Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

 
 
7.1-жадвал. Мақсадга эришишдаги креативлик
 
Андоза
 
Мақсад
 
Мос келувчи андоза
 
Мақсад
 
Ҳар бир медиа 
предмет тасвири (м: 
сўзларнинг 
таъсирчанлигини 
кучайтирадиган 
нутқнинг 
ифодаланиши)ни 
матннинг аудио, 
видео ёки 
мультимедия 
вариантларини ўзаро 
солиштиринг ва 
таққосланг
(RI.7.7)
 
Моҳияти: матн ва 
ОАВ материаллари; 
ахборотларнинг 
тасвирий (образли) 
ифодаси
 
 
 
 
Матн моҳиятига
мос келувчи аудио, 
видео материалларни 
ёки бир нечта ОАВда 
эълон қилиш мумкин 
бўлган тасвир 
(образ)ларни
яратинг
 
Содержание: текст 
и 
конструкция СМИ; 
подчиненное 
изображение 
 
Фикрлаш жараёни: 
таққосланг ва кескин 
фарқларни топинг; 
таҳлил қилинг
 
Фикрлаш жараёни: 
яратинг; таҳлил 
қилинг

Натижа (маҳсулот): 
ҳисобот
 
Натижа (маҳсулот):
ОАВда материални 
ёритиш
 
Нутқдаги йўл 
қўйилган хатоларни 
аниқланг, 
қўшимчалар 
киритинг ёки умумий 
мазмунга таъсир 
этмайдиган кераксиз 
сўзларни олиб 
ташланг, яъни 
муаммо моҳиятини 
очиб беришда визуал 
моделлар ва 
тенгламалардан 
фойдаланинг
(4.NF.B.3d)
 
Мазмун:
Қўшимчалар 
киритинг/нутқнинг 
кераксиз, ҳеч қандай 
маъно бермайдиган 
қисмларини олиб 
ташланг,
визуал моделлар ва 
тенгламалардан 
фойдаланинг

Қўшимчалар 
киритиш ёки умумий 
мазмунга таъсир 
этмайдиган кераксиз 
сўзларни олиб 
ташлаш, муаммо 
моҳиятини очиб 
беришда визуал 
моделлар ва 
тенгламалардан 
фойдаланиш орқали
сўзлар билан боғлиқ 
муаммоларини 
яратинг 

Мазмун:
Қўшимчалар 
киритинг/нутқнинг 
кераксиз, ҳеч қандай 
маъно бермайдиган 
қисмларини олиб 
ташланг,
визуал моделлар ва 
тенгламалардан 
фойдаланинг
 
Фикрлаш жараёни: 
ечим 
 
Фикрлаш жараёни:
яратиш
 
Натижа (маҳсулот): 
Иш қоғози 
 
Натижа (маҳсулот): 
креатив ишланма 
 
 
Изоҳ. CCSS; Энг яхши методларга эга губернаторлар Ассоциациясининг Миллий Маркази, Штат мактаб 
инпекторлари Бош кенгаши, 2010a, 2010b.
 
 
 
 
 
 
 
 

---

111 
 
7.2-жадвал. Креатив фикрлаш ва жараёнларни баҳолаш
варақасининг кичик шакли (намуна)
 
Фикрлашда 
креатив 
кўникма ёки 
жараённинг 
намоён бўлиши
1 
У қадар ёрқин эмас 
 
2 
Бир қадар ёрқин 
3 
Етарли 
даражада ёрқин 
 
4 
Жуда ёрқин 
 
Тезкорлик 
 
Битта фикр ёки 
креативликка 
мувофиқ келадиган 
фикр мавжуд эмас 
Бир нечта 
креативликка 
мувофиқ фикр 
мавжуд 
Айрим фикрларни 
қўллаб-қувватлаш 
мумкин 
Кўплаб 
фикрларни 
қўллаб-
қувватлаш 
мумкин 
Ўзгарувчанлик 
 
Бир ёки икки турли 
кўринишдаги ғоялар 
ёки ўзгаришлар 
Жуда оз ғоя ва 
ўзгаришлар бир-
биридан фарқ 
қилади 
Айрим ғоя ва 
ўзгаришлар бир-
биридан фарқ 
қилади 
Кўплаб ғоя ва 
ўзгаришлар бир-
биридан фарқ 
қилади
Янги
фикрларнинг 
мавжудлиги 
Ўзгаларнинг ғоялари 
бошқа талқинда 
қўлланилган 
Ўзига хос ғоялар
жуда оз
 
Айрим ғоялар 
ўзига хос 
 
Жуда ноёб ёки 
ўзига хос ғоялар 
мавжуд 
Тадқиқ этиш 
 
Тавсиф жуда оз 
 
Айрим деталлар 
ва далиллар очиб 
берилган 
Деталлар 
етарлича 
тавсифланганлиги 
сабабли уларни 
чуқур тушунишга 
имкон беради 
Фавқулотда 
тадқиқ этилган; 
дарҳақиқат 
умумий 
картинани 
безайди 
Янгилик 
Оддий ғояларнинг
баён этилишидаги 
режалаштириш ва 
ташкиллаштиришда 
қийинчиликлар 
мавжудлиги
сабабли, ундан 
фойдаланиш 
мумкин эмас 
 
