Таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети


Download 71.88 Kb.
bet8/8
Sana14.02.2023
Hajmi71.88 Kb.
#1197271
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
“Бобурнома» лексикасида шахс номини билдирувчи майдон

УМУМИЙ ХУЛОСАЛАР
“Бобурнома” эски ўзбек тилининг фонетик, лексик, грамматик хусусиятлари акс этган нодир манба ҳисобланади. Асар XV – XVI аср ижтимоий – сиёсий муҳити, халқ турмуш тарзи, дунёқараши, маънавиятига доир тушунчаларни акс эттирувчи лексемалар тизимини ўз ичига олган. Шу билан бир қаторда Бобур фаолияти билан боғлиқ афғонча, ҳиндча лексемалар ҳам қўлланган.
“Бобурнома” тилшунослик соҳаси учун икки жиҳатдан аҳамиятли ҳисобланади. Биринчидан, асарда муаллифнинг тилшуносликка оид қарашлари акс этган (сўзларнинг этимологик таҳлили келтирилган; лексемалар қиёсий–этимологик планда тадқиқ этилган; сўзлар семантик таҳлил асосида таснифланган). Иккинчидан, эски ўзбек тили лексикасининг структур–морфологик, семантик хусусиятлари акс этган.
БМИда “Бобурнома” лексикасидаги шахс номини билдирувчи семантик майдон ўрганилди. У икки семантик гуруҳдан иборат деб ҳисобланилди: 1. Шахс исмини билдирувчи семантик гуруҳ. 2. Шахсга қариндошлик, яқинлик тушунчасини ифодаловчи семантик гуруҳ.
Асарда 1507та антропоним келтирилган. Асар матнида эски ўзбек адабий тили даврида кенг истеъмол қилинган лексемалар қўлланган. Туркий лексика асар ифода тилининг асосини ташкил этади.
“Бобурнома” тили ўзигача ва кейинги даврларда яратилган асарлар тилидан фарқли равишда ажралиб туради. Асар тилининг бетакрорлиги услубий-семантик ўзига хослиги билан белгиланади. Асарда ўзбек тили имкониятлари кенг кўламда акс этганлиги билан характерлидир. Полисемантик, синоним сўзлар мақсадга мувофиқ тарзда қўлланган. “Бобурнома”да лексема семалари, аксарият ўринларда тўлалигича намоён бўлган.
“Бобурнома” лексикаси ўзбек тили тарихини ўрганишда, лексик тараққиёт босқичларини изоҳлашда, луғавий тараққиёт қонуниятларини ёритишда, тарихий лексикология асосларини яратишда муҳим аҳамиятга эгадир.


ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

I.ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ АДАБИЁТЛАР

I.1. Монографик тадқиқотлар


1. Каримов И.
2. Каримов И.
3. Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч.-Тошкент: Маънавият,
2008.-173 б.

  1. Алиев С. Бобир лирикаси . Филол. фан. ном . …дис. –Т., 1948.

  2. Бафоев Б. Навоий асарлари лексикаси.-Т.: Фан, 1983. -157 б.

  3. Бегматов Э. Жой номлари –маънавият кўзгуси. -Т: Маънавият, 1998. -63 б.

  4. Жиянова Н. Э. «Бобурнома»даги нумеративларнинг маъно хусусиятлари. Филол. фан.ном. …дис-я .-Т., 2000.-135 б.

  5. Иброҳимов А. “Бобурнома”даги ҳиндча сўзлар тадқиди. Филол. фан.ном. …дис-я. - Т. , 2001. -210 б.

  6. Иброҳимов А. «Бобурнома»даги ҳиндча сўзлар. -Т.: ТошДШИ. -2002. -144 б.

  7. Назарова Х. Бобур ва ўзбек адабий тили.-Т.: Фан, 1983. -36 б.

  8. Ўзбек тили лексикологияси.-Т.: Фан, 1981. -312 б.

  9. Қудратуллаев Ҳ.С. «Бобурнома»нинг тарихий-адабий ва услубий таҳлили (Навоий, Бобур, Хондамир ва Восифий насрининг қиёсий таҳлили асосида).- Филол. фан. д-ри. …дис-я. -Т., 1998. -342 б.

