Tabiatshunoslik

ш
о

---

YER - QUYOSH SISTEMASIDAGI SAYYORA
G L O B U S - YERNING KICHRAYTIRILGAN SHAKLI
O dam lar uzoq vaqtlar Yem ing shar shaklida ekanligini bilmaganlar. 
Ilgari odam lar Y er — tekis yoki qavariq doira shaklida, uni okeanda 
suzib yuradigan uchta kit yoki bahaybat toshbaqa ustida turgan to ‘rtta fil 
ko‘tarib turadi, deb o ‘ylaganlar (3-rasm ).
Lekin odamlar sayohatlarga chiqa boshlashdi. Ular butun Yer yuzini 
aylanib chiqishdi-da, Yerni ko‘tarib turgan hech qanday kit yoki fillar
3 - r a s m . Toshbaqa ustida turgan Yer. 
15

---

yo‘qligiga, Yeming che- 
ksizligiga, uning dumaloq 
ekanligiga ishonch hosil 
qilishdi.
Yer — Quyosh sistema- 
sidagi osmon jismi. Quyosh 
atrofida Y er bilan birga 
to ‘qqizta sayyora harakat 
qiladi. U lar Q uyoshdan 
uzoqligi b o ‘yicha quyi- 
dagicha joylashgan: Mer- 
kuriy, Z u h ro (V enera), 
4-rasm. Yer kosmik fazoda. 
y e r, Mars, Yupiter, Sa-
turn, Uran, Neptun, Pluton.
K o‘pgina sayyoralami Yerdan maxsus moslamalarsiz ham ko‘rish 
mum kin, ular yorqin yulduzlaiga o ‘xshaydi. Lekin shuni yodda tutish 
kerakki, sayyoralar yulduzlar singari o ‘zidan yorug‘lik taratmaydi. U lar 
faqat Quyosh yorug‘ligini qaytaradi. Shuning uchun ular osmonda jimirlab 
turmaydi. Quyosh atrofidagi sayyoralar ichida eng kattasi Yupiterdir. 
Uning diametri Yeiga nisbatan 11 m arta katta. Eng kichik sayyora Pluton 
b o ‘lib, uning diametri Yemikiga qaraganda 4 m arta kichikdir.
Koinotda Quyosh sistemasiga o ‘xshagan sistemalar juda ko‘p. Olimlar 
koinot miqyosining tagiga yetolmagan. U cheksizdir.
Olim lar alohida asboblar yordam ida Y em ing o ‘lcham larini hisoblab 
chiqishdi va uning nusxasi — globusni yaratishdi (5-rasm ).
I