Talabalarning mustaqil ta’limini o‘zlashtirish uchun o‘quv- uslubiy qo‘llanma Karschi 2014 So‘z turkumlari

Buyruq gap (Der Aufforderungssatz)


Buyurish, man etish, istak, iltimos,talab qilish, maslahat berish kabi ma’nolarni ifoda qiluvchi gap buyruq gap deyiladi.Bu gaplarda asosan buyruq mayli qo‘llanadi. Buyruq gaplarda kesim birinchi o‘rinda keladi.
Gib mir diese Bücher!
Bu kitoblarni menga ber!
Gehen wir alle zusammen ins Theater!
Hammamiz birgalikda teatrga boraylik!
Buyruq gaplar oxirida ko‘pincha undov belgisi , ba’zan esa nuqta qo‘yiladi.Buyruq gapning mazmunidagi har xillikka qarab , intonatsiya ham turlicha bo‘ladi.Buyurish, komanda berish, man etish kabi ma’nolar ifoda etilganda intonatsiya kuchli bo‘ladi va gap oxirida undov belgisi qo‘yiladi.Bunday buyruq gaplar asosan infinitiv yoki sifatdosh II bilan ifodalanadi:
”Gehen!” kommandierte er.
Istak ,iltimos, maslahat berish kabi ma’nolar ifodalanganda intonatsiya ancha kuchsiz bo‘lib, gap oxirida nuqta qo‘yiladi.Shuning uchun ham bunday buyruq gaplar ba’zan darak gap formasiga ega bo‘lib, gapning kesimi ko‘pincha aniqlik maylining presens yoki futurum I formasida keladi:
Bitte besen Sie diesen Text.
Buyruq gapdagi ma’nolar modal fe’llar (asosan sollen) orqali ham ifodalanishi mumkin.Bunday holda modal fe’l aniqlik yoki shart maylida qo‘llangan bo‘ladi:
Er soll hier bleiben. :
Gapning bosh bo‘laklari
(Die Hauptglieder des Satzes)
Gapning bosh bo‘laklari ega va kesim bo‘lib, ular birgalikda ikki sostavli gapning gapning grammatik asosini tashkil etadi. Ega keng ma’noda predmet tushunchasini anglatadi, kesim esa uning belgisini ifodalaydi.Ega bilan kesim orasidagi grammatik munosabat moslashuv orqali ifodalanadi.Bunda kesim ega bilan shaxs va sonda moslashadi.
Ega (Das Subjekt)
Gapning kim yoki nima haqida aytilganini bildirib, wer? was? so‘rog‘iga javob bo‘lgan bo‘lagi ega (das Subjekt) deb ataladi:
Marta liest ein Buch. –Wer liest ein Buch?