T u shuntiri shxat I

F_ikq f(2m r₀ – m ²r₀sin ),


bu yerda, r₀ — disk ukidan zarracha eg’alla b turgan joy orasidagi
o’zgaruvchan masofa, oniy radius, m;
—diskning burchak tezligi, 1G’s;
r₀qV₀ — zarrachaning kovurKa bo’ylab siljishidagi nisbiy oniy
tezligi, mG’s;
f — o’g’itning disk va kovurKa buyicha ishkalan ish koeffitsienti;
— kovurKaning radial yunalishiga nisbatan ogish burcha-
gi, rad; agar kovurga logarifmik spiralga uxshash yasal-
sa,  const, to’g’ri chizikli kovurga uchun constG’
bo’ladi.


O’g’it zarrachasining diskdan ajralgan vaqtidagi, ya`ni oniy radius r<sub>0</sub> disk radiusi r ga tenglashganidagi absolyut tezligi V<sub>a</sub> ning yunalishi va miqdorini bilish katta ahamiyatga egadir, chunki V<sub>a</sub> ning miqdoriga qarab, o’g’itning erkin uchishdagi bosib utadigan yuli, ya`ni mashinaning kamrov kengligi V = 2(l_xQr) boglangandir. Absolyut tezlik V_a kuchirma aylanma V_e hamda kovurga bo’ylab siljish tezligi V_n larning yig’indisiga (64 -v rasmdagi vektorlar parallelogrammi)tengdir:


(62)


bu yerda,   — zarrachaning diskdan ajraladigan V nuktasidagi kovurga yunalishi bilan radius urtasidagi burchak.
Agar kovurga diskning aylanish tomoniga burilgan bo’lsa, (62) formuladagi V_nSin oldiga (Q) belgisi, aks hol da, (–) belgisi kuyiladi. Agar kovurg’a radial yunalishda bo’lsa, =0, ya`ni bo’ladi. O’g’itning diskdan ajralayotgandagi tezligi V<sub>e</sub> =  r ma`lum deb, V_n ni aniqlash kerak.
Buning uchun hamma kuchlarning kovurga yunalishiga tushirilgan proektsiyalari yig’indi sini nisbiy harakatdagi inertsiya kuchlariga tenglab, o’g’it zarrachasining nisbiy harakatdagi differentsial tenglamasi topiladi:


