Тадбиркорлик со

IV қ и с м . ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИ 
ФАОЛИЯТИНИ ТЕКШИРИШ
К И Р И Ш
Бизга маълумки, Ўзбекистон Республикасининг «Тадбиркор-
лик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонуни
94
(кейинги ўринларда ЎзР) тадбиркорлик фаолиятини кафолат-
лайдиган асосий норматив-ҳуқуқий ҳужжат бўлиб ҳисобланади. 
Тадбиркорлик фаолиятиининг кафолатларидан бири – бу тадбир-
корлик субъектлари фаолиятини текширишларнинг чекланганли-
гидир.
Хўжалик юритувчи субъектларни текширишни ташкил 
қилишни янада тартибга солиш, текширишлар сонини камайти-
риш, турли назорат органлари томонидан амалга ошириладиган 
текширишларда параллелчилик ва такрорлаш фактларини бар-
тараф этиш, уларнинг корхоналар хўжалик фаолиятига асоссиз 
аралашувига йўл қўймаслик мақсадида «Тадбиркорлик фаолияти 
эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги ЎзР Қонунининг 39-
моддасида режали текширишлар ўтказишнинг муддатлари белги-
лаб қўйилди. Масалан, тадбиркорлик субъектларининг фаолияти-
ни режали текширишлар назорат қилувчи органлар фаолиятини 
мувофиқлаштириш бўйича махсус ваколатли органнинг қарорига 
биноан кўпи билан йилига бир марта амалга оширилиши мумкин. 
Қонун ҳужжатлари билан белгиланган нормаларга ўз вақтида 
риоя қилувчи тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини тек-
ширишлар кўпи билан икки йилда бир марта амалга оширилади. 
Мазкур норма тадбиркорлик субъектларини янада қонунга итоат-
кор бўлишларига ундайди.
Таъкидлаш лозимки, хўжалик юритувчи субъектлар фаолия-
тини давлат томонидан назорат қилишнинг асосий принциплари 
қуйидагилардан иборат:
1) назорат қилувчи органлар фаолиятида қонунийлик, холис-
лик ва ошкоралик;
2) юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний 
манфаатларини ҳимоя қилиш;
94
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси, 2000 й., 
5-6-сон, 140-модда.

---

233
3) хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолиятига аралаш-
маслик.
Шунингдек, «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» 
Давлат дастурига мувофиқ ҳамда давлат ва назорат органлари-
нинг корхоналар молия-хўжалик фаолиятига аралашувини тубдан 
қисқартириш, текширишларни ташкил қилиш тизимини янада 
такомиллаштириш ва мансабдор шахсларнинг улар фаолиятига 
асоссиз аралашуви учун жавобгарлигини кучайтириш, шу асосда 
тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатла-
ри ҳимоя қилинишини кучайтиришни таъминлаш мақсадида ЎзР 
Президентининг 2011 йил 4 апрелдаги ПФ–4296-сонли «Тадбир-
корлик субъектларини текширишларни янада қисқартириш ва 
улар фаолиятини назорат қилишни ташкил этиш тизимини тако-
миллаштириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги 
Фармонга
95
мувофиқ бир қатор имтиёзлар кўзда тутилган. Мазкур 
Фармон билан шундай тартиб ўрнатилдики, унга мувофиқ янги 
ташкил қилинган кичик тадбиркорлик субъектларининг молия-
хўжалик фаолияти улар давлат рўйхатига олинган пайтдан бош-
лаб дастлабки уч йил мобайнида режали солиқ текширишлари-
дан ўтказилмайди (акциз солиғига тортиладиган товарлар ишлаб 
чиқарувчи кичик тадбиркорлик субъектлари фаолиятини текши-
риш, шунингдек бюджет ҳамда марказлаштирилган маблағлар 
ва ресурслардан мақсадли фойдаланиш билан боғлиқ текшириш-
лар бундан мустасно); 2011 йилнинг 1 апрелидан то 2014 йил-
нинг 1 апрелигача бўлган даврда солиқларни ва бошқа мажбу-
рий тўловларни ўз вақтида тўлаб келаётган, шунингдек, ишлаб 
чиқариш суръатларининг барқарор ўсиши ва рентабеллигини таъ-
минлаётган кичик тадбиркорлик субъектларининг молия-хўжалик 
фаолиятини солиқ соҳасида текшириш тақиқланади (юридик 
шахсларни тугатиш чоғида, қўзғатилган жиноий ишлар доира-
сида, шунингдек, бюджет ҳамда марказлаштирилган маблағлар 
ҳамда ресурслардан фойдаланиш билан боғлиқ режадан ташқари 
текширишлар бундан мустасно); кичик тадбиркорлик субъектла-
ри фаолиятини солиқ соҳасида текшириш муддатларини қонун 
ҳужжатларида уларни ўтказиш кўзда тутилган максимал муддат-
дан, яъни 30 календарь кунидан ортиқ муддатга узайтирилишига 
йўл қўйилмайди.
95
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2011 й., 14-сон, 133-
модда. 

