Tajriba ishi. Tog‘ jinslarining hajmiy og‘irligini hisoblash

Cos2θ	Sin2θ	ϭr, MPa	ϭθ, MPa
τrθ, MPa
1	2	3	4	5	6	7	8
1	0	0
2	10	20
3	20	40
4	30	60
5	40	80
6	50	100
7	60	120
8	70	140
9	90	180
10	100	200
11	110	220
12	120	240
13	130	260
14	140	280
15	150	300
16	160	320
17	170	340
18	180	360

Ishni bajarish uchun namuna.
H = 400 m chuqurlikda aylana shaklidagi gorizantal kon laximi o`tilishi talab etilsin. Massiv cho`kindi(olivrolit) tog` jinsi qatlamidan tashkil topgan. Tog' jinsini solishtirma og’irligi g = 0,025 MN/m<sup>3</sup> ga teng, tog` jinsi qatlami puasson koeffitsienti = 0,3 ga teng.
Echish:

1. 
   Formulalar (1.9) va (1.10) bo'yicha komponent boshlang`ich kuchlanish maydonini aniqlaymiz.
   

Shunday qilib, vertikal kuchlanish σ_z gorizontal σ_x, σ_y kuchlanishlardan taxminan 2 barobar ko'proq bo'lishi kutilmoqda.

2. 
   Aylana shakldagi kon lahimini loyixalashda, komponent boshlang`ich kuchlanish maydonini natijalari bo`yicha lahim konturi atrofida polyar koordinata tizimini qurib olamiz.
   
3. 
   Bizning holatimiz uchun
   
4. 
   Polyar koordinata tizimi uchun bu qiymatlarni 1.4 ... 1.6 formulalarga joylashniramiz:
   

Kuchlanishlar epyurasini qurishimiz uchun polyar kordinatalar tizimidagi o`zgaruvchan θ burchakli jadval (1.3) qiymatlaridan foydalanamiz.


Jadval 3.1
r, _r θ , θ kuchlanishlar qiymatlari

№	θ, gradus	2θ, gradus	Cos2θ	Sin2θ	ϭr, MPa	ϭθ, MPa	τrθ, MPa
1	2	3	4	5	6	7	8
1	0	0	1.000	0	10.00	4.30	0
2	10	20	0.94	0.342	9.83	4.47	-0.97
3	20	40	0.766	0.643	9.33	4.97	-1.83
4	30	60	0.500	0.866	8.58	5.73	-2.47
5	40	80	0.174	0.985	7.64	6.66	-2.81
6	50	100	-0.174	0.985	6.66	7.64	-2.81
7	60	120	-0.500	0.866	5.73	8.58	-2.47
8	70	140	-0.766	0.643	4.97	9.33	-1.83
9	80	160	-0.940	0.342	4.47	9.83	-0.97
10	90	180	-1.000	0	4.30	10.00	0
11	100	200	-0.940	-0.342	4.47	9.83	0.97
12	110	220	-0.766	-0.643	4.97	9.33	1.83
13	120	240	-0.500	-0.866	5.73	8.58	2.47
14	130	260	-0.174	-0.985	6.66	7.64	2.81
15	140	280	0.174	-0.985	7.64	6.66	2.81
16	150	300	0.500	-0.866	8.58	5.73	2.47
17	160	320	0.766	-0.643	9.33	4.97	1.83
18	170	340	0.940	-0.342	9.83	4.47	0.97
19	180	360	1.000	0	10.00	4.30	0

1.6 rasmda: Kuchlanishlar epyuralarini qurish namunasi ko`rsatilgan.

1.6 rasm. Kuchlanishlar epyuralari:
a) r - radial kuchlanish;
b) θ –normal tangensial kuchlanish;
v) _r θ – urinma kuchlanish.
Mustaqil echish uchun masalalar

	Variantlar
№	1	2	3	4
H, m	400	450	550	500
, MN/m3	0.020	0.030	0.025	0.020
	0.3	0.35	0.3	0.35

Tajriba ishi.№ 13
Sochiluvchan tog‘ jinslarining xilma-xillik koeffitsienti va amaldagi diametrini ko‘rsatkichlarini granulometrik tarkib grafigi asosida aniqlash.


Masala shartlari:

Quyidagi sharoitlarda tog‘ jinslarining xilma-xillik koeffitsienti va amaldagi diametrini aniqlang. Donadorlik tarkibi grafigini chizing:

• 
  berilgan material (namuna)ning massasi G=10 kg;
  
• 
  namunaning sito (g‘alvir, elak)da qolgan massa ko‘rsatkichi G₁ (kg) 1-jadvalda keltirilgan.
  

1-jadval

Sito teshiklari diametri, mm	Namunaning sitoda qolgan massa ko‘rsatkichi G1, kg
50	G1=1,0
20	G2=1,0
10	G3=2,0
5	G4=3,0
2	G5=2,0
1	G6=0,5
0,5	G7=0,4

Kusok (bo‘lak)ning eng katta diametri – 60 mm

Yechish.

Donadorlik tarkibi mutloq quruq holatdagi tog‘ jinsining umumiy og‘irligidagi turli kattalikda alohida donador (sochiluvchan) tog‘ jinsi og‘irlik tarkibi % orqali xarakterlanadi.

Donadorlik tarkibini aniqlashning eng ko‘p tarqalgan usuli sito tahlili deyiladi. Tog‘ jinsi bir-biriga turli o‘lchamdagi teshikli o‘rnatilgan sito orqali elanadi. Undan keyin sitoda qolgan qism 0,01 g aniqlikda o‘lchab olinadi. Barcha sitodagi qoldiqlar og‘irligi aniqlangandan keyin har bir taglikdagi tog‘ jinsi qismi foiz tarkibi hisoblanadi.
Tog‘ jinslarining donadorlik tarkibi uning suv-fizikaviy va mexanik xususiyatlari (g‘ovaklik, siqiluvchanlik, suv singdiruvchanlik, siljishga qarshilik va boshqalar)ga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
1. Sitodagi tog‘ jinsining umumiy og‘irligini aniqlaymiz :
, kg (1)
kg
2. Kattaligi 0,5 mm kichik bo‘lgan tog‘ jinslarining og‘irligini aniqlaymiz G₈, kg.
, kg (2)
kg
3. Kattalik sinflari bo‘yicha tog‘ jinslarining nisbiy og‘irliklarini aniqlaymiz g_i.
, % (3)

4. Tog‘ jinslarining donadorlik tarkibi grafigini chizamiz (1-rasm).

Olingan ma’lumotlar bo‘yicha jadval (2-jadval)ni to‘ldiramiz va donadorlik tarkibi grafigini tuzamiz (2-rasm).


2-jadval

Sito №	Sito teshiklari o‘lchami, mm	Sitoda qolgan qismning kattalik sinfi, mm	Sitodagi qoldiqning og‘irligi		Kattalik sinfiga bog‘liq bo‘laklarning yig‘indi tarkibi
			G, kg	g, %	Kattalik sinfi	, %
1	50	-60+50	1,0	10	-60	100
2	20	-50+20	1,0	10	-50	90
3	10	-20+10	2,0	20	-20	80
4	5	-10+5	3,0	30	-10	60
5	2	-5+2	2,0	20	-5	30
6	1	-2+1	0,5	5	-2	5+5=10
7	0,5	-1+0,5	0,4	4	-1	1+4=5
8 (taglik)		-0,5	0,1	1	-0,5	1

kg;



2-rasm. Sochiluvchan tog‘ jinslarining donadorlik tarkibi grafigi.

5. Namunaning amaldagi diametrini aniqlaymiz d_l.

Amaldagi diametr deb tog‘ jinsi tarkibining 10% to‘g‘ri keladigan bo‘lak kattaligiga aytiladi.

Grafik (2-rasm)dan topamiz d_l=d₁₀=2 mm.

6. Namunaning xilma-xillik koeffitsienti K_N tog‘ jinsi tarkibining 60% iga to‘g‘ri keladigan bo‘lak kattaligi d₆₀ va amaldagi diametr d_l munosabatlari orqali quyidagicha aniqlanadi:

(4)

Grafik (2-rasm)dan topamiz d₆₀=10 mm