Tajriba ishi. Tog‘ jinslarining hajmiy og‘irligini hisoblash

Rasm1.4. Dekart va polyar koordinatalar tizimidagi kuchlanishlar sxemasi.
Yer osti inshootlari va ma'dan konlarini qurishdan oldin harakatdagi massivining kuchlanish holatiga oid ma'lumotlar yer osti inshootlarini loyihalash va hisoblash uchun muhim dastlabki ma'lumotdir. Kuchlanish holatidagi massivdagi foydali qazilma konining chuqurligi, jinslarning solishtirma og’irligi, yopiq jinslarning tuzilishi va xususiyatlari, shuningdek yer qarida rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan tektonik bo`lmagan harakatlar bilan belgilanadi.
Asosiy kuchlanishlar sxemasini aniq chuqurlikda gravitasion tortish kuchlarining ta'siri sifatida ifodalanish mumkin. Vertikal kuchlanish yer yuzasigacha balandligdagi tog` jinslarining og`irligi orqali ifodalanadi. Gorizontal kuchlanishlarni yon tomon bosim koeffitsientini (λ) hisobga olgan holda aniqlash mumkin:

Bu yerda: μ-Puasson koeffitsiyenti.
Puasson koeffitsiyenti bu- nisbiy ko`ndalang ε` va nisbiy bo`ylama ε deformatsiyalar orasidagi munosabatdir;

Puasson koeffisientining (μ) ning qiymati 0 dan 0,5 gacha bo`ladi. Puasson koeffisienti butunlay qattiq jismlar uchun 0 suyuqlik uchun esa 0,5 dir.
Ayrim tog` jinslari uchun Puasson koeffisienti 1.1-jadvalda keltirilgan.
1.1-jadval

№	Tog’ jinsi nomi	Puasson koeffitsienti ,
1	Gilli slanetslar	0.26 … 0.38
2	Qumli slanetslar	0.22 … 0.33
3	Qumtosh	0.12 … 0.24
4	Ohaktosh	0.18 … 0.20

Gravitatsiyaviy boshlang'ich kuchlanish maydonining komponentlari quyidagi formulalar bo'yicha aniqlanadi: rasm1.5

(1.9)
(1.10)
bu yerda: – jinslarning solishtirma og'irligi, MN / m3;
- massivdagi yon tomon bosim koeffitsienti;
H- chuqurligi, m.