Бир неча 
новаторлик 
ғояларини 
режалаштириш 
ва улар асосида 
фаолиятни 
ташкил этишга 
имкон берувчи 
тузилма 
қўлланилган; 
ундан амалда 
фойдаланиш 
мумкин 
Янги ва мос 
келувчи
новаторлик 
ғояларини 
режалаштириш 
ва улар асосида 
фаолиятни 
ташкил этишга 
имкон берувчи 
тузилма 
қўлланилган; 
ундан амалда 
фойдаланиш 
мумкин 
Янги, қўллаб-
қувватлаш 
мумкин бўлган, 
янада самарали 
ва амалий 
қийматга эга
новаторлик 
ғояларини 
режалаштириш 
ва улар асосида 
фаолиятни ташкил 
этишга имкон 
берувчи тузилма 
қўлланилган; ундан 
амалда фойдаланиш 
мумкин 
Креатив 
муаммонинг 
жараённи ҳал 
қила олиши 
Жараённи ҳал 
қилувчи
креатив муаммо 
қўлланилмаган 
Жараённи ҳал 
қилувчи, бироқ,
айрим 
камчиликларга 
эга муаммо ёки 
самарали бўлмаган 
қарашлар 
қўлланилган 
Жараённи ҳал 
қилувчи креатив 
фикрлаш 
унсурлари 
қўлланилган ёки 
креатив фикрлаш
тўла намоён 
бўлади 
Мураккаб, ўзига 
хос бўлмаган 
ечимга олиб 
келувчи жараённи 
ҳал қилишга 
ёрдам берадиган
креатив муаммо 
қўлланилган 
 

---

112 
 
7.3-жадвал. Фаоллик ва креатив фикрлаш кўникмаларини 
ривожлантиришга асосланган стандарт
самарадорлигини баҳоловчи варақа намунаси 
(Sarah, Plain and Tall; MacLachlan, 1985)
 
Креатив фикрлаш 
кўникмалари 
У қадар кўзга 
ташланмайди 
Бир қадар 
янги
Жуда яхши 
Мутлақо янги 
Эркин фикрлаш 
Талабалар кичик гуруҳларда 
Саранинг она бўлишида асосий 
омилларни ақлий ҳужум 
стратегияси ёрдамида таҳлил 
қиладилар. Ўз қарашлари ва 
фикрларини ҳимоя қилиш учун 
асарнинг керакли кисмларига 
иқтибос беришлари ва уларни 
график органайзер 
кўринишида тақдим этишлари 
лозим.
0 ёки фақат 1 
вазият 
кўрсатилган; 
Хулосалар 
мантиқий 
боғлиқликка эга 
эмас. 
 
2–3 вазиятлар 
кўрсатилган 
бўлиб, улар 
мантиқий, 
бироқ ҳеч 
қандай 
боғлиқликка 
эга эмас. 
 
4–5 вазиятлар 
кўрсатилган 
бўлиб, улар 
мантиқий 
боғлиқликка 
эга. 
 
6 ва ундан кўп 
вазиятлар 
кўрсатилган 
бўлиб, ғаройиб 
ва мантиқий 
ғоялардан 
иборат. 
Мослашувчанлик 
Кичик гуруҳларда талабалар 
агарда Сара ёмон она 
бўлганида воқеалар ривожи 
қандай тус олишини муҳокама 
қиладилар. Муҳокама 
жараёнида фикрлар асарга 
иқтибос бериш асосида баён 
этилиши керак 
0 ёки фақат 1 
оқибат 
кўрсатилган; 
сабаб ва оқибат 
омиллари 
тақдим 
этилмаган 
2-3 оқибат 
кўрсатилган; 
сабаб ва 
оқибат 
омиллари 
тақдим 
этилган 
 
 
4–5 оқибат 
кўрсатилган 
бўлиб,
улар 
мантиқий 
боғлиқликка 
эга 
 
6 ва ундан кўп 
оқибат 
кўрсатилган 
бўлиб,
улар оригинал 
ва мантиқий 
боғлиқликка 
эга 
 
Ўзига хослик 
Кичик гуруҳларда талабалар
 
 мантиқий хотин қидири 
йўлларини таклиф этадидлар. 
Бу таклифлар воқеалар 
ривожига қанадй таъсир 
этади? 
1–2 ғоя, улардан 
бири асар 
мазмунига мос 
эмас 
3–4 ғоя, 
уларнинг бари 
асарнинг 
мазмунидан 
келиб чиққан 
 
5 ғоя, бири энг 
асосийси 
бўлиб, 
қолганлари 
мазмунан бир-
бирига боғлиқ 
 
6 ва ундан кўп 
ғоя, улардан 
иккитаси 
оригинал 
бўлиб,
қолганлари 
мазмунан бир-
бирига боғлиқ 
Яратиш 
Сара ҳеч қачон турмушга 
чиқмаган ва фарзандли 
бўлмаган; 
Сара ҳеч қачон 
турмушга чиқмаган ва болалари 
ҳам бўлмаган.
Кичик гуруҳлардаги талабалар 
Саранинг бола асраб олиши 
сабаби, нима учун у 
қийинчиликларга дуч келишини 
билсада, бундай масъулиятли 
вазифани ўз зиммасига олишга 
қарор қилганлигини таҳлил 
қиладилар ва ёзма равишда баён 
топширади. Фикрларини 
тасдиқлаш учун талабалар 
асардаги керакли
0 ёки фақат 1 
омил 
келтирилган, у 
ҳам бўлса 
мантиқсиз ва 
асар 
мазмунидан 
келиб чиқмаган 
 
2–3 омиллар 
келтирилган 
бўлиб, улар 
асар 
мазмунидан 
келиб чиққан 
 
4–5 омиллар 
келтирилган 
бўлиб, улар 
мантиқий ва 
асар 
мазмунидан 
келиб чиққан 
6 ва ундан кўп 
омиллар 
келтирилган 
бўлиб, улар 
оригинал 
ғоялардан 
иборат ва ва 
асар 
мазмунидан 
келиб чиққан 

---

113 
матнга иқтибос беради