mr₀ q m ²r₀cos – fmg – fm(2 r₀ –  ²r₀sin ),


Bu yerdan:
(63)
Tajribalar V_n ning miqdori V_e ga nisbatan juda kichik bo’lishini ko’rsatdi. Shu sababli, V_n ni e`tiborga olmasdan, V<sub>a</sub>  V<sub>e</sub> deb qabul qilish mumkin.
Irgitilgan o’g’itning erkin harakati V<sub>a</sub> = V<sub>e</sub> tezligi bilan boshlanadi. Erkin harakatdagi zarrachaga ogirlik kuchi P = mg va havoning qarshiligi P<sub>xu</sub> = mK<sub>p</sub>V<sub>a</sub><sup>2</sup> ta`sir etadi (64- v rasm).
Bu yerda: K_p — o’g’it zarrasining paruslanish (muallaklik) koeffitsienti.
O’g’itning absolyut tezligi V_aning miqdori nisbatan oz bo’lganligi sababli, havoning qarshiligini e`tiborga olmasa ham bo’ladi. Bunday holatda zarrachaning harakati x = V<sub>a</sub>t; u= gt<sup>2</sup>G’2 parametrik tenglamalar bilan ifodalanadi. Ulardan ni aniqlab, parabola tenglamasi chiqariladi.
Diskning yerga nisbatan H (64-b rasm) balandlikda o’rnatilishi, ya`ni u = H ekanligi e`tiborga olinsa, o’g’itning diskdan ajralgandan sung, yerga tushgunicha bosib utgan yuli x = l_x aniqlanadi:
, m. (64)
2. Aylanayotgan diskka o’g’it uzluksiz tushib turadi. Demak, zarrachalarning diskka dastlab tushgan joylarining boshlangich radiuslari r₀ ham turlicha bo’ladi. Zarrachalar diskdan tushib ketib uning chetiga har xil vaqtda yetib boradi. O’g’it zarrachalari diskdan bir joyda emas, V₁V₂ yoyi bo’ylab ajralib turadi (64- g rasm) va dala bo’ylab ular V₁S₁S₂V₂ shaklida tarkaladi. V₁V₂ yoyining = 72…150° bo’lishi aniqlangan. Agar o’g’itni diskka dastlabmarkaziy burchagi tushadigan joyi A o’zgartirilsa, kamrov kenglik V ni birmuncha o’zgartirish va o’g’itni bir tekis taksimlanishini rostlash mumkin. O’g’it diskning ukiga yakinrok solinsa, ya`ni r<sub>0</sub> kamaytirilsa, zarrachalarning asosiy qismi diskdan kechrok ajralib, S<sub>2</sub>V<sub>2</sub> chegarasiga yakinrok otiladi. Agar o’g’it diskning chetiga yakinrok solinsa, ya`ni r₀ kattarok qilinsa, zarrachalar diskdan tezroq ajraladi va ularning asosiy qismi V₁S₁ ga yakinrok sochiladi. Kush diskli o’g’it sochish mashinasining kamrov kengligi:
, m (65)
bu yerda, ye — disklar oralig’i (E  2,5r ).
Amalda 2r= 0,35…0,70 m, H = 0,45...0,65 m, diskning aylanish tezligi n_d = 400…600 ayl/min, kovurga bilan disk radiusi orasidagi burchak 15° kilib o’rnatiladi. Diskning aylanish tezligi oshirilsa, o’g’it bir tekis sochiladi. Diskning diametri kattarok bo’lsa, natija teskari bo’ladi. Kovurgalar disk radiusiga nisbatan diskning aylanish yunalishi tomonga 10…12° ga engashtirilgan bo’lsa, o’g’it dala bo’ylab tekisrok taksimlanadi.
Rotorli organik o’g’it sochish apparati gorizontal uk atrofida aylanadigan uzun rotor, baraban yoki biterlar ko’rinishida yasaladi. Ularning ustiga turli shakldagi parrak yoki kurakchalar o’rnatiladi. Organik ug’itning tuyiri kurakka tekkanidan boshlab, to yerga borib tushgunicha bajaradigan harakatini ikkiga bulish mumkin:
1. O’g’it tuyirining kurak buylab, uning chetigacha siljishi.
2. Kurakdan irgitilgan tuyirning yerga tushgunicha erkin harakati.
O’g’it tuyirining kurak bo’ylab harakati uning asosiy uyumdan chikishi bilan boshlanadi. Bu harakat vertikal tekislikka nisbatan taxlil qilingani ma`kul bo’ladi. Massasi m bo’lgan tuyircha ogirlik kuchi P= mg; markazdan kochirma kuch F<sub>m</sub> = m <sup>2</sup>r<sub>0</sub>; kariolis inertsiya kuchi F<sub>k</sub> = 2m r<sub>0</sub>; kurak bilan ishkalan ish kuchi F<sub>i</sub> = f(mgcos t + 2m r<sub>0</sub>) ta`sir ko’rsatadilar. Bu misolda ham mineral o’g’itni diskli apparat bilan sochishga uxshab, tuyirning kurakdan ajralayotgandagi absolyut tezligi V_a ni aniqlash talab qilinadi.
Tuyir kurak bo’ylab murakkab harakatlanadi: kurak bilan birgalikda kuchirma aylanma kurak bo’ylab nisbiy harakatlarda bo’ladi. Bunda absolyut tezlik V_a, nisbiy V_n va kuchirma V_e tezliklarning geometrik yig’indisiga tengdir, ya`ni V<sub>a</sub> = V<sub>e</sub> + V<sub>n</sub> bo’ladi.
V<sub>e</sub> =  r bo’lsa, V<sub>n</sub> ni aniqlash kerak. Tajriba asosida V<sub>a</sub>>>V<sub>e</sub> bo’lishi aniqlangan. Shu sababli, V<sub>n</sub> ni e`tiborga olmasdan V_a>> V_e deb qabul qilish mumkin.
m massali tuyir mashinaning tashqarisiga irgitilishi uchun (65- rasm), u kurakdan I kvadrantda ajralib ulgurishi kerak. I kvadrantda, ya`ni E—E ukiga nisbatan t<90° yo’l bosib utganicha irgitilgan tu­yir uzokrokka uchib boradi. Bunday holat, (kurakning pastki holati) S ga nisbatan o’g’itning balandligi h ga bog’liqdir. h kanchalik katta bo’lsa, kurakdan ajralish uchun tuyir bosib utadigan burchak t ham shuncha katta bo’ladi. Organik o’g’it tuyirlarining namligi, tarkibi va boshqa xossalari turlicha bo’lganligi sababli, ular kurak bo’ylab nisbiy harakatni har xil vaqt ichida tugatib, A₁—A₂ yoyining markaziy burchagi ichida kurakdan ajraydi va irgitiladi.
Irgitilgan tuyirning erkin harakati burchagi ostida boshlangich V_a r tezligi bilan boshlanadi. Bu harakatning parametrik tenglamalari x = V_et cos ; u= V_at sin -gt ²/₂ dir. Agar koordinatalar boshi yer satxiga nisbatan h balandlikda joylashtirilsa, tuyir dalaga tushganida uning ordinatasi u q -h bo’ladi. Demak, tuyir erkin harakatining davom etish vaqti t ni kuyidagi formuladan topish mumkin:
–h = V_et sin -gt ²G’2.


Bu yerdan,


Vaqt ishorasi faqat (Q) bo’lishi mumkinligi e`tiborga olinsa, irgitilgan o’g’it tuyirining uchib tushish masofasi topiladi:
(66)
Organik o’g’itni pritsepdan sochish uchun aylanish uki agregat harakatining yunalishiga parallel bo’lgan baraban ishlatilsa, uning aylanish tezligi n_  = 500 ayl/min o’rnatiladi va o’g’itni uloktirish masofasi 12 m gacha yetadi.
Agar barabanning aylanish uki agregat harakatining yunalishiga perpendikulyar bo’lsa, rotor biter ko’rinishida yasalib ustma-ust kuyiladi. Ularning kurakchalari vint chizigi bo’ylab aylanish ukiga nisbatan 45° yoki 135° ostida turt katorlab o’rnatiladi. Natijada, kurakchalar tuyirlarni ung va chap tomonga irqitadi. Biter diametri 300 mm, uzunligi 1,6…1,8 m, kamrov kengligi 3,4…5,1 m bo’ladi.

1.