Таълим вазирлиги гулистон давлат университети

Трансдукция - рекомбинация жараёнига ўхшашдир. Трансдукция жараёнида фаглар маълум бир генни иккинчи бактерияга ўтказишини таъминлайди. Маълумки, бактерия фагларнинг иккита тури мавжуд. Биринчи тури вирулентлик, иккинчиси эса вирулентлик хусусияти чегараланган. Биринчи ҳолатда вирулент бактериялар вегетатив кўпаяди. Иккинчи ҳолатда эса бактериялар ҳам вегетатив, ҳам инерт ҳолатларда бўлади. Трансдукция жараёни А. Лъвов томонидан ўрганилди. Профагни геном фаги деб аташ мумкин. Чунки улар бактерия хромосамасига бирикиб, мустақил кўпайиш қобилиятига эга бўлади. Бундай бактериялар, яъни таркибида профаглар бўлган бактериялар лизогенлар деб аталади. Ушбу бактериялар ўз хромосамаси таркибида профаги бўлса-да, лекин инфекцион фагларни сақламайди. Бактериялар таркибидаги профаглар вақтинчалик бўлиб, маълум бир муддатдан кейин индукция натижасида хромосомани тарк этади ва вегетатив кўпайиш йўлига ўтади.
Бундан ташқари, профаглар бактерия хромосамаларини тарк этиш вақтида бактерия хромосамаларининг маълум бир қисмини ўзи билан олиб кетади. Ушбу олиб кетилган хромосомалар янги бактерияларда фаолият кўрсатиши мумкин. Одатда, трансдукция жараёнида битта ген бошқа организмга ўтказилади, Лекин тажрибалар шуни кўрсатдики, трансдукцияда бир нечта генлар ҳам биргаликда ўтиши мумкин экан.
1954 йили Г.Понтекорво замбуруғларда рекомбиногенезни ўрганишда кўпайишнинг жинсий стадиясини йўқотган организмларда парасексуал жараён содир бўлишини қайд этди. Ушбу жараён ўзида рекомбинациянинг мейоз ва оталаниш жараёнларидан ташқари, барча типларини қамраб олади. Жумладан, вируслардаги рекомбинация трансдукция ва трансформация ҳамда бактериялардаги жинсий жараёнлар рекомбинацияларни қамраб олади. Ушбу ҳолатда уларнинг эукариатлардан фарқи шундаки, уларда мейоз ва оталаниш содир бўлмайди. Замбуруғларда генетик рекомбинация кетиши қуйидагича содир бўлади: 1.Кўп ядроли мицелийнинг мавжудлиги ва уларда гаплоидли хромосамаларнинг сақланиши. 2.Жуда кам ҳолатда ҳар хил гаплоидли ядроларнинг қўшилиши. 3.Диплоидли ядроларда митотик кросинговернинг содир бўлиши. 4. Вегетатив гоплоидларнинг ҳосил бўлиши.
Гетерокарионларнинг ҳосил бўлиш механизми шундан иборат: гифлар (ҳар хил мицелий) бир-бири билан қўшилиб цитоплазматик кўприклар орқали бирикади. Бу эса бошқа ядроларни қўшилишига олиб келади.
Гетерокарионларни ўрганишнинг энг самарали усулларидан бири биокимёвий усулдир. Таркибида метионин моддаси бўлмаган мицилия минимал муҳит шароитда яшай олмайди. Лизин моддаси бўлмаган мицилиялар айнан шундай хусусиятга эга бўлади. Ушбу замбуруғ мицилиялари қўшилганида, парототроф мицилиялар ҳосил бўлиб, улар минимал муҳит шароитда яшай олади. Бунинг сабаби, ушбу мицилияларнинг гетерокарионларга айланишидир. Чунки гетерокарион таркибида ҳар хил мицилиялардан ўтган ядролар бўлиб дигетерозиготали организм синтез бўлади. Дигетерозиготада янги дурагай ташқи ноқулай шароитга чидамли бўлиб, нормал фенотипни ҳосил қилишга имконият беради.
Олиб борилган илмий тадқиқот ишларидан маълум бўлдики, прокариот ва эукариотларда генетик таҳлил усуллари бир-биридан фарқ қилади. Маълумки, эукариотларда қўлланиладиган генетик таҳлил усуллари ирсият қонунларига мос келиш ва келмаслигини таҳлил қилиш мумкин. Эукариотларнинг дискретли белгилари ирсият қонунларига мос келади. Уларни статистиканинг маҳсус усуллари ёрдамида таҳлил қилиш мумкин. Прокариотларда эса генетик таҳлил усуллари эукариотлардан фарқ қилади. Биринчидан, прокариотларда жинсий ва жинссиз кўпайиш турлари мавжуд. Уларда энг муҳими, мейоз ва оталаниш жараёнлари тўлиқ кетмайди. Маълуки, эукариотларда митоз, мейоз ва уруғланиш жараёнлари бир-бирига боғлиқ бўлган ҳолда амалга ошади.

А Д А Б И Ё Т :

М.Е.Лобашев, К.В. Ватти, М.М.Тихомирова "Генетика с основами селекции". М., Просвеҳение: 1979. 3-9-б.
Н.П.Дубинин.Обҳая генетика . М.,1987 . 230-270-б.