Таълим вазирлиги низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

7. Педагогика тизимини мувофиқлаштириш
. 
Умумий педагогика тизимга мансуб бўлган доимий умумий инновация, 
унинг 
ўқув—тарбия 
жараѐнини 
мувофиқлаштириш-кўп 
сонли 
имкониятлардан энг қулайини тўплаб олиш жараѐнидир. Шундай
мураккаб, энтамик, кўп қиррали, неархик, педагогика тизимида ишлаш 
мумкин. Муқобиллар, шунингдек оқим ва ўқув таълим фаолиятини ташкил 
этишнинг мақсадли йўллари мавжуд. Лекин улардан биттасигина аниқ вазият 
учун тўғри мо с
к е ли ши
м умк и н . 
У н и
қ и д и р и б
топ и ш 
мувофиқлаштиришнинг асосий вазифасидир. Бу вазифа
 
мумкин бўлган 
муқобилларни
таққослаш ва бошқа мавжуд имкониятларни баҳолаш йули 
билан ҳал этилади.
 
Мувофиқлаштириш деганда педагогика тизими қайси 
мақсадлар учун ташкил этилган бўлса ўша мақсадларга мос муносиблик 
даражасини аниқлаш
 
мумкин. Бир шароит учун эришилган мувофиқлик ҳеч 
қачон бошқа шароитларга мос келмайди. Шунинг 
учун 
мувофиқлаштириш 
тушунчаси 
аниқликни 
талаб 
қилади. 
Мувофиқлаштириш 
умумий 
бўлиши 
мумкин 
эмас, 
у 
фақатгина 
белгилаб 
олинган 
масофага 
нисбатан 
юзага 
келиши мумкин.
Шу билан бирга педагогика тизимини қай мақсадда 
мувофиқлаштириш, қай бир кўрсатмалар қўйилган мақсад билан 
муввофиқлиги мос бўлишига эришиш кераклигини аниқ тасаввур этиш 
зарур. 
Мувофиқлаштиришнинг
,
назарий ва 
амалий 
йўналишларини 
ажрата билиш 
зарурдир. 
Мувофиқлаштириш 
тушунчасининг 
синоними 
назарий 
асосда 
муқобилларни
ҳ
исоблаш, чамалаб кўриш, таққослаш ва солиштиришдир. 
Мувофиқлаштириш амалий йўналишда янгилик киритиш, қайта ташкил 
этиш, қайта қуриш, унинг қўйилган масалаларини ечиш энг қулай ҳолга 
келтиришдир. 
Мувофиқлаштириш масалаларини ечиш асосий ўлчов-
мезонларини танлашдан бошланади. Мувофиқлаштириш мезони- бу
ривожланиш мумкин муқобилларига баҳо 
б е р и ш в а у л а р д а н энг 
яхшисини танлаб олишни амалга ошириш учун мос бўлган белгидир. 
М е з о н - ў л ч о в б и р к ў р с а т г и ч д а н и б о р а т мантиқнинг 

---

23 
талаб этишига қарамай, педагогикада у ҳар доим комплекс бўлиб чиқади, 
чунки педагогика тизимда ўтиб борувчи жараѐнлар сабаб ва оқимларини 
ажратиш иложи бўлмайди. 
Олдин кўрсатиб ўтилганидек керакли натижаларга 
ўқитувчи
ва ўқувчиларни ҳаддан ташқари иш билан банд 
этиш 
йўллари
билан 
эришиш 
мумкин. Қўшимча 
юк 
иш 
қобилияти 
пасайишига, 
ѐмонлашувига олиб келади.
Мувофиқлаштиришнинг ўлчов мезонлари керак. Фақат шундагина ўзи учун 
мумкин бўлган чегарада иш олиб борувчи ўқитувчи ва ўқувчилар
ортиқча юксиз ўқув-таълим жараѐнини оптимал деб ҳисоблаш 
мумкин. 
Эслатиб ўтиш керакки, илгариги
қ
оидалар бўйича, уларни ҳали 
ҳеч ким бекор қилгани йўқ, биринчи синфда бола уй 
вазифаларини 
бажариш 
учун 
1 
соат, 
иккинчи 
синфда 
1,5 
соат, учинчи-тўртинчи синфларда 2соат, бешинчи-олтинчи 
синфларда 
2,5 
соат, 
еттинчи 
синфда 
3 
соат, 
саккизинчи- 
тўққизинчи синфларда 4 соат сарфлаши керак. Шундай қилиб, ўқув-
тарбия жараѐнини мувофиқлаштиришнинг асосий мезон-ўлчови
сифатида икки кўрсаткич
бир-бири билан боғлиқ ҳолда қўлланилади. 
1.Таълим-тарбия 
ва 
ўқувчиларнинг 
ривожлантиришида 
ўша 
шароитларда 
иложи 
борича 
юқори 
натижаларга 
эришиш. 
2. Ҳар бир ѐшдаги ўқувчилар ва ўқитувчилар синфи уй 
ишларини 
бажаришлари учун сарфланадиган вақтларини ўрнатилган 
нормативларга риоя қилиш. 
Мувофиқлаштиришнинг методик асоси бўлиб, педагогик 
жараѐннинг ҳамма компонентларини, ўзаро қонуний алоқаларини
биргаликда мураккаб динамик тизимларни бошқариш, умумий назарияга
таяниб ўрганишни талаб қилувчи тизимли
 
ѐндашиш ҳисобланади. Фалсафий
категориялар бўйича мувофиқлаштириш «чегара»,
 
«ўлчов» га
асосланади. У педагогика тизимини у ѐки бу ташкил
этувчиларини гиперболизациялаштириш, фаолият суратини, ўқитиш 
мураккаблигини кўтариб ѐки пасайтириб юборишга қарши чиқади,
айнан уларни кўришга мувофиқ чегара танлашни талаб этади. 
Педагогика тизимини мувофиқлаштириш асосий методологик 
талаблар қуйидагилардан иборат: 

Мувофиқлаштиришни бошқариш

тартиби бутун тизимни бирдек 
қамраб олиши. 

Оптимал муқобилни
танлаб олишда ўқув-тарбия жараѐни 
қонуниятларининг ҳамма тизимига таяниш. 

Тизим ташкил 
этувчиларнинг 
ҳаммасини 
мувофиқлаштириш 
имкониятларини мунтазам қайд этиб бориш. 

---

24 

Мувофиқлаштиришни янада юқорироқ масалалар ва уларни 
ечишда янада такомиллашган технологияни қўллаб борувчи доимий 
ҳаракатланувчи инновацион жараѐн сифатида қаралади. 
Шунга эътибор бериш керакки, бир томондан мувофиқлаштириш 
педагогик жараѐнининг мавжуд шароитга мослашувини назарда тутса, 
бошқа томондан ўзи янги шароит яратиб унга педагогик жараѐн 
мослашишини талаб қилади. Бу ерда ҳеч қандай қарама-қаршилик йўқ, чунки
бу икки жараѐн бир-бири билан боғлиқ ҳолда давом этади.
 
Агар биз бугун 
шароитга мослашсак, бу бизга боғлиқ бўлмаган вазият билан боғлиқдир. 
Лекин педагог ҳар доим ҳам уларни муваффақиятли бориши
учун мувофиқлаштиришга интилади. 
Амалда мувофиқлаштириш синф ва умуман мактаб ўкувчилари 
эришган билимларни, шунингдек тарбиясининг ривожланганлик даражасини 
белгиланган кўрсатгичлар билан баҳолашдан бошланади. Одатда, уни аниқ, 
тўғри баҳолаш даражаси пастрок бўлади.Бироз вақтдан кейин натижалар
ўсишишининг мумкинлик даражаси лойиҳалаштирилади. Сўнгра "кўзланган 
ўзгаришни таъминлашга қаратилган ўқув—тарбия чоралари тизими 
қўлланилади. Бу ишлар якунида эришилган натижалар ва жараѐнлар оптимал 
мумкин бўлганлари билан солиштирилади, ўқувчи ва ўқитувчи уй вазифаси 
ва синфдан ташқари иш олиб боришга кетказган кучлари нормативдагиси билан 
солиштирилади ва мувофиқлаштириш даражаси ҳақида ҳулоса чиқарилади. 
Мувофиқлаштириш 
ўқув-тарбия 
жараѐни 
қонуниятлари 
ва 
асосларидан табиий келиб чиқувчи услублар тизими орқали амалга 
оширилади.