Talim vazirligi

Viloyat iqtisodiyotining hududiy tarkibi va muammolari. Buxoro viloyatida, 
avvalambor ikki asosiy tabiiy-xo’jalik mintaqalarni ajratish mumkin. Bu ham bo’lsa voha va 
chwl qismlaridir. Voha iqtisodiy makonining wzagini Olot-/ijduvon hamda qisman Buxoro-
Qorovulbozor ywnalishlari shakllantiradi, uning markazi esa Buxoro-Kogon sanoat tuguni (va 
shahar aglomeratsiyasiga) mos keladi. Ana shu bosh iqtisodiy hududdan chetroqda kichik Gazli 
va Zafarobod resurs (tog’-kon sanoati) shaharchalari joylashgan. 
Buxoro viloyati iqtisodiyotini rivojlantirishda eng avvalo uning elektr energetika va 
qurilish bazasini mustahkamlash, og’ir sanoat tarmoqlarini shakllantirish katta ahamiyatga ega. 
Shu bilan birga qishloq xo’jaligi samaradorligini oshirish, qishloq joylar infrastrukturasini 
yaxshilash, ayniqsa aholini toza ichimlik suvi bilan taminlash (bu holat xususan Jondor, Kogon 
va Qorako’l tumanlarida kwngildagidek emas), mavjud turistik-rekreatsiya resurslaridan twlaroq 
foydalanishga ham etibor qaratish lozim. Hududiy jihatdan esa tuman markazlari, xususan 
/ijduvon, Shofirkon, Vobkent kabi shaharlarning iqtisodiy qudratini mustahkamlash maqsadga 
muvofiq hisoblanadi.  
 
 
Navoiy viloyati 
 
Viloyat respublikamizda shu maqomdagi yangi mamuriy birliklardan bo’lib, u 20 aprel 
1982 yilda tashkil etilgan. Uning tarkibiga 8 qishloq tumanlari, yani Konimeh, Navbahor, 
Navoiy, Nurota, Tomdi, Uchquduq, Xatirchi va Qiziltepa kiradi. Maydoni 111 ming km
2
 yoki 
O’zbekiston Respublikasi hududining 24.7 foiz, Zarafshon iqtisodiy rayonining 2/3 qismiga teng. 
Aholisi 791 ming kishi (O’zRga nisbatan 3,2 foiz, iqtisodiy rayonda esa 16.1foiz). Demografik 
salohiyati jihatidan u Sirdaryo viloyatidan oldinda turadi, holos.  
Navoiy viloyatining mamlakatimiz milliy iqtisodiyotidagi o’rni ancha katta. U respublika 
yalpi ichki mahsulotini 5.4 sanoat mahsulotini 11,2 va qishloq xo’jaligini 4.2 foizni beradi. 
Shuningdek, viloyatda O’zbekiston investitsiya xajmining 6.4 foiziga to’g’ri keladi. Zarafshon 
iqtisodiy rayoni doirasida qaraydigan bo’lsak, u holda viloyat rayonning 1/5 qismidan ortiqroq 
yalpi ichki mahsulotini, 45.5foiz sanoat hamda 17.1 foiz qishloq xo’jalik mahsulotlarini 
taminlaydi; uning zimmasiga investitsiya hajmining deyarli 2/5 qismi tushadi. Viloyatda 
iqtisodiy rayonning 15 foiz qo’shma korxonalari joylashgan, u mintaqaning taxminan Ѕ savdo 
oborotini beradi.  
Viloyatning geografik o’rni va resurs salohiyati. Navoiy viloyati mamlakatimizning 
markaziy va shimoliy qismida joylashgan. U katta masofada Qozog’iston Respublikasi bilan 
chegaradosh. Shuningdek, viloyat hududi g’arbda Buxoro, janub va janubi –sharqda Samarqand 
va qisman Jizzax viloyatlari bilan, shimolda va shimoli-g’arbda Qoraqalpog’iston Respublikasi 
bilan tutashgan.  
Navoiy viloyati wzining orografik xususiyatlari bwyicha respublikaning boshqa 
mintaqalaridan keskin farq qiladi. Uning hududida kichik-kichik qoldiq tog’liklar mavjud. 
Pasttekisliklar chekka shimol va shimoli-g’arbda (Qizilqum chwllari), botiqlar-Mingbuloq, 
Molali, Qoratov viloyatining ichki qismida joylashgan. Balandliklar dengiz sathidan 250-300 m. 
yuqorida, tog’liklarning eng tepa nuqtalari esa 2000 metrga yaqin (Oqtov tizmasida). 
Nurota, Oqtov, Qoratov tizmalari janub va janubi-sharqda Turkiston va Zarafshon 
tizmalariga qwshilib ketadi. Mazkur tog’lar turli xil qazilma zahiralarga boy. Bu jihatdan ayniqsa 
kichik qoldiq tog’larning ahamiyati katta (Bukantov, Tomditov, Qozoqtov, Quljuqtov, 
Ovminzotov). Viloyat hududi eng avvalo wzining oltin zahiralari bilan ajralib turadi. Bu erda 
oltin, uran, fosforit, asbest, dala shpati, marmar va boshqa konlar mavjud. Aynan ana shu 
mineral xom ashyo resurslari viloyat iqtisodiyotini shakllantirish, uning ishlab chiqarish va 
eksport salohiyatini rivojlantirishda muhim rol wynaydi.  

 
146
Biroq, iqlimi nihoyatda quruq va kontinental, yog’in-sochin miqdori juda kam. Bu esa 
viloyatda qishloq xo’jaligini, xususan, uning dehqonchilik tarmog’ini rivojlantirishga qulay 
sharoit yaratmaydi. Shu bois, Navoiy viloyati asosan yaylov chorvachiligi, qorako’lchilikka 
ixtisoslashgan.  
Viloyatda gidrografik shahobchalar rivojlanmagan; Navoiy shahri yaqinida Zarafshon 
daryosining suvi juda ozayib qoladi.  Janubiy rayonlarda sug’orma dehqonchilikni rivojlantirish 
maqsadida Quyumozor, Shwrko’l, Twdako’l suv omborlari qurilgan. Shuningdek, bu erda Amu-
Buxoro, O’rtachwl, Konimex kanallari ham mavjud. Nisbatan katta maydonni egallagan 
Haydarko’lning esa (uning boshlanish qismi qwshni Jizzax viloyatida) qishloq xo’jaligida 
ahamiyati yo’q  
Viloyat hududining uzoq masofada shimoldan janubga chwzilganligi, uning wzlashtirilgan 
hududlari hamda mamuriy-markazini chekka janubda joylashganligi mintaqa ijtimoiy—iqtisodiy 
rivojlanishini tashkil qilish va boshqarishda biroz qiyinchiliklar tug’diradi. Ayniqsa, viloyatda 
ichki transport infrastrukturasi va aholiga xizmat kwrsatish sohalarini rivojlantirish ancha 
qiyinroq  
Aholisi va mehnat resurslari. Navoiy viloyatining demografik salohiyati uncha katta 
emas. Hudud suv zahiralariga tanqisligi tufayli aholi zichligining eng past ko’rsatkichlariga ega 
(1 km
2
ga 7.1 kishi-O’zbekistonda oxirgi o’rinda).  
O’rtacha har bir qishloq tumaniga 13.9 ming km
2
dan er to’g’ri keladi (respublikada bu 
ko’rsatkich 2.7 km
2
ni tashkil qiladi). Birgina Uchquduq tumanining maydoni 46.6  ming km
2
 
yoki respublika hududining deyarli 1/10 qismiga teng. U bu jihatdan O’zbekistonda Qwng’irot 
tumanidan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Shu bilan birga Tomdi tumanining maydoni ham 
nihoyatda katta-42.5 ming km
2
. Qolgan tumanlar esa ancha kichik (eng kichigi Navoiy tumani –
0,95 ming km
2
). 
Qishloq tumanlarining katta ekanligi hududning qishloq xo’jaligi va aholi joylashuvi uchun 
qulay sharoitga ega emasligidan darak beradi. Darhaqiqat, aholi zichligi bu erda ancha past. 
Jumladan, u Uchquduq tumanida 1 kishiga ham etmaydi, Tomdida bundan ham kam. Faqat 
Xatirchi va Navoiy tumanlarida aholi zichroq joylashgan (104 va 74 kishi). Tumanlarning aholi  
soni 27 mingdan (Tomdi) 143 ming kishigacha (Xatirchi) farq qiladi. 
Viloyat aholisi o’sish surati 120.0 foiz, o’rtacha yillik ko’payish 1.70%. Bu borada u faqat 
Sirdaryo viloyatidan ustunroq, holos.  
Navoiy viloyatida tug’ilish koeffitsienti oxirgi 1999-2008 yillarda 19-20 promillega, wlim 
5.0-5.3 ga, tabiiy ko’payish 14-15 promillega teng. Tug’ilishning eng yuqori ko’rsatkichlari 
Xatirchi va Nurota tumanlariga to’g’ri keladi. Ayni vaqtda tashqi migratsiyaning aholi sonini 
o’sishiga tasiri ayrim yillarda salbiy. Masalan, 1998 yilda shahar joylarda migratsiya qoldig’i 
minus 1.3 ming kishini tashkil qilgan. 
Viloyatda 6 shahar va 7 shaharcha mavjud bo’lib, ularning barchasida jami aholining 
40,4foiz yashaydi. Ko’rinib turibdiki, umumiy urbanizatsiya ko’rsatkichi bu erda ancha yuqori. 
Mazkur holat, bir tomondan, hududda chindan ham sanoatning nisbatan yaxshi rivojlanganligi 
bilan izohlansa, ikkinchi tomondan, intensiv qishloq xo’jaligi uchun imkoniyat cheklanganligi 
bilan bog’liq  
Navoiy shahrining aholisi 141 ming kishi, u mamlakatimizdagi 17 katta shaharlar qatoriga 
kiradi. Takidlash joizki, Navoiy bunday darajaga boshqa tengqur shaharlarga qaraganda juda tez, 
qisqa muddatga erishdi. Zarafshonda 54 ming, Uchquduq va Nurotada 26 ming kishidan aholi 
yashaydi. Qolgan shahar va shaharchalarda esa aholi soni 20 mingdan kam. 
Mehnatga layoqatli yoshdagi aholi 400 ming kishidan ortiqroq, ish bilan band bo’lganlar 
320 ming kishi atrofida. Boshqa viloyatlarga qaraganda, bu erda ishsizlar ulushi kattaroq Jami 
band aholining 19.4 foiz sanoatga, 23.0foiz qishloq xo’jaligiga, 11.1foiz-qurilishga, 12.5foiz-
talim, madaniyat, sanat va fanga to’g’ri keladi. Swnggi vaqtlarda yiliga 10 mingdan ko’proq 
yangi ish o’rinlar yaratilmoqda. Biroq, ishsizlar muammosi mavjud.  
İqtisodiyot. Viloyat xo’jaligi ko’proq birlamchi sektorning tog’-kon sanoati va yaylov 
chorvachiligiga ixtisoslashgan. Respublika mehnat taqsimotida rangdor metallurgiya, kimyo, 

 
147
qurilish materiallari, elektr energetika va qorako’lchilik mahsulotlarini etishtirish bilan ajralib 
turadi. 
Boshqa viloyatlarda bo’lganidek, bu erda ham bozor islohotlari amalga oshirilmoqda. 
Qishloq xo’jaligining deyarli barcha mahsuloti, sanoat mahsulotining 71 foiz nodavlat 
korxonalarida yaratiladi. Ushbu ko’rsatkichning nisbatan pastligi viloyat sanoatining 
ixtisoslashuv xususiyatlariga bog’liq 
Navoiy viloyatida 20 dan ortiq qo’shma korxonalar mavjud. Ulardan eng kattalari 
«Qizilqumtsement», «Qizilqum-Rus-Nur», «Elektroximzavod», «Zarafshon-Nyumont» va 
boshqalar. Ushbu korxonalarning ko’pchiligi viloyatning tashqi savdo oborotida faol qatnashadi.  
2008 yilda ham viloyatda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning yuqori ko’rsatkichlariga 
erishildi. Jumladan, yalpi ichki mahsulot 1999 yilga nisbatan solishtirma narxda 104.4foizga, 
sanoat 102,7, qishloq xo’jaligi 104.5, xalq istemol mollarini ishlab chiqarish 116.6, savdo 
oboroti 103,8, aholiga pullik xizmat kwrsatish 118.5 foizga wsdi.  
Sanoat. Viloyat sanoatining eng muhim xususiyati shundaki, bu erda wndiruvchi (tog’-
kon) sanoati ko’proq rivojlangan. Masalan, agar respublikada ushbu tarmoqqa o’rtacha 14.4 foiz 
sanoat mahsuloti to’g’ri kelsa, Navoiy viloyatida bu ko’rsatkich 48.7 foizga teng. 
Mustaqillik yillarida viloyat sanoat mahsuloti solishtirma narxda 1.4 martaga wsdi. Bu 
davrda xususan rangdor metallurgiya tezroq rivoj topdi va, ayni paytda sanoat tarmoq 
tuzilishining takomillashuviga katta etibor berildi. Biroq, shunga qaramasdan Navoiy viloyatida 
asosan bazaviy sohalar-elektr energetika, qurilish materiallari va tog’-kon sanoati etakchilik 
qiladi. Shu bilan birga, respublikamizning ko’pchilik viloyatlariga xos ananaviy tarmoqlar –engil 
va oziq-ovqat sanoatiga bu erda nisbatan sust rivojlangan.  
 
Navoiy viloyati sanoatining tarmoqlar tarkibi  
(sanoat mahsuloti bwyicha, foiz) 
 
Tarmoqlar 
1991 yil 
2008 yil 
Jami sanoat mahsulotlari 
100.0 
100.0 
Shu jumladan, elektr 
energetika 
4,8 12,2 
Rangdor metallurgiya  
10,5 
13,2 
Kimyo va neft kimyosi 
69,4 
59,6 
Mashinasozlik va metalni 
qayta ishlash 
0,8 0,7 
Qurilish materiallari 
sanoati 
3,1 6,0 
Engil sanoat  
7,2 
3,7 
Oziq-ovqat sanoati 
1,5 
1,6 
Un-krupa, omuxta em 
sanoati 
2,5 2,4 
Boshqa tarmoqlar 
0,2 
0,6 
 
Keltirilgan jadval malumotlariga ko’ra, 1991-2008 yillardagi elektr energetika, kimyo va 
neft kimyosining nisbiy ko’rsatkichlari biroz ko’paygan, engil sanoatniki oshgan. Shuningdek, 
qurilish materiallari sanoatining o’rni ham yanada mustahkamlangan. 
Hozirgi paytda bu erda elektr energetika, kimyo va neft kimyosi hamda rangdor 
metallurgiya ixtisoslashgan tarmoqlar hisoblanadi. Navoiy viloyati mamlakatimizning 37.2 foiz 
undiruvchi sanoat mahsulotini, 12.3 foiz elektr energetika, 73.7foiz rangdor metallurgiya, 26.4 
kimyo va neft kimyosi va 11.3 qurilish materiallari sanoati mahsulotini etishtirib beradi. Jami 
sanoat korxonalarida band bo’lgan xodimlar 23 ming kishi bo’lib, bu O’zbekiston 
Respublikasiga nisbatan 8.0 foizni tashkil etadi. Viloyatda jami sanoat ishlab chiqarish asosiy 
fondlarning 13.1 foizi mujassamlangan. 

 
148
Viloyatda bir yilda 5.9-6.0 mlrd. kVt/s. elektr energiya, 300 ming tonnadan ziyod mineral 
wg’itlar, 200 ming tonnadan ko’proq oltingugurt kislotasi, 730 ming tonna azot kislotasi, 1.3 
mln.t. tsement, 35 ming tonna paxta tolasi va boshqa sanoat mahsulotlari ishlab chiqariladi. Shu 
bilan birga, bu erda marmar plitalari, kir yuvuvchi mashinalarni ishlab chiqarish, zargarlik 
sanoati (yuvelir) ham yo’lga qwyilmoqda. Ayni vaqtda viloyatda ip va ipak gazlama, wsimlik 
yog’i yoki konserva sanoatlari uncha rivojlanmagan. 
Takidlash joizki, Navoiy viloyati respublikamiz uchun eng muhim va noyob «strategik» 
ahamiyatga ega bo’lgan sanoat tarmoqlariga ixtisoslashgan. Bu erda oltinning asosiy qismi 
olinadi, mamlakatimiz iqtisodiyoti uchun eng zarur bo’lgan fosforit kombinati ham ishga 
tushirildi (2001 y). 
Viloyat sanoatining hududiy tarkibiga kelsak, bu borada eng avvalo Navoiy va Zarafshon 
shaharlari ajralib turadi. Jumladan, Navoiy shahriga jami viloyat sanoat mahsulotining 51.0 foizi 
va Zarafshonga 40.0 foizi to’g’ri keladi. Qolgan hududlar ichida sanoat biroz Qiziltepa va 
Xatirchi tumanlarida rivojlangan, Tomdi va Uchquduq qishloq joylarida esa bu tarmoqning 
mujassamlvshuvi ancha past. 
Navoiy viloyati tashkil etilishidan oldin O’zbekistondagi mavjud tipik industrial 
shaharlardan biri edi (Chirchiq, Angren, Olmaliq, Bekobodga wxshash). Hozirgi kunda bu erda 
yirik issiqlik elektr stantsiyasi, azot wg’iti va boshqa kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqaruvchi, 
tsement zavodlari, tog’-kon metallurgiya kombinati joylashgan. Undiruvchi sanoat, shuningdek, 
Uchquduq, /ozg’on, Langar, Muruntov kabi «resurs» shahar va shaharchalarda ham rivojlanib 
bormoqda. Qiziltepa g’isht, Konimex, Yangiobodda paxta tozalash zavodlari bor.  
Qishloq xo’jaligi. Yuqorida takidlaganimizdek, Navoiy viloyatida qishloq xo’jaligi, 
ayniqsa, sug’orma dehqonchilik sust rivojlangan. Jami agrosoha mahsulotining 63.8 foizi 
chorvachilikka to’g’ri keladi.  
 
 
Viloyat hududining ko’lamiga qaraganda uning iqtisodiy faol qismi, yani ekin maydonlari 
juda kam. Bu erda barcha ekin maydonlari atigi 100 ming gektardan sal ko’proqni tashkil qiladi, 
holos. Uning taxminan 40 foizi g’alla, shunga yaqinroq qismi paxta (41 ming gektar) bilan band. 
Em-xashak etishtirish ekin maydonlarining 10 foizdan ziyodrog’ini, sabzavot etishtirish 25 foizni 
egallaydi. 
Bir yilda o’rtacha 125 ming tonna g’alla (asosan bug’doy), 110-150 ming tonna paxta 
olinadi. Bog’dorchilik va uzumchilik asosan Xatirchi va Nurota tumanlarida yaxshiroq  
rivojlangan.  
Yirik shoxli mollar soni 175 ming bosh atrofida, mayda shohlilar, yani qwy va echkilar 1 
mln. boshdan ko’proq Bir yilda olingan qorako’l terisi 240 ming dona, pilla 640 tonnaga teng. 
Qishloq xo’jaligi, mahsulotlarini etishtirishda Xatirchi, Qiziltepa va Navbahor tumanlari 
oldinda (deyarli 2/3 viloyat agrosanoat mahsuloti). Keyingi o’rinda Navoiy tumani turadi, Tomdi 
va Uchquduq tumanlarida esa mazkur tarmoq sust rivojlangan. 
Transport va tashqi savdo. Viloyatda transport tizimi ham uncha yaxshi rivojlanmagan. 
Uning janubidan xalqaro temir va avtomobil yo’llar wtadi, ana shu yo’llarga perpendikulyar 
shaklda Navoiy-Uchquduq temir yo’li qurilgan. Hozirgi vaqtda ushbu yo’lning davomi qurilib 
э ки н   м а й д о н и ,   2 0 0 8   й и л ,  га
4 3 %
4 1 %
1 1 %
3 %
2 %
\ à ë ë à
ï à õ ò à
å ì - õ à ø à ê
ñ à á ç à â î ò ë à ð
á î ø = à  ý êè í ë à ð

 
149
bitirilmoqda. U ishga tushgach Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi 
mamlakatimizning boshqa hududlari bilan bevosita temir yo’l orqali, yani Turkmanistonga 
chiqmasdan bog’lanadi. Natijada Navoiy shahrining (Karmana bilan birga) transport tuguni 
vazifasi yanada kuchayadi, Zarafshon, Uchquduq, Konimeh shaharlar rivojlanishiga ham qulay 
imkoniyatlar yaratiladi. 
2009 yilda tashqi savdo oboroti 850.2 mln. AQSh dollaridan ziyod; shundan eksport 493.6, 
import 356.6 mln. dollar atrofida. Tashqi savdo oborotining yarmi, importning asosiy qismi 
Navoiy shahriga to’g’ri keladi, Zarafshon taxminan 40 foiz savdo oborotini, eksportning 
yarmidan ko’prog’ini taminlaydi. Qolgan hududlarning ichida Qiziltepa tumanining eksport 
salohiyati birmuncha rivojlangan. Eksportning Ѕ ortig’i xorijiy mamlakatlar bilan qurilgan 
korxonalarga to’g’ri keladi, importda esa ularning ulushi 20 foizga yaqin. Eksportda kimyo 
sanoati mahsulotlari, paxta tolasi, importda esa asosiy o’rinni mashina va asbob-uskunalar 
egallaydi.  
Asosiy muammolar. Navoiy viloyati iqtisodiyotining istiqboli sanoatning tarmoq tarkibini 
takomillashtirish, xususan engil va oziq-ovqat sanoatini rivojlantirish, agrar sohani 
mustahkamlash, transport tizimini yaxshilash bilan bog’liq Shuningdek, qishloq infrastrukturasi 
va sanoatni rivojlantirish, mehnat resurslaridan twlaroq foydalanish Navoiy shahri atrofi 
ekologiyasini sog’lomlashtirish, aholini toza ichimlik suvi bilan taminlash ham (bu muammo 
ayniqsa Navoiy va Tomdi tumanlarida keskin) muhim ahamiyatga ega.  
Navoiy viloyati katta hududiy va hozircha twla wrganilmagan mineral xom ashyo 
zahiralariga ega. Ularni aniqlash va xo’jalik oborotiga kiritish ayni vaqtda ishlab chiqarishning 
hududiy tarkibini yaxshilashga ham imkoniyat beradi. Mavjud Navoiy va Zarafshon-Uchquduq 
ichki iqtisodiy rayonlar rivoj topadi, viloyat hududining iqtisodiy samaradorligi yanada oshadi.  
 
Samarqand viloyati 
Samarqand viloyati 15 yanvar 1938 yilda tashkil topgan. U mamuriy jihatdan 16 qishloq 
tumanlaridan (Bulung’ur, Gwzalkent, Jomboy, İshtixon, Kattaqwrg’on, Narpay, Nurobod, 
Oqdaryo, Payariq, Pastdarg’om, Paxtachi, Samarqand, Toyloq, Urgut, Chelak va Qwshrabot) 
iborat. Maydoni 16.8 ming km
2
, Zarafshon iqtisodiy rayonining 1/10 qismi, respublikamizning 
3.7 foiziga teng. Mamuriy markazi –Samarqand shahri. 
Viloyatning hududi uncha katta emas. Uning Zarafshon iqtisodiy rayoniga kiritilishi eng 
avvalo havza omili bilan bog’liq; Zarafshon daryosi qadimdan Samarqand va Buxoro –ikki 
tarixiy shaharlarni, hozirgi Buxoro, Navoiy va Samarqand viloyatlarining qadimgi 
wzlashtirilmagan qismlarini birlashtirgan. Shu bilan birga u qwshni viloyatlarning tutash 
rayonlari bilan ham azaldan bog’liq (Jizzax viloyatining /allaorol va Baxmal, Navoiy 
viloyatining Nurota va Xatirchi, Qashqadaryoning Kitob va Shahrisabz tumanlari). 
Samarqand viloyati mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida muhim mavqega ega. Bu erda 
mashinasozlik, oziq-ovqat sanoatlari, paxta, uzum, tamaki etishtirish, xalqaro turizm 
ixtisoslashgan tarmoqlar hisoblanadi. 
Joylashgan o’rni va tabiiy boyliklari. Samarqand viloyati qulay geografik o’rinda, 
respublikamizning markaziy qismida joylashgan. U g’arb va shimoli-g’arbda Navoiy, shimoli-
sharqda Jizzax, janubda Qashqadaryo viloyatlari bilan, janubi-sharqda qisqa masofada Tojikiston 
Respublikasining Leninobod (Panjakent) viloyati bilan chegaradosh. 
Er usti tuzilishi asosan balandlik, tog’oldi va tog’liklardan tashkil topgan. Nisbatan 
pastqam joylar Kattaqwrg’on shahridan g’arbroqda hamda chekka janubi -g’arbda bor (Karnab 
chwli). Viloyatning eng baland nuqtasi-Qarchag’ay tog’i (2136 m.) Nurota tizmasida. 
Shuningdek, viloyat hududida Oqtov, Qaroqchitov, /abduntov hamda Qashqadaryo bilan 
chegaradosh joyda Zarafshon tizmasining g’arbiy qismi joylashgan. 
Samarqand viloyatida oltin, volfram, molibden, qalay, simob, qurilish materiallari xom 
ashyosi, jumladan, ohaktosh topilgan. Ammo ularning mintaqa iqtisodiyotiga tasiri hozircha 
uncha katta emas. 

 
150
İqlimi kontinental, namgarchilik qwshni Navoiy viloyatiga qaraganda biroz ko’proq (300-
400 mm). Biroq, gidrografik twr bu erda ham yaxshi rivojlanmagan. Asosiy daryo, mintaqa 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining tarixiy-geografik «wqi» Zarafshon bo’lib, u Samarqanddan sal 
wtgandan swng ikkiga, yani Oqdaryo va Qoradaryoga bwlinadi, viloyat chegarasida esa 
(Xatirchi tumanida) ular yana qwshiladi. İkki daryo oralig’i Miyonqal deb ataladi. 
Zarafshonning doimiy, aytarlicha suv zahiralariga ega bo’lgan irmoqlari deyarli yo’q 
Samarqanddan yuqoriroqda, Tojikiston Respublikasining Panjakent tumaniga qwshni joyda 
Zarafshon tog’ oraliqlaridan vodiyga chiqish qismidan kanallar boshlanadi. Ulardan eng muhimi 
Darg’om hisoblanadi, aynan ana shu kanaldan Eski Anhor kanali suv oladi va u Qashqadaryo 
viloyatining Chiroqchi tumanini ham sug’oradi. Shuningdek, Kattaqwrg’on, Oqdaryo, Tusunsoy 
suv omborlari, Narpay, Bulung’ur kanallari, Beshariq arig’i dehqonchilik rivoj topgan 
hududlarni suv bilan taminlaydi. Shu o’rinda takidlash joizki, viloyat iqtisodiyotini 
shakllanishida mineral resurslarga ko’ra agroiqlimiy sharoitlarning roli katta. Bundan tashqari, 
bu erda turizm va rekreatsiya resurslari mavjud bo’lib, ularning ahamiyati ham sezilarli darajada 
yuqori. 
Demografik vaziyat. Viloyat aholisi 2907.5 ming kishi va u bu jihatdan respublikada 
birinchi o’rinda turadi. O’tgan asrning swnggi wn yilligida aholi sonining o’rtacha yillik 
ko’payishi 2.15 foizga teng bwldi. Ammo, butun mamlakatda bo’lganigidek, bu erda ham 
demografik rivojlanish surati pasayib bormoqda.   
Viloyatda umumiy tug’ilish koeffitsenti har ming aholiga 23,8, wlim 5,7 va tabiiy 
ko’payish 18,1 teng. Tug’ilish İshtixon, Qwshrabod tumanlarida yuqoriroq (90 promille), 
Samarqand shahri va uning  aglomeratsiyalariga kiruvchi shaharchalarda esa u juda past. 
Samarqand shahrining wzida 1999 yilda tug’ilish 14,6, wlim 7,6 promillega barobar bo’lgan.  
Aholi soning o’sishida migratsiyaning roli katta emas. Aholi zichligi o’rtacha 1 km
2
 
maydonga 161 kishi, eng katta ko’rsatkich Samarqand qishloq tumani (512), Toyloq (461), 
Narpay (342) va Pastdorg’omda (340). Ayni vaqtda tog’oldi  va chwl mintaqalarining  aholisi 
nihoyatda siyrak. Masalan, Qwshrobod va Nurobod tumanlari viloyat hududining  40 foizini 
qoplagan holda uning atigi 6,8 foiz aholisini mujassamalashtiradi, holos (zichlik 20-40 kishi) . 
Mutloq miqdorda  eng ko’p aholi soni Samarqand va Urgut tumanlarida, eng kam Gwzalkentda 
(56 ming kishi). 
Jami aholidan atigi 27 foizi shahar joylarida yashaydi. Shundan  360 mingdan ko’prog’i 
Samarqandga to’g’ri keladi. Garchi  Samarqanddan aholi miqdori bwyicha Namangan wtib 
ketgan bo’lsada, u, shubhasiz, O’zbekistonning «ikkinchi» shahri hisoblanadi.  
Kattaqwrg’on shahrida 66, Urgutda 50 ming aholi bor. Qolgan shaharlarda (hammasi 
bo’lib viloyatda 11 shahar va 12 shaharcha mavjud) aholi soni ko’p emas. Hududiy jihatdan 
aksariyat shahar va shaharchalar  Samarqand aglomeratsiyasi va Kattaqwrg’on guruhiga  kiradi.  
Viloyatda mehnatga layoqatli aholi 1280 mingdan ko’proq, shundan 72 foizi turli 
sohalarda  band. Mehnat bozorida rasman  ishsiz maqomida 2008 yilda 1.8 ming kishi qayd 
etilgan. Xuddi shu yilda 37,3 ming kishi qishloq xo’jaligidan ortiqcha ishchi kuchi sifatida 
bwshagan va 52,3 ming kishilik yangi ish o’rinlari yaratilgan. İqtisodiyotda  band bo’lganlarning 
10,3 foizi sanoatga, 41,6 foizi qishloq xo’jaligiga, 12,7 foizi  talim  madaniyat va fanga to’g’ri 
keladi.