Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

 
1-жадвал 
Маҳсулот сотишдан кўрилган ялпи фойда ва уни ўзгаришига таъсир 
қилувчи омилларнинг таҳлили 
№ 
Кўрсаткичлар 
Ҳақиқатда 
ўтган йил 
Шартнома 
(эркин 
баҳода) 
Ҳақиқатда
ҳисобот 
йил 
1. Маҳсулот сотишдан келган
соф тушум 
9279949 
9196320 
9210307 
2. Сотилган маҳсулотнинг
ишлаб чиқариш таннархи 
3936010 
3106261 
3143853 
3. Сотишдан олинган 
ялпи фойда (зарар) (1қ-2қ) 
5343939 
6090059 
6066454 
1-Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, ялпи фойда ҳажми ҳисобот 
даврида асос йилига нисбатан 722515 минг.сўмга кўпайган ёки унинг ўсиш 
суръати 113,5 %ни ташкил қилди. Бунга қуйидаги омиллар таъсир кўрсатди: 
1.Cотиш баҳосининг ўзгариши.
9210307-9196320= +13987 минг сўм (+) 
Демак, ушбу омил эвазига ялпи фойда ҳажми 13987 минг сўмга ошган ёки 
олинган қўшимча ялпи фойда (722515) жами баҳони ошиши эвазига олинган. 
2.Сотилган маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархининг ўзгариши.
3143853-3106261=+37592 минг сўм. (-) 
Демак, сотилган маҳсулотнинг таннархининг 37592 минг сўмга ошиши ўз 
натижасида ялпи фойда шунча суммага камайган.
3.Сотилган маҳсулот ҳажмининг ўзгариши. Ушбу омил корхонанинг 
тадбиркорлик фаолиятига боғлиқ. (ички омил), чунки маҳсулот қанча кўп сотилса, 
фойда ҳам шунча кўп бўлади. Унинг таъсирини ҳисоблаш усули қуйидагича: 
А.9196320 : 9279949 х 100= 99 %. 
Б. 53439391 х 1 : 100 = -53439 минг сўм.
Демак, сотилган маҳсулот ҳажмининг 1 %га камайиши корхонанинг ялпи 
фойдасини 53439 минг сўмга камайтирган. 

---

88 
4.Маҳсулот ассортименти ва таркибини ўзгариши. Ушбу омилнинг 
таъсирини қуйидаги усул билан аниқлашни тавсия этамиз.
Баланс усули. Бунда ялпи фойда бўйича аниқланган умумий фарқдан 
олдин ҳисобланган омилларнинг таъсири айирилади, яъни: 
[-722515]-[ (+13987) +(-37592) +(-53439) ] = +617497 минг сўм. 
Омиллар баланси: [(13987)+( – 37592) + (-53439) +(+617497)] = - 722515 минг 
сўм. 
2.Асосий фаолиятдан кўрилган фойда асосан корхоналарнинг 
маҳсулотларни сотишдан олган фойдасини тавсифлайди. Бу фойдани аниқлаш 
учун товарларни сотишдан тушган ялпи фойдадан давр харажатлари ва асосий 
фаолиятдан олинган бошқа харажатлар чегирилиши, асосий фаолиятдан бошқа 
даромадлар қўшилиши тавсия этилган. 
Операцион фойданинг ўзгаришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш 
учун қуйидаги жадвални тузиш тавсия қилинади, (2- жадвал).