Ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

 
Kat’iyan reglamentlashtirilgan mashq metodi harakat shaklini, yuklama
kattaligini, uning ortishini, dam olish bilan to‘g‘ri navbatlashuvi va xokazolarni
reglamentlashtirish orkali harakat faoliyatini ko‘p marotabalab bajarish bilan 
xarakterlanadi. Bu ning natijasida aloxida harakatlarni tanlab olib, asta-sekinlik 
bilan ulardan zarur bo‘lgan harakat faoliyatini to‘zishga imkoniyat yaratiladi.
Harakat faoliyatini o‘zlashtirishdagi bo‘laklarga (qismlarga) ajratishni to‘la 
o‘rgatish metodlari bilan bir birini tuldirishi va turli sharoitga muvofik, o‘quv
vazifalarini aniq belgilab o‘quvchilar ning guruxli va individual
xarakteristikasiga, ta’lim etaplari, o‘quv materialining xarakteri va mazmuni,
o‘quv vositalarining soni (jixoz lar, snaryadlar va boshqalar) ga qarab
qo‘llanilishi kerak. Asosan, bu metoddan jismoniy sifatlarni rivojlantirish
maqsadida foydalaniladi. Mashq belgilangan vaqt ichida tanlangan harakat 
sur’ati (tempi), ritmi, amplitudasi harakat fazalarini o‘zgarishsiz berilgan ketma-
ketlikda bajarishni takazo qiladi.
 
Qismlarga (bo‘laklarga) ajratish bilan o‘zlashtirish metodi
boshlanishida harakat faoliyatini aloxida bo‘laklarga ajratib, ularni asta-sekin
zarur bo‘lgan umumiylikka birlashtirishni nazarda tu tadi. Bu metodni to‘lakonli

---

amalga oshirish ko‘p holda harakat faoliyat ining aloxida bo‘laklarini qismlarga 
ajrata olish va uni ajratish lo zim emasligini bilishni hamda amalda uni bajara olishni 
uddalay oladimi - yo‘qmi shunga bog‘liq. Pedagogika amaliyotidagi qator ilmiy va
amaliy izlanishlar har qanday harakat faoliyatini tarkib topdirgan bo‘laklarga -
qismlarga ajratish mumkinligini isbotladi. Qismlarga ajratish chegarasi va uning 
xarakteri ta’limning vazifalariga muvo fik holda, mashqni bo‘laklay olishni bilishni
takazo etadi. Bir butun tarkibdagi aloxida elementlar orasida belgilangan 
munosabatlar urna tiladi. bir butun bo‘lishni aniqlash faqat uni qism larga ajratishni 
anglash, bir butun bo‘lish qonuniyatlarini bilish orkali amalga oshiriladi.
Bo‘laklarga bo‘lish qismlarga jaratib o‘rgatish metodining harak terli
belgisi xisobdlanadi. U butun bir harakat faoliyatini egallashni yengllashtiruvchi 
boshlangich bir etap holos. Yakuni bo‘lib harakatni to‘la o‘rganish tushuniladi. 
Yakunida o‘quvchilar harakat faoliyati boshlanishi dan oxirigacha bir butun deb
qabul qilishlari lozim. Bu qo‘shilishning ijrosida asosiy va ikkinchi darajali
elementlar bo‘lishi mumkin emas, ularning hammasi muximdir. Barchasi u yoki 
bu darajada o‘zida umumiy yutuqka poydevor kuradi.
Harakat faoliyatini qismlarga ajratish usullari turli tuman bo‘ladi, lekin 
ularning har biri oxirida aniq yo‘llanma beruvchi mashq larning vujudga
kelishiga olib keladi. O‘zining vazifasiga kura hamda tabiatiga kura, to‘la bir
butun harakatning “bo‘laklari-elementlari” bilan prinsipial farkka ega bo‘lmaydi 
va maqsadga muvofik yo‘naltirilgan bo‘laklarga bo‘lish jarayonining natijasi 
xisoblanadi.