---

234
Назорат қилувчи органлар хўжалик юритувчи субъектлар фао-
лиятини ўрганиш муддатларини узайтиришга ҳақли эмас. Яъни 
режали текширишлар 30 кун муддатда амалга оширилади. Текши-
ришлар ўтказиш муддатини узайтириш зарурати пайдо бўлганда 
назорат қилувчи орган белгиланган тартибда махсус ваколатли 
органга асосли сабабларни кўрсатган ҳолда мурожаат қилиш 
лозим. Махсус ваколатли орган Назорат органлари фаолиятини 
мувофиқлаштириш бўйича Республика кенгаши ҳисобланади. 
Назорат органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича Рес-
публика кенгаши мурожаатни кўриб чиқиб, хўжалик юритув-
чи субъект фаолиятини текшириш ўтказиш муддатини узайти-
риш тўғрисида қарор қабул қилади. Шунингдек, тадбиркорлик 
субъектлари текшириш ўтказиш давомида ўз ҳуқуқлари ҳимоя 
қилинишини таъминлаш мақсадида ЎзР Савдо-саноат палатаси-
нинг масъул ходимларини жалб этишлари мумкин.
Мазкур имтиёзлар тадбиркорлик фаолиятининг ривожланиши 
учун муҳим омил бўлиб ҳисобланади.
«Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғ-
рисида»ги ЎзР Қонунининг 39-моддаси:
Тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини текшириш-
лар назорат қилувчи органлар фаолиятини мувофиқлаштириш 
бўйича махсус ваколатли органнинг қарорига биноан назорат 
қилувчи органлар томонидан режали тартибда кўпи билан йили-
га бир марта амалга оширилиши мумкин, хусусий корхоналар ва 
ушбу модданинг иккинчи—бешинчи қисмларида назарда тутил-
ган ҳоллар бундан мустасно.
Белгиланган нормалар ва қоидаларга ўз вақтида ҳамда тўла 
ҳажмда риоя қилувчи тадбиркорлик субъектларининг фаолия-
тини текширишлар назорат қилувчи органлар томонидан кўпи 
билан икки йилда бир марта амалга оширилади, ушбу моддада 
назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.
Хусусий корхоналар фаолиятини текширишлар назорат 
қилувчи органлар томонидан кўпи билан икки йилда бир мар-
та, белгиланган тартибда амалга оширилиши мумкин, қонун 
ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.
Микрофирмалар, кичик корхоналар ва фермер хўжалик-
ларининг молия-хўжалик фаолиятини режали текширишлар кўпи 
билан тўрт йилда бир марта, бошқа тадбиркорлик субъектла-
рининг молия-хўжалик фаолиятини режали текширишлар кўпи 
билан уч йилда бир марта амалга оширилади.

---

235
Янги ташкил этилган микрофирмалар, кичик корхоналар ва 
фермер хўжаликларининг молия-хўжалик фаолияти улар давлат 
рўйхатидан ўтказилган пайтдан эътиборан икки йил мобайнида 
режали текширувлардан ўтказилиши мумкин эмас.
Тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини текширувлардан 
ўтказиш муддатлари ўттиз календарь кундан ошмаслиги лозим. 
Алоҳида ҳолларда бу муддат назорат қилувчи органлар фаолия-
тини мувофиқлаштириш бўйича махсус ваколатли органнинг 
қарорига биноан узайтирилиши мумкин.
Ўтказилаётган текширишлар тадбиркорлик субъектлари-
нинг фаолият кўрсатишига тўсқинлик қилмаслиги керак.
Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат палатасига аъзо 
тадбиркорлик субъектларининг фаолиятини текширишлар маз-
кур Палата вакиллари иштирокида амалга оширилиши мумкин.
Прокуратура, ички ишлар ва миллий хавфсизлик хизмати ор-
ганлари томонидан тадбиркорлик фаолияти субъектларининг 
фаолиятини текширувлардан ўтказиш учун қўзғатилган жиноят 
ишининг мавжудлиги асос бўлади. Бунда тадбиркорлик фаолия-
ти субъектининг қўзғатилган жиноят иши билан боғлиқ фаолия-
тигина текширув билан қамраб олиниши мумкин бўлиб, бу ҳақда 
текширув тайинланганлиги тўғрисидаги қарорда кўрсатилган 
бўлиши керак.
Тадбиркорлик субъектларининг молия-хўжалик фаолияти-
ни текширишлар белгиланган тартибда фақат давлат солиқ 
хизмати органлари томонидан, мазкур органлар текшириш-
лар давомида солиқ ва валютага оид жиноятлар аломатларини 
аниқлаганида эса Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси 
ҳузуридаги Солиқ ва валютага оид жиноятларга қарши курашиш 
департаменти томонидан амалга оширилади.
Тадбиркорлик фаолияти субъектлари назорат қилувчи ва 
ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ваколатига кирмайди-
ган масалалар бўйича уларнинг талабларини бажармаслик ҳамда 
текшириш предметига тааллуқли бўлмаган материаллар билан 
уларни таништирмаслик ҳуқуқига эга.
Текширишлар натижалари далолатнома (маълумотнома) 
билан расмийлаштирилади, унинг бир нусхаси текширилаётган 
тадбиркорлик фаолияти субъектида қолади.

---

236