  10. Холмонова З. “Бобурнома” лексикаси. –Т.: Фан, 2007. -174 б.

  11. Ғайбуллоҳ ас-Салом, Неъматуллоҳ Отажон. Жаҳонгашта “Бобурнома”. -Т., 1996.

  12. Ҳасанов С. Бобурнинг “Аруз рисоласи” асари . -Т.: Фан, 1971. -94 б.

I.2. Авторефератлар



  1. Каримов Р. «Бобурнома»даги шеърлар хорижий таржималарининг қиёсий таҳлили. Филол. фан. ном. дис. автореф.- Т., 2003. -20 б.

  2. Мўминова А.Қ. Ўзбек тилида мансаб ва унвон номларининг лексик-семантик таркиби. Филол. фан. ном. дис. автореф. -Т., 2000.

  3. Отажонов Н.”Бобурнома”- жаҳон адабий жараёнида: қиёсий-типологик таҳлил. Филол. фан. д-ри …дис-я автореф. -Т., 1994. - 43 б.

  4. Холмонова З. “Бобурнома” лексикаси тадқиқи. Филол. фан. д-ри …дис-я автореф. -Т., 2009. – 52 б.

I.3. Илмий мақолалар

  1. Абдуғафуров А., Ўринбоев А. Япон олимининг илмий жасорати // Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 1996 , 15 март

  2. Бафоев Б. Бобур шеърияти лексикаси // Ўзбек тили ва дабиёти.-1983.-№2.-Б.19-24

  3. Дадабоев Ҳ. А. «Бобурнома»даги баъзи бир терминларга доир мулоҳазалар // Адабий мерос.1988. -№ 1 (43-сон).-Б. 38-43.

  4. Искандарова Ш. Ономасиология муаммолари ва ўзбек тили лексикасини майдон сифатида ўрганиш //Ўзбек тили ва адабиёти. -1998. -№3.-Б.28-31.

  5. Комилов Н. «Бобурнома»нинг таржималари // Гулистон.-1977.- №3.-Б.28

  6. Нурмонов А. Заҳириддин муҳаммад Бобур - тилшунос олим ,, Бобур ва ўзбек миллий маданияти тараққиётининг айрим масалалари (Бобур таваллудининг 510 йиллиги муносабати билан Андижонда ўтказилган республика илмий анжумани материаллари).- Андижон, 1993. 22-2б б.

  7. Маҳмудов Қ. Бобур –ўзбек тилининг билимдони // Адабий мерос.-1988.-№1(43).-Б. 29-32 .

  8. Сайдалиев Т. Бобур асарларининг хорижий тиллардаги таржималари тарихидан //Адабий мерос.-1998.-№1-2.-Б. 61-63.

  9. Олимов М. «Бобурнома»да қўлланган синонимлар луғати.-Т: Фан, 2004.-110 б.

  10. Иброҳимов А. Бобурийлар мероси .-Т.: Меҳнат.-1993-64 б..

  11. Иброҳимов А. Бобурнома – буюк асар .-Т.: Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 2000. -78 б.

III. Рус тилидаги адабиётлар



  1. Азимжонова С. Бабур и его труд "Бабурнаме"// "Бабурнаме. "Записки Бабура". Т., 1993. С. 5-26.

  2. Благова Г.Ф. Характеристика грамматического строя. (морфология) строузбекского литературного языка конца XV века по “Бабур-наме”.1954;

  3. Благова Г.Ф. О характере так называемого «чагатайского» языка конца XV в. // Тюрко-монгольское языкознание и фольклористика. -М.: Восточная литература,1960.- С.3—40.

  4. Благова Г.Ф. Рец. на «Миниатюры рукописи «Бабур-намэ»- Сост. С. Тюляев.-М.: Гос.изд. изоб. исс-ва, 1960; // Народы Азии и Африки.-1962.-.№1.-С. 187-189.

  5. Благова Г.Ф. Андижанский говор по материалам «Бабурнаме» (рубеж XV- XVI веков) и современным диалектным описаниям // Советская тюркология. -1977. -№3.



1 Россия Фанлар академияси Шарқшунослик институти кутубхонасида (Ленинград) сақланаётган Д-685-1(370), Д-685-III, Д-117 рақамидаги қўлёзмаларда асар «Бобурия», «Воқеаномаи подшоҳи Бобур» деб номланган: Отажонов Н. «Бобурнома» жаҳон кезади.-Тошкент: Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1984. Б.6.

1 Бу ҳақда қаранг: Ғайбуллоҳ ас-Салом, Неъматуллоҳ Отажон. Жаҳонгашта “Бобурнома”. -Т.:Абдулла Қодирий номидаги Халқ мероси нашриёти, 1996.- Б. 1-5.

2 Хўжаев С. Уйғониш даврининг йирик маданият арбоби // Бобур ва ўзбек миллий маданияти тараққиётининг айрим масалалари. – Андижон, 1993.-Б. 124.

3 «Бобурнома»нинг таржималари, хорижда ўрганилиши ҳақида қаранг: Ғайбуллоҳ ас-Салом, Неъматуллоҳ Отажон. Жаҳонгашта “Бобурнома”.-Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги Халқ мероси нашриёти, 1996; Сайдалиев Т. Бобур асарларининг хорижий тиллардаги таржималари тарихидан //Адабий мерос.-1998.-№1-2. –Б.61-63.

1 Бобур Заҳириддин Муҳаммад. “Бобурнома”. Ҳиндистон императори томонидан чиғатой туркий тилида ёзилган ҳамда Ж.Лейден ва В.Эрскин томонидан инглизчага ўгирилган.-Лондон, 1826.

2 Бобур З.М. “Бобурнома”. Инглизчадан А.Кайзер таржимаси.-Лейпциг, 1828.

3 Паве де Куртейл. Бобурнинг эсдаликлари. -Париж, 1871.

4“Бобурнома”. Ҳиндистон императори Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ўз қўли билан чиғатой ва туркий тилда ёзган хотиралари. Ж.Лейден ва В.Эрскинлар таржима қилган. Льюкас Уайт Кинг шарҳлаган ва тўлдирган. 1921.

5Бевериж А.С. “Бобурнома” (инглиз тилида). -Лондон, 1921.

6Калдекот Р.М. Бобур ҳаёти (Ҳиндистон императори). Қисқартирилган таржима.-Лондон, 1845 (инглиз тилида).

7 Талбот Ф.Ж. Ҳиндистон императори Бобурнинг эсдаликлари. Қисқартирилган таржима.-Лондон, 1879 (инглиз тилида).

8 The Baburnoma. Memories of Babur. Prince and Emperor. Translated, edited and annolated by Wheeler M. Trockston. Нью-Йорк -Оксфорд, 1996.

1 Асар нашрлари ҳақида қаранг: Буюк қомусий асар. Заҳириддин Муҳаммад Бобур. “Бобурнома”,- Тошкент: Шарқ НМАК, 2002. -Б. 16-21; Отажонов Н. «Бобурнома» жаҳон кезади.-Т.: 1984.-Б.15-32.

2 Назарова Х. Синтаксический строй языка “Бабурнаме” Захириддина Мухамеда Бабура. Автореф. дис. …д-ра . филол.наук. –Ташкент, 1980.-С.5

3 З. М. Бобур. Бобурнома (Vaqayi ) Critical edition based on four Changhatay texts wit introduction and notes by Eiji Mano Kyoto, Syokado, 1995.

4 Babur-nama (Vaqayi). Concordance and classified indexes by Eiji Mano Kyoto, Syokado, 1996.

5 Абдуғафуров А., Ўринбоев А. Япон олимининг илмий жасорати // Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 1996 йил 15 март.

1 “Бобурнома”.-Тошкент, 2002.-Б. 17.

2 Н.И. Ильминский. “Материалы для джагатайского спряжения из “Бабурнамэ”. Научные труды Казанского университета, 1865, вып.1-2; “О значении формы на “ғой” ( ﻏﺂﻯ ) у Бабура”. Известия Казанского университета, 1888).

3 Благова Г.Ф. Характеристика грамматического строя староузбекского литературного языка XV века по Бабурнаме. Дис. …канд. филол. наук., 1954.

4 Благова Г.Ф. Формы пассива, представленные в “Бабурнамэ” и особенности их синтактико-стилевого использования” // Сборник «Asian and African studies» I .Братислава, 1965.

5 Благова Г.Ф. К истории изучения «Бабур-наме» в России // Тюркологический сборник.-М.,1966.

6 Благова Г.Ф. К вопросу о подлинности текста «Бабур-наме» по Керовскому списку.-Краткие сообщения Института народов Азии АН СССР, XLIV.М., 1961. -С. 89-105.

1 Ёқубов Ҳ. Улуғ шоир ва адиб //Қизил Ўзбекистон.-1940 йил 26 декабрь; шу муаллиф. Бобур. -Тошкент, 1941; шу муаллиф. Заҳириддин Муҳаммад Бобур.//Ўзбекистон адабиёти ва санъати. -1941. №2;

2Шайхзода М. Заҳириддин Муҳаммад Бобур // Гулистон.- 1940, №1; шу муаллиф. Бобур ва Навоий // Қизил Ўзбекистон.- 1940 йил 23 декабрь.

3Зоҳидов В. Бобурнинг адабий фаолияти // Ўзбекистон маданияти газ.- 1958 йил 12 апрель; шу муаллиф. Бобурнинг фаолияти ва адабий, илмий мероси ҳақида // Шарқ юлдузи.- 1958.-№11; шу муаллиф Заҳириддин Муҳаммад Бобур // Бутуниттифоқ шарқшуносларининг I илмий конференцияси. –Тошкент, 1958; шу муаллиф. Заҳириддин Муҳаммад Бобур//Ўзбек адабиёти тарихи.-Тошкент, 1961.

4Қаранг: Назарова Х.Бобир ва ўзбек адабий тили.-Тошкент, 1971. -39 б.

5 Джамалов С.О. Художественных особенностях “Бабур-наме”. Дис. канд. филол наук.-Ташкент, 1961; Атаджанов Н. Художественный перевод и научное комментирование ( на материалах «Бабурнаме»). Дис. канд. филол наук. Ташкент, 1978; Ходжаева Л. Проблемы перевода: характер, стиль и интерпретация текста “Бабурнаме”. Дис. канд. филол. наук. -Ташкент, 1986; Шукруллаева С. Воссоздание художественного своеобразия “Бабурнаме” в его английских переводах. Дис. … канд. филол. наук.-Ташкент, 1989.

6 Отажонов Н. “Бобурнома” жаҳон адабий жараёнида. Тошкент, 1994; Отажонов Н. Мукаммал нашр йўлида // Шарқ юлдузи.-1990. –Б.10; Қудратуллаев Ҳ.С. “Бобурнома”нинг тарихий-адабий ва услубий таҳлили (Навоий, Бобур, Хондамир ва Восифий ижодининг қиёсий таҳлили).-Филол. фан. д-ри... дис. -Тошкент,1998; Азимжонова С. Бобур- буюк тарихчи олим // Саодат.-1990.-№8; Азимжонова С.“Бобурнома” қандай ёзилган? // Гулистон.-1990.-№8; Азимжонова С. Бобур и его труд “Бабурнаме” / В книге: «Бабурнаме»-записки Бабура. -Ташкент, 1993; Болтабоев Ҳ. “Бобурнома”нинг туркча таржимаси // Бобур ва ўзбек миллий маданияти тараққиётининг айрим масалалари. Андижон, 1993, 70-б.; Сулаймонова Ф. Олам кезган асар // Совет Ўзбекистони. -1990 йил 21 октябрь; Хасанов С. След в веках. К 460 летию «Бабур-наме» // «Правда Востока».- 19 октября 1990; Ғайбуллоҳ ас-Салом, Неъматуллоҳ Отажон. Жаҳонгашта “Бобурнома.-. Тошкент, 1996; Каримов Р. «Бобурнома»даги шеърлар хорижий таржималарининг қиёсий таҳлили. Филол. фан. ном. … дис. автореф. –Тошкент, 2003.

1 Назарова Х. Синтактический строй языка “Бабурнаме” Захириддина Мухаммеда Бабура. Ташкент: 1980.-С. 42.

2Назарова Х. Ўзбек адабий тили.-Тошкент, 1971; шу муаллиф. Эски ўзбек тили ёзма ёдгорликларида кўчирма гапнинг қўлланилиши.-Тошкент, 1959; шу муаллиф. Бобур ва ўзбек адабий тили.-Тошкент, 1972; шу муаллиф. Назарова Х.Особенности синтаксического строя узбекского литературного языка конца XV-начала XVIв.Ташкент: Фан. 1979.

3Заҳириддин Муҳаммад Бобур асарлари учун қисқача луғат. Тошкент.- 1972.

4Маҳмудов Қ. Бобур- ўзбек тилининг билимдони //Адабий мерос- 1988.№1(43).-Б. 29-32; Умаров Э. Бобур бир фонетик ҳодиса ҳақида // Тил ва адабиёт таълими.-2003.№1.-Б.92.

5 Дадабоев Х.А. Военная лексика в староузбекском языке. Дис. …канд. филол. наук.-1981; шу муаллиф.“Бобурнома”даги баъзи терминларга доир мулоҳазалар // Адабий мерос.- 1988.-№1(43).-Б. 38-43; шу муаллиф. Эски ўзбек тилида ҳарбий терминларнинг қўлланиши (VII-ХIII асрлар) // Ўзбек тили ва адабиёти.-Тошкент. -1981. -№6. -Б. 31-35.

6 Жиянова Н. “Бобурнома”даги нумеративларнинг маъно хусусиятлари. Филол фан. ном….дис. – Тошкент, 2000.

7 Иброҳимов А. “Бобурнома”даги ҳиндча сўзлар тадқиқи.-Тошкент.- 2001.

8 Иброҳимов А. Бобур асарларидаги ўзлашма лексиканинг статистик, семантик ҳамда этимологик таҳлили. Филол.фан. д-ри. ..дис.-Т.- 2007.

9 Бобур ва ўзбек миллий маданияти тараққиётининг айрим масалалари.-Андижон, 1993.

10 Олимов М. «Бобурнома»да қўлланган синонимлар луғати.-Тошкент: Фан.-2004.

1 Иброҳимов А. Бобур асарларидаги ўзлашма лексиканинг статистик, семантик ҳамда этимологик таҳлили. Филол.фан. д-ри ... дис.-Тошкент.- 2008.

1 Бегматов Э. Антропонимека узбекского языка. Атореф. дис. … канд. фил.наук –Ташкент. 1965.-С.3.

1 Антропонимларни таҳлил қилишда Э. Бегматов (1965), Н. Ҳусанов (2000) таснифларига асосланилди.

2 Холмонова З. “Бобурнома” лексикаси тадқиқи. Филол.фан.д-ри ...дис.-Тошкент, 2009, 127-б.

1


1 Қаранг: Бегматов Э. Антропонимика узбекского языка. Автореф. .дис. канд. филол. наук. – Ташкент, 1965, С. 8.

2 Ҳусанов Н. XV аср ўзбек адабий ёдгорликларидаги антропонимларнинг лексик-семантик ва услубий хусусиятлари. Филол. фан. док. … дис. автореф. -Тошкент, 2000. Б.10.

1 Иброҳимов А. “Бобурнома”даги ҳиндча сўзлар.-Тошкент ,2002. 124-б.

2 Ҳусанов Н. XV аср ўзбек адабий ёдгорликларидаги антропонимларнинг лексик-семантик ва услубий хусусиятлари. Тошкент, 2000. 10-б.

1Ҳусанов Н.XV аср ўзбек адабий ёдгорликларидаги антропонимларнинг лексик-семантик ва услубий хусусиятлари. Тошкент, 2000. 12-б.

2 Ҳусанов Н. XV аср ўзбек адабий ёдгорликларидаги антропонимларнинг лексик-семантик ва услубий хусусиятлари. Филол. фан. док. … дис. автореф. -Тошкент, 2000. 9-б.

3Ҳусанов Н. XV аср ўзбек адабий ёдгорликларидаги антропонимларнинг лексик-семантик ва услубий хусусиятлари. Тошкент, 2000. 20-24 б.

1 Покровская Л.А. Термины родства в тюркских языках. // Историческое развитие лексики тюркских языков. М., 1961. С.11.

1



1 Введение. Историческое развитие лексики тюркских языков.-М.,1961.-С.4

Download 71.88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling