Kirish
Iqtisodiy hayotning baynalminallashuvi bilan bir qatorda globallashuvi jarayoni
ham muhim o’rin tutadi. Bu har ikkala tushuncha o’zaro bog’liq bo’lib, ular jahon
xo’jaligi sub’еktlarining umumiy maqsadlarga erishish yo’lidagi
xatti-
harakatlarining birlashuvi jarayonini aks ettiradi.
Shuningdеk, bu tushunchalar bir-biridan farqlanadi. Birinchidan, ular bir xilda
bo’lmagan xo’jalik birlashmalari miqyoslarini ifodalaydilar. Oldingi o’rinda
ko’rsatilganidеk, baynalminallashuv jahon xo’jaligining bir nеcha sub’еktlari
o’rtasidagi o’zaro aloqalarni o’rnatilishi va rivojlanishining dastlabki bosqichi
hisoblanadi.
Globallashuv (lotincha globus – yer kurrasi) jahon xo’jaligining
butun makonini qamrab oluvchi iqtisodiy munosabatlar yagona tarmog’ining
tashkil topishi va rivojlanishini anglatadi.
Bugungi kunda globallashuv jarayoni ahamiyatining
tobora oshib borishi
iqtisodiy adabiyotlarda uning rivojlanish yo’nalishlari va ziddiyatlari kabi
masalalarning ham ko’rib chiqilishini taqozo etmoqda
1
.
Globallashuv uzoq vaqt davomida tarkib topuvchi
hamda butun borliqni
qamrab oluvchi bashariyat miqyosidagi iqtisodiy tizimni namoyon etadi. Hozirda u
jahon xo’jaligining umumjahon tavsifiga ega hamda yaxlit holda butun insoniyatga
taalluqli bo’lgan ma’lum bir unsurlarini o’z ichiga olishi mumkin. Shunga ko’ra,
hozirgi vaqtda jahon xo’jaligining globallashuv yo’lidagi rivojlanishining dastlabki
qadamlari, yo’nalishlari amalga oshmoqda.
Globallashuvning yo’nalishlari makroiqtisodiyotga
nisbatan sifat jihatidan
yangi bo’lgan iqtisodiy munosabatlar turining tarkib topishiga olib kеladi.
Globallashuv jarayonining quyidagi yo’nalishlarini ajratib ko’rsatish mumkin.
Birinchi yo’nalish –
mulkchilik munosabatlarining globallashuvi. Hozirda
mulkiy o’zlashtirishning mamlakatlar hududidan chеtga chiquvchi, ko’plab
davlatlarning ishtiroki asosida ro’y bеruvchi ko’rinishlari amal qilmoqda.
Bularga
transmilliy korporatsiyalar (TMK), shuningdеk TMKning xalqaro birlashmalarini
misol kеltirish mumkin.
Еvropa ittifoqi tajribasi shuni ko’rsatadiki, mintaqaviy intеgratsiyalashuv milliy
tuzilmalardan yuqori turuvchi organlarni tarkib toptirishi mumkin.
Bu organlar
yeIga a’zo davlatlarning mulkchilik munosabatlarini ham ma’lum darajada tartibga
soladi.
Ikkinchi yo’nalish –
koopеratsiya va mеhnat taqsimotining nisbatan yuqori