oshirishni talab qilish) holatlari. Tanlov prosedurasi 6 operator
131

---

orqali ifodalangan x tanlov uchun, har bir x tanlovga hal qiluvchi 
funksiya deb ataluvchi bu operator mos ravishda v=8(x,i) yechimni 
qo‘yadi. Bu yerda I argument kiritilgan bo‘lib, birinchidan bir 
tanlovni turlicha ishlab chiqish mumkinligini ta’kidlash uchun, turli 
sifatli yechimlar olgan holda va ikkinchidan yechim sifati faqatgina 
qanday protokol ishlatilayotgani emas, balki algoritm strukturasiga 
qanday aprior takliflar kirganiga ham bog‘liqligini ta’kidlaydi. 
Demak, statistik proseduralami sintezi muammosi (hal qiluvchi 
funksiyalarni qurish) va ulaming sifatini tahlil qilish muammosi 
orasidagi v va 0 yaqinlik darajasini baholash orqali, aprior 
m a’lumotlarning roli bilan juda qattiq bog‘langan.
Endi aniqroq tushunchaga ega bo'laylik, ya’ni statistikada 
aprior m a’lumot deganda nimani tushunamiz. Unga ixtiyoriy 
m a’lumotlar, ya’ni biz yangi 5 prosedurani sintez qilgunimizgacha 
bo‘lgan m a’lumotlar, shu bilan birga kuzatuvlar tabiati haqidagi 
ixtiyoriy m a'lum otlar (lekin x tanlovni o ‘zi emas ) kiradi.
Aniq aprior m a’lumotlar 1) 0 holatlar fazosi: 2) n tasodifiv 
faktorlar: 3) Q va n o ‘zaro ta ’sirini aniqlovchi operator p: 4) X 
kuzatuvlar fazosi: 5) foydalanuvchini yechimlar sifatiga talablarni 
xarakterlaydi.