Tadqiqotlari

 
Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1. Marketing tadqiqotlari muammosini aniqlashning zaruriyati nimada? 
2. Muammoni aniqlash uchun qanday yondashuvlarga murojat qilinadi? 
3. Nima uchun muammolarni tasniflash zarur? 
4. Doimiy muammolarga nimalar kiradi? 
5. Mavsumiy muammolarga nimalara kiradi? 
6. Muammoni aniqlashda hisobga olinuvchi muhit omillari nimalardan iborat? 
7. Chet mamlakatlarda ishlab chiqaruvchilar bo‘yicha marketing tadqiqotlari 
muammolari nimalardan iborat? 

---

104 
8. Mahalliy va chet mamlakatladagi ishlab chiqaruvchilar bo‘yicha marketing 
tadqiqotlari muammolari nima? 
9. Ichki bozorda sotish muammosi nima uchun kerak? 
10. Tashqi bozor deganda boshqa huddudlarda sotish muammosi nimalar bilan 
bog‘li 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

105 
5 – BOB. MARKETING TADQIQOTLARI KLASSIFIKASIYaSI VA 
TURLARI 
 
5.1. Marketing tadqiqotlari turlari 
Marketing tadqiqotlarining turlari va ularning tasnifi haqida gap ketganda 
shuni ta’kidlash joizki, mazkur jarayonning ko‘lami juda keng. Ma’lum maqsadlarga 
ko‘ra marketing tadqiqotlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:  
➢ Razvedka tadqiqotlari – bunday tadqiqotlarning asosiy maqsadi – marketing 
faoliyatini keng qo‘llashda ishlatilib, g‘oyalar generatsiyasi va dastlabki axborotlar 
to‘plami, gipotezalarni keltirish va muammolarni chuqurroq o‘rganish uchun 
foydalaniladi. 
Razvedkali tadqiqotlarning usullariga quyidagilar kiradi: 
❖ Ikkilamchi axborotlarni tahlili; 
❖ Tajribani o‘rganish; 
❖ Konkret vaziyatlar tahlili; 
❖ Fokus – guruh ishlaridir. 
➢ Yozuvli tadqiqotlar – gipoteza orqali ishlab chiqilgan ma’lum bir voqeaning 
paydo bo‘lish chastotasiga qarab ishlatiladi. Yozuvli tadqiqotlarda: Kim?, Nima , 
Qayerda?, Qachon? va Qanday? savollariga javob olinadi. 
Yozuvli tadqiqotlarning asosiy usullari: 
❖ Ikkilamchi axborotlarni tahlili; 
❖ Kuzatuv; 
❖ So‘rovlar; 
❖ Tajribalar. 
➢ Kazual tadqiqotlar. U yoki bu hodisaga sabab –oqibat orqali bog‘lanish 
tadqiqotlariga aytiladi. Ushbu tadqiqotlar davomida Nimaga? degan savolga javob 
olamiz va ishchi gipotezasini tekshirishga yordam beradi. 
Kazual tadqiqotlar usuliga quyidagilar kiradi: 
❖ Mantiqan – ma’noviy modellashtirish; 
❖ Matematik modellashtirish; 

---

106 
❖ Tajribalar. 
➢ Tajribali. (eksperimental). Ushbu tadqiqot turi yuqorida ta’kidlangan 
bo‘lsada, u tadqiq qilinayotgan bir xil turdagi guruhlarning har xil turdagi 
o‘zgarishlardagi qarashlar o‘rganiladi. Bunda birlamchi axborotlardan foydalaniladi. 
Tajribaning asosiy usullari quyidagilar: 
❖ laboratoriya sharoitida;
❖ dala tadqiqotlarida. 
Undan 
tashqari, 
marketing 
tadqiqotlari 
bir 
necha 
turlarga 
tasniflanadi. Masalan, vaqti- vaqti bilan 
o‘tkaziladigan tadqiqotlarga: 
- Bir martalik – bir marotaba 
o‘tkaziladi; 
- “to‘lqinli” - to‘lqinlar o‘rtasida 
odatda bir xil vaqtda o‘tkaziladi; 
- Bevosita – uzoq vaqt ichida doimiy o‘tkaziladigan tadqiqotlar. 
Shuningdek, ma’lum maqsadlarga ko‘ra marketing tadqiqotlari bir qancha 
yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: 
- bozorni tadqiq qiladi; 
- iste’molni va iste’molchilarni tadqiq qiladi; 
- ishlab chiqarayotgan tovar (xizmati)ni tadqiq qiladi; 
- tovar ( xizmat)ning bahosini tadqiq qiladi; 
- raqobatdosh korxonalarni tadqiq qiladi. 
Ushbu yo‘nalishlarning hammasida marketing tadqiqoti o‘tkaziladi va mazkur 
jarayonda uning turli xillaridan foydalaniladi. Biroq shunday turlari borki, ular 
nisbatan umumiy va barcha jarayonda ishtirok etishi mumkin. Bularga quyidagidarni 
kiritish mumkin (5.1-jadval). 
Marketing tadqiqotining mazkur turlari xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar 
marketologlari tomonidan amalga oshiriladi. Shu tufayli marketologlar qanday 
darajadagi korxona bo‘lmasin tadqiqot elementlarini va uni o‘tkazish usullarini 

---

107 
yaxshi bilishlari lozim. Chunki yuqori samaradorlikni ta’minlash va bozorda o‘z o‘rni 
va aholi o‘rtasida nufuzini mustahkamlab borishi uchun mazkur korxonadagi 
mutaxassislar ushbu talablarga javob beradigan bo‘lishlari